Τρίτη 31 Μαΐου 2011

Επιστολή Παραίτησης Βαθμολογητή με Καταγγελίες για Λάθος Θέματα στις Πανελλαδικές

http://edu4u.gr/Comments.aspx?qId=546

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΤΗ ΓΙΑ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

Βάσει των οδηγιών της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων και με τις ευλογίες της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, μαθητές παίρνουν 5 μόρια με ένα απλό τσεκάρισμα στη λάθος απάντηση, ενώ κάποιοι άλλοι μαθητές χάνουν αυτά τα 5 μόρια όταν τσεκάρουν το πραγματικά σωστό. Απώλεια 5 μορίων μπορεί να αποκλείσει το μαθητή από τις σχολές προτίμησής του, ειδικά αν αυτές είναι υψηλόβαθμες.

Η ελπίδα μου είναι να φτάσει το μήνυμα αυτό στα μάτια μαθητών-μαθητριών που γράψανε το σωστό, αλλά θα τους το χρεώσουν σα λάθος και θα χάσουν μόρια.

Θέλω αυτοί οι μαθητές να καταλάβουν ότι ενώ έχουν απαντήσει σωστά χάνουν μόρια και να αντιδράσουν. Εγώ δεν έχω άλλο τρόπο αντίδρασης από την παραίτησή μου και την καταγγελία που έκανα για το θέμα στην Περιφερειάρχη Θεσσαλίας.

Δε ξέρω πως θα αντιδράσουν αυτοί οι μαθητές και με ποιο μηχανισμό. Ίσως, λέω ίσως γιατί δε ξέρω από νομικίστικα, προκαλώντας οι ίδιοι ή οι γονείς τους την επέμβαση κάποιου εισαγγελέα, ο οποίος θα σταματήσει τη βαθμολόγηση και θα αποδώσει το δίκαιο αυτών των μαθητών.

Πιθανώς το μήνυμα αυτό να φτάσει και σε μαθητές που πήραν μόρια απαντώντας μεν λανθασμένα, αλλά σε συμφωνία με τις λανθασμένες οδηγίες της Κ.Ε.Ε.
Αυτοί οι μαθητές δε θα χάσουν τα μόριά τους γιατί τα λάθη τους συμφωνούν με τα λάθη της Κ.Ε.Ε.

Αυτά τα παιδιά όμως ας δείξουν μια άλλη ποιότητα και ας προωθήσουν το μήνυμα, έστω και αν η απόδοση του δικαίου θα ξαναβάλει στον συναγωνισμό και εκείνα τα παιδιά που τώρα αδικούνται.
Και δεν είναι μόνο αυτό, όπως θα δείτε και από το κείμενο με τα λάθη που σας στέλνω.

Οι μαθητές που διαβάζοντας το κείμενο μου διαπιστώσουν ότι αδικούνται κατά τη βαθμολόγηση, ας αντιδράσουν με όποιο τρόπο κρίνουν.
Εγώ με απόλυτη επίγνωση των λόγων μου το μόνο που μπορώ να τους πω είναι ότι όντως αδικούνται και ότι είμαι στη διάθεσή τους για κάθε νομική διεκδίκηση.

....................................................................

Προς την Πρόεδρο
του 48ου Βαθμολογικού Κέντρου

Κυρία Πρόεδρε, το Σάββατο 21 Μαΐου 2011, κατά την ενημέρωση των βαθμολογητών της Φυσικής Κατεύθυνσης Γ΄ Λυκείου, εξέφρασα τις ενστάσεις μου πάνω στις ενδεικτικές λύσεις της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων.

Τις ενστάσεις αυτές κατέθεσα με επιστολή μου στους υπευθύνους βαθμολόγησης της Φυσικής και τους παρακάλεσα να τη θέσουν υπόψη της Κ.Ε.Ε., πράγμα που έγινε.
Στην επιστολή μου αυτή, την οποία σας επισυνάπτω, αποδεικνύεται ότι οι ενδεικτικές λύσεις της Κ.Ε.Ε., βάσει των οποίων γίνεται η βαθμολόγηση των γραπτών, περιέχουν λάθη τόσο Φυσικής όσο και Μαθηματικών.

Κατά συνέπεια αυτή τη στιγμή σε όλα τα Βαθμολογικά Κέντρα βαθμολογείται ως
σωστό το λάθος. Αυτό αδικεί τους Δασκάλους εκείνους που δίδαξαν το σωστό στους μαθητές τους και πολύ περισσότερο, αδικεί τους μαθητές εκείνους, που σκεφτόμενοι καλύτερα από αυτούς που έβαλαν τα θέματα των εξετάσεων, απάντησαν μεν σωστά, αλλά σύμφωνα με τις οδηγίες της Κ.Ε.Ε. η σωστή απάντησή τους θα εκληφθεί ως λάθος.

Προκειμένου να αρθεί η αδικία, πρότεινα να σταλεί οδηγία από την Κ.Ε.Ε., ώστε να παίρνουν τα ίδια μόρια και οι μαθητές που απάντησαν λάθος, αλλά βρίσκονται σε συμφωνία με τις λανθασμένες οδηγίες της Κ.Ε.Ε. και οι μαθητές που απάντησαν απόλυτα σωστά.

Το να θέλω να μου συμπεριφερθούν ως πρόσωπο που έχει δικαίωμα να προβάλλει και να υπερασπίζεται το δίκιο του και να ζητώ να με σεβαστούν ως Δάσκαλο που έχει δικαίωμα να απαιτεί το επιστημονικά σωστό στη διόρθωση γραπτών, αν η Κ.Ε.Ε. δε θέλει να τα θεωρήσει δικαιώματά μου, ας τα θεωρήσει ένδειξη στοιχειώδους ευαισθησίας της.

Η Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων δε μου απάντησε, αποποιούμενη τις ευθύνες των
λανθασμένων θεμάτων που έδωσε στους υποψηφίους και αδιαφορώντας για την
ανηθικότητα στην οποία με εξαναγκάζει. Έτσι, η ελάχιστη άμυνά μου για να διατηρήσω τις αξίες μου και την αξιοπρέπειά μου ως Δάσκαλος, είναι η άρνησή μου να βαθμολογήσω το λάθος ως σωστό.

Ως εκ τούτου κα Πρόεδρε, σας παρακαλώ να δεχτείτε την παραίτησή μου από
βαθμολογητή του 48ου Βαθμολογικού Κέντρου.

Θρασύβουλος Κων. Μαχαίρας
Φυσικός
Γενικού Λυκείου Αγριάς Μαγνησίας


Θρασύβουλος Μαχαίρας
Φυσικός

Δευτέρα 30 Μαΐου 2011

Το τραγούδι της ημέρας / "Κατσαρόλα": Κραουνάκης-Μητροπάνος

Αφιερωμένο σε όλους όσοι παρακάμπτουν ταμπέλες, καπέλα και πλαίσια και με οδηγό την ψυχή τους και σημαία την οργή τους γεμίζουν "εκνευριστικά" τις πλατείες...
Εδώ γράφουμε αυτά που θέλουμε να εμφανίζονται μετά το "Διαβάστε περισσότερα".

Κυριακή 29 Μαΐου 2011

Κριτήριο Αξιολόγησης Α΄ Γυμνασίου / Περιγραφή

ΚΕΙΜΕΝΟ
Η Αστυπάλαια είναι ένα σχετικά μικρό νησί στα Δωδεκάνησα που έχει περίπου 1300 μόνιμους κατοίκους. Όμως κάθε καλοκαίρι την επισκέπτονται πολλοί τουρίστες, εξαιτίας κυρίως της ιδιαίτερης ομορφιάς που έχουν οι παραλίες της.
Η κοντινότερη παραλία στην πόλη, τη Χώρα, είναι το Λιβάδι. Βρίσκεται στο δυτικό μέρος του νησιού και είναι μια παραλία βοτσαλωτή και αμμουδερή με αλμυρίκια, τα οποία εξασφαλίζουν σκιά στους λουόμενους. Είναι μια οργανωμένη παραλία στην οποία υπάρχουν ομπρέλες, ξαπλώστρες και αρκετοί χώροι για καφέ και φαγητό, απ’ όπου μπορεί κανείς να θαυμάσει το όμορφο βενετσιάνικο κάστρο της Χώρας. Γενικά, είναι η πιο κοσμική παραλία του νησιού.
Συνεχίζοντας νοτιοανατολικά του νησιού, θα συναντήσουμε δύο πιο ήσυχες παραλίες: την παραλία των Βατσών και την παραλία Καμινάκια. Η τελευταία είναι μια από τις ωραιότερες στην Αστυπάλαια, επειδή έχει βότσαλο και ψιλή άμμο.
Αν κατευθυνθούμε βορειοανατολικά προς την περιοχή που οι ντόπιοι ονομάζουν Μέσα Νησί, θα συναντήσουμε την παραλία Μικρό και Μεγάλο Στενό. Μετά το Στενό θα δούμε, επίσης, τον όρμο Σαντορινιό και την παραλία Πλάκες, στην οποία όμως μπορείτε να κατεβείτε μόνο με τα πόδια και μόνο από ένα μονοπάτι. Έπειτα, προχωρώντας θα φτάσουμε στον ανοιχτό όρμο της Ανάληψης. Αμέσως μετά, στον επόμενο όρμο, υπάρχει η ήσυχη παραλία του Σχοινώντα, πάνω από τη οποία δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια ένας νέος παραθεριστικός οικισμός.

ΘΕΜΑΤΑ
Α. Ποια πορεία ακολουθεί ο συντάκτης του κειμένου για να περιγράψει τις παραλίες της Αστυπάλαιας;(Μονάδες 2,50)

Β. 1. Ποια είναι η δομή της δεύτερης παραγράφου του κειμένου;
Β. 2. Να βρείτε τρεις συνδετικές λέξεις στο κείμενο και να γράψετε τι δηλώνουν. (Μονάδες 2,50)

Γ. Στις παρακάτω προτάσεις να αναγνωρίσετε το συντακτικό ρόλο (υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο, παράθεση ή επεξήγηση) που έχουν οι υπογραμμισμένες λέξεις:
1. Η Αστυπάλαια είναι ένα σχετικά μικρό νησί του νοτιοανατολικού Αιγαίου πελάγους
2. Η κοντινότερη παραλία στην πόλη, τη Χώρα, είναι το Λιβάδι
3. τα οποία εξασφαλίζουν σκιά στους λουόμενους
4. επειδή έχει βότσαλο και ψιλή άμμο
5. που οι ντόπιοι ονομάζουν Μέσα Νησί
(Μονάδες 2,50)

Δ. Να γράψετε μία παράγωγη λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:
πόλη, ήσυχες, καφέ, άμμο, δρόμο (Μονάδες 2,50)

Ε. Σε ένα κείμενο 2-3 παραγράφων, που πρόκειται να δημοσιευτεί στο σχολικό σας περιοδικό, να περιγράψετε πώς είναι η παραλία, που αγαπάτε περισσότερο, το καλοκαίρι και πώς το φθινόπωρο.(Μονάδες 10)



ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

Παρασκευή 27 Μαΐου 2011

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΟΡΙΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

ΠΩΣ ΘΑ ΜΕΤΑΤΡΕΨΕΤΕ ΤΟΥΣ ΒΑΘΜΟΥΣ ΣΑΣ ΣΕ ΜΟΡΙΑ

η ώρα των βαθμών!

ΕΡΕΥΝΑ του Χρήστου Κάτσικα / www.alfavita.gr

Επειδή η διαδικασία υπολογισμού του βαθμού πρόσβασης και των μορίων είναι ένας γρίφος για πολλούς υποψήφιους και τις οικογένειές τους παρουσιάζουμε παρακάτω όλα όσα πρέπει να γνωρίζουν οι υποψήφιοι για να μετατρέψουν τους βαθμούς τους, προφορικούς και γραπτούς, σε μόρια.
ΠΩΣ ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΒΑΘΜΟΙ Η εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση εξαρτάται από το Βαθμό Πρόσβασης των έξι μαθημάτων της Γ΄ τάξης που εξετάζονται σε πανελλαδικό επίπεδο. Ο Βαθμός Πρόσβασης κάθε μαθήματος για τους μαθητές της Γ΄ τάξης προκύπτει ως εξής:

Βαθμός Πρόσβασης= (Γραπτός βαθμός) Χ 0,7 + (προφορικός βαθμός) Χ 0,3

Ο Γενικός Βαθμός Πρόσβασης διαμορφώνεται κατά 100% από το Βαθμό Πρόσβασης των πανελλαδικώς εξεταζομένων μαθημάτων της Γ΄ Τάξης.
Ο συνολικός αυτός αριθμός των μορίων προκύπτει:
Α) Από τον Γενικό Βαθμό Πρόσβασης (Γ.Β.Π.) των μαθημάτων που εξετάζονται σε εθνικό επίπεδο πολλαπλασιαζόμενο με συντελεστή 8, και
Β) Από το βαθμό του 1ου μαθήματος αυξημένης βαρύτητας επί 1,3 και του δεύτερου επί 0,7.
Αν τα μαθήματα αυτά αντικατασταθούν από μαθήματα Γενικής Παιδείας, τότε το πρώτο πολλαπλασιάζεται με συντελεστή 0,9 και το δεύτερο με 0,4.
Ο συνολικός αριθμός των μορίων πολλαπλασιάζεται επί 100.
Για τα τμήματα και τις σχολές που απαιτείται ειδικό μάθημα, το σύνολο μορίων δίδεται από τη σχέση:
[(Γεν. Βαθμός Πρόσβασης Χ 8) + (βαθμός πρόσβασης α΄ μαθήματος αυξημένης βαρύτητας Χ 1,3) + (βαθμός πρόσβασης β΄ μαθήματος αυξημένης βαρύτητας Χ 0,7) + (βαθμός ειδικού μαθήματος Χ 1 ή 2 κατά περίπτωση)] Χ 100.

ΓΡΑΠΤΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ
Ο γραπτός βαθμός στα πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα είναι αυτός που «κανονίζει» τελικά και εκ των υστέρων την κίνηση της βαθμολογίας σε κάθε μάθημα καθώς έχει τη δυνατότητα να ανατρέπει όλα τα προηγούμενα δεδομένα.
Ο προφορικός βαθμός προσαρμόζεται κατά τρόπο που να διαφέρει του γραπτού μόνο κατά δύο (2) μονάδες. Αν ο προφορικός βαθμός του μαθήματος είναι μεγαλύτερος του γραπτού περισσότερο από δύο μονάδες, τότε ο προφορικός βαθμός μειώνεται τόσο, ώστε να είναι μεγαλύτερος του γραπτού κατά δύο μονάδες. Αν ο προφορικός βαθμός του μαθήματος είναι μικρότερος του γραπτού περισσότερο από δύο μονάδες, τότε ο προφορικός βαθμός αυξάνεται τόσο, ώστε να είναι μικρότερος του γραπτού μόνο κατά δύο μονάδες.

ΟΔΗΓΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ
Ας δούμε ένα παράδειγμα:
Υποθέτουμε ότι υποψήφιος από θεωρητική κατεύθυνση επιλέγει το 1ο και το 4ο επιστημονικό πεδίο, έχει δε Γενικό Βαθμό Πρόσβασης 17,63 και βαθμό πρόσβασης 18,1 στα Αρχαία Κατεύθυνσης, 19,3 στην Ιστορία Κατεύθυνσης, 16,8 στα Μαθηματικά και Στοιχεία Στατιστικής Γενικής Παιδείας, 15,9 στη Νεοελληνική Γλώσσα Γενικής Παιδείας και στα Αγγλικά 12,4.
Ο υποψήφιος αυτός θα έχει:
- Στο ΠΡΩΤΟ επιστημονικό πεδίο:
για όσες σχολές δεν απαιτείται ειδικό μάθημα, σύνολο μορίων = (17,63X8) + (18,1X1,3) + (19,3X0,7) = 178,08X100=17808
για το τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας, σύνολο μορίων = (17,63X8) + (18,1 Χ 1,3) + (19,3X0,7) + (12,4X2) =202,88X100=20288
για τα τμήματα Μ.Μ.Ε., σύνολο μορίων = (17,63X8) + (18,1 Χ 1,3) + (19,3X0,7) + (12,4X1) = 190,48X100 = 19048
- Στο ΤΕΤΑΡΤΟ επιστημονικό πεδίο:
για όσες σχολές δεν απαιτείται ειδικό μάθημα, σύνολο μορίων = (17,63X8) + (16,8X0,9) + (15,9X0,4) = 162,52X100=16252

ΓΡΑΠΤΟΣ ΒΑΘΜΟΣ : Ο ΤΡΟΧΟΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ !

Περίπτωση 1: Πώς το 19 γίνεται 10,6 !
Ας πάρουμε την περίπτωση ενός μαθητή με 19 προφορικό βαθμό (μέσο όρο των 2 τετραμήνων) σε κάποιο μάθημα που γράφει στο ίδιο μάθημα 10. Επειδή ο προφορικός βαθμός είναι μεγαλύτερος από τον γραπτό περισσότερο από δύο (2) μονάδες, ο προφορικός βαθμός ελαττώνεται έτσι ώστε να είναι μεγαλύτερος από τον γραπτό κατά δύο (2) μονάδες, διορθώνεται, δηλαδή, στο 12. Ο τελικός βαθμός γίνεται 10,6
ΠΩΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ Ο ΤΕΛΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ

ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΤΕΤΡΑΜΗΝΩΝ:Α΄ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ : 19 / Β΄ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ : 19 / ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΤΕΤΡΑΜΗΝΩΝ : 19
ΓΡΑΠΤΟΣ ΜΑΙΟΥ / ΙΟΥΝΙΟΥ: 10
ΔΙΟΡΘΩΜΕΝΟΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ: 12
ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΕΛΙΚΟΥ ΒΑΘΜΟΥ:ΠΡΟΦΟΡΙΚΑ :12 X 0,3 + ΓΡΑΠΤΑ :10 X 0,7 = 10,6

Η αντίστροφη περίπτωση: Πώς το 12 γίνεται 17,4 !
Ας πάρουμε την περίπτωση ενός μαθητή ο οποίος έχει προφορικό βαθμό (μέσο όρο των 2 τετραμήνων) 12 αλλά γράφει 18. Στην περίπτωση αυτή που ο προφορικός βαθμός είναι μι­κρότερος από τον γραπτό περισσότερο από δύο (2) μονάδες, ο προφορικός βαθμός αυξάνεται έτσι ώστε να είναι μικρότερος από τον γραπτό κατά δύο (2) μονάδες, δηλαδή διορθώνεται στο 16. Στην περίπτωση αυτή ο τελικός βαθμός γίνεται

ΠΩΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ Ο ΤΕΛΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ
ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΤΕΤΡΑΜΗΝΩΝ:12
ΓΡΑΠΤΟΣ ΜΑΙΟΥ / ΙΟΥΝΙΟΥ: 18
ΔΙΟΡΘΩΜΕΝΟΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ: 16
ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΕΛΙΚΟΥ ΒΑΘΜΟΥ:ΠΡΟΦΟΡΙΚΑ :16 X 0,3 + ΓΡΑΠΤΑ :18 X 0,7 = 17,4

ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΔΕΙΤΕ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΜΠΑΡΑ "ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΟΡΙΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

Πέμπτη 26 Μαΐου 2011

Κριτήριο Αξιολόγησης Β΄ Γυμνασίου / 5η Ενότητα

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ
ΗΛΙΑΣ ΖΟΡΖΟΣ - Επάγγελμα: κλαδευτής
Μια ζωή στα αμπέλια, φροντίζει τις κουλούρες σαν παιδιά του. Ένας από τους πιο παλιούς κλαδευτές της Σαντορίνης μάς διηγείται την ιστορία του
Της Μαρίας Χαψούλα (προσαρμοσμένο)
Είναι 67 ετών, απλός, γνήσιος και καλόκαρδος Σαντορινιός. «Δουλεύω στα χωράφια σχεδόν απ' την κοιλιά της μάνας μου», λέει με καμάρι ο κύριος Ηλίας Ζόρζος. «Είμαι καλός αμπελουργός και την εμπειρία μου την έχω αποκτήσει από την πράξη».
Με περηφάνια μάς εξιστορεί και πώς ο προπάππος του έφτιαξε κάναβες για να έχει τη δική του παραγωγή σε τσίπουρο και κρασί. Μας εξήγησε ότι αν και ο πατέρας του ήταν «μάστορας» στα χωράφια, εκείνος είχε καταλάβει από πολύ μικρός ότι το μέλλον ήταν τα αμπέλια. «Είμαι μέσα στα χωράφια όλη μου τη ζωή. Αν και τώρα γέρασα, παλεύω ακόμη όσο μπορώ. Εξήντα επτά ολόκληρα χρόνια καθημερινά εκεί, αλλά δεν γκρινιάζω».
Ο κύριος Ηλίας, εξασκώντας το επάγγελμα του κλαδευτή, μεγάλωσε και σπούδασε τα παιδιά του, τα προίκισε «και έχω κρατήσει κάτι και στην άκρη, ένα κομπόδεμα για την κακιά την ώρα».
Θυμάται πώς φόρτωναν παλιά τα γαϊδουράκια, πηγαινοέρχονταν και μετέφεραν μέσα σε τουλούμια τα σταφύλια και τα κρασιά στο Αθηνιό, για να τα φορτώσουν στα καράβια για την Κωνσταντινούπολη, τη Μάλτα και τη Ρωσία. Μονάδα μέτρησης τότε ήταν τα βουτσιά, τα τουλούμια. Ένα βουτσί σήμερα αντιστοιχεί σε ενάμιση μπουκάλι κρασί. Τα τουλούμια φτιάχνονταν από δέρματα ζώων, τα οποία αφού τα καθάριζαν, τα έβαζαν στο αλάτι για να σφίξουν και να είναι ανθεκτικά.
Αυτό όμως που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι ο τρόπος κλαδέματος της γνωστής πια σε όλους κουλούρας. Όπως μας εξηγεί ο κύριος Ηλίας: «Τρεις φορές περισσότερος χρόνος απαιτείται για να κλαδευτούν οι αμπελιές σε σχήμα κουλούρας». Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδοτεί μάλιστα τους παραγωγούς στη Σαντορίνη ώστε να διατηρήσουν αυτόν το μοναδικό και ταυτόχρονα παραδοσιακό τρόπο κλαδέματος. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούν οι κλαδευτές είναι απλά: μια μαχαίρα και μια ψαλίδα. Για να προστατεύσουν τα χέρια τους από τα γδαρσίματα τα δένουν με γάζες ή με πανιά.
Το κλάδεμα της κουλούρας μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. «Κλαδεύουμε την αμπελιά σχηματίζοντας γύρω-γύρω μικρά κουλουράκια. Όσο πιο μικρά, τόσο καλύτερα. Τα δένουμε χαμηλά ώστε να τα βλέπει ο ήλιος αλλά να μην τα απειλεί ο αέρας. Κάτω από την αμπελιά στηρίζουμε πέτρες ώστε να μην ακουμπήσουν κάτω τα

Β. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1) Πώς έμαθε το επάγγελμα του κλαδευτή ο κ. Ηλίας και τι κατόρθωσε ασκώντας αυτό;
Μονάδες 2,5

2) Να αναγνωρίσετε το βαθμό στον οποίο βρίσκονται τα επίθετα: απλός, καλός, πολύ μικρός, ανθεκτικά, περισσότερος και να σχηματίσετε τους άλλους βαθμούς.
Μονάδες 2,5

3) Στην πρόταση «Τρεις φορές περισσότερος χρόνος απαιτείται για να κλαδευτούν οι αμπελιές σε σχήμα κουλούρας» να βρείτε τον α΄, το συγκριτικό και τον β΄ όρο σύγκρισης.

Μονάδες 2,5

4) Στις σύνθετες λέξεις καλόκαρδος, αμπελουργός, καθημερινά, κομπόδεμα, πηγαινοέρχονταν να βρείτε το β΄ συνθετικό και να πείτε τι μέρος του λόγου είναι.

Μονάδες 2,5

Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Μέσα στην τάξη σας συζητάτε, με αφορμή το παραπάνω κείμενο, για τα κριτήρια βάσει των οποίων οι άνθρωποι επιλέγουν το επάγγελμά τους. Παίρνεται το λόγο και παρουσιάζετε τα κριτήρια με τα οποία εσείς έχετε επιλέξει ή σκέφτεστε να επιλέξετε το επάγγελμα που θα θέλατε να ασκήσετε.

Μονάδες 10

Τρίτη 24 Μαΐου 2011

Κριτήριο Αξιολόγησης Β΄ Γυμνασίου / 6η Ενότητα

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ
Η αντικοινωνική επίδραση της τηλεόρασης
Η τηλεόραση αναστατώνει κατά κάποιο τρόπο τις φυσιολογικές διαδικασί-ες της κοινωνικής μας ζωής. Όταν η προσοχή όλων των μελών της οικογένειας ή της παρέας είναι στραμμένη μπροστά σε μια οθόνη, τότε είναι ελάχιστη η επαφή και η επικοινωνία των ατόμων.
Στις περιπτώσεις που τα άτομα θα μιλήσουν μεταξύ τους, οι κουβέντες τους είναι σύντομες και σχεδόν πάντα αφορούν αυτό που εκείνη τη στιγμή παρακολουθούν. Δεν υπάρχει συνέχεια στη συζήτηση παρά μόνο σύντομα σχόλια ενθουσιασμού ή αποδοκιμασίας σχετικά με τα τεκταινόμενα στην οθόνη.
Ένας παιδίατρος σχολιάζει: «Όπως το φως του χειρουργείου, η τηλεόραση δημιουργεί ένα περιβάλλον το οποίο «επιτίθεται» στο παιδί και το κυριεύει. Το παιδί, για να ανταποκριθεί σε αυτό το περιβάλλον, κατά κάποιο τρόπο μουδιάζει, μειώνει τη δική του ενεργητικότητα, γίνεται παθητικό και μαγνητίζεται από την οθόνη.»
Επίσης, όταν το παιδί καθηλώνεται μπροστά στην τηλεόραση είτε παρακολουθώντας διάφορα προγράμματα είτε παίζοντας για ώρες κάποιο ηλεκτρονικό παιχνίδι, αυτό του αφαιρεί από το χρόνο που θα αφιέρωνε σε άλλες ασχολίες με τους φίλους του ή την οικογένειά του. Παίζει λιγότερο, διαβάζει και κουβεντιάζει λιγότερο, ασχολίες που είναι πολύ σημαντικές στην ανάπτυξη των γλωσσικών ικανοτήτων του παιδιού αλλά και της κοινωνικότητά του.
Δεν υπάρχει, επίσης, αμφιβολία ότι αυτά που βλέπει ένα παιδί στην τηλεόραση διαμορφώνουν εν πολλοίς και την άποψή του για τον κόσμο.
Σύμφωνα με έρευνα του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, το 57% των τηλεοπτικών προγραμμάτων περιέχουν κάποιας μορφής βία που είναι επιβλαβής για την ψυχολογία του παιδιού. Οι ερευνητές προειδοποιούν ότι οι κίνδυνοι από την έκθεση στην τηλεοπτική βία είναι πολλοί, ανάμεσά τους είναι: το παιδί μαθαίνει να συμπεριφέρεται βίαια, γίνεται πιο «αναίσθητο» στις βλαβερές επιδράσεις της βίας και αποκτά φοβίες ότι κάποιο βίαιο γεγονός μπορεί να συμβεί και στο ίδιο.
Η βία που παρουσιάζεται στην τηλεόραση μπορεί να έχει σοβαρό αντίκτυπο στο μυαλό των νεαρών ατόμων. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ταινίες τρόμου, τα γνωστά μας θρίλερ, μπορεί να οδηγήσουν σε μετατραυματικό στρες στα παιδιά.
Ωστόσο, η βία και ο τρόμος δεν είναι τα μόνα λανθασμένα μηνύματα που προβάλλονται από την τηλεόραση. Δυστυχώς η τηλεόραση προβάλλει δυνατά μηνύματα για όλες σχεδόν τις επιλογές και συμπεριφορές των ανθρώπων.

Β. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1) Το παραπάνω κείμενο, ποιες αρνητικές επιδράσεις της τηλεόρασης πάνω στο παιδί παρουσιάζει και αναλύει;
Μονάδες 2,5

2) Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε τις αντωνυμίες στην παρακάτω παράγραφο: «Ένας παιδίατρος σχολιάζει: «Όπως το φως του χειρουργείου, η τηλεόραση δημιουργεί ένα περιβάλλον το οποίο «επιτίθεται» στο παιδί και το κυριεύει. Το παιδί, για να ανταποκριθεί σε αυτό το περιβάλλον, κατά κάποιο τρόπο μουδιάζει, μειώνει τη δική του ενεργητικότητα, γίνεται παθητικό και μαγνητίζεται από την οθόνη.»».

Μονάδες 2,5

3) Να αναγνωρίσετε το συντακτικό ρόλο των αντωνυμιών που εντοπίσατε στην άσκηση 2..

Μονάδες 2,5

4) Να γράψετε από πέντε λέξεις που ανήκουν στην ίδια ετυμολογική οικογένεια με τις παρακάτω λέξεις: κοινωνικής, αποδοκιμασία, επιτίθεται, γλωσσικών, επιδράσεις.

Μονάδες 2,5

Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Το κείμενο τελειώνει με την αναφορά σε άλλα αρνητικά μοντέλα ζωής και συμπεριφοράς που προβάλλει και επιβάλλει η τηλεόραση. Να αναλύσετε αυτά τα μοντέλα ζωής και συμπεριφοράς σε ένα κείμενο που πρόκειται να το δημοσιεύσετε στη σχολική σας εφημερίδα.

Μονάδες 10

Δευτέρα 23 Μαΐου 2011

Κριτήριο Αξιολόγησης Β΄ Γυμνασίου / 7η Ενότητα

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ
Η εφηβεία αναμφισβήτητα είναι το πιο κρίσιμο στάδιο στην ανθρώπινη πορεία προς την ωριμότητα. Δεν αποτελεί μόνο μία περίοδο γρήγορης σωματικής αλλαγής, αλλά και ένα πολύ σημαντικό στάδιο της προσωπικής και κοινωνικής εξέλιξης του παιδιού. Το ότι τα παιδιά από νωρίς δεν έχουν τον απαραίτητο χρόνο για να αφιερώσουν στον εαυτό τους είναι δίκοπο μαχαίρι: μπορεί ίσως να δαπανούν πέραν του σχολικού χρόνου τους και χρόνο σε άλλες δραστηριότητες και να αποκομίζουν εφόδια για το μέλλον, από την άλλη όμως δεν έχουν το χρόνο να ασχοληθούν με τα συνήθη εφηβικά τους προβλήματα (ανάπτυξη προσωπικότητας, διαμόρφωση χαρακτήρα κ.λπ.), καταστάσεις δηλαδή που θα κληθούν άμεσα να αντιμετωπίσουν σε μεταγενέστερα στάδια της ζωής τους και στις οποίες παραμένει αδιευκρίνιστο αν θα μπορέσουν να αντεπεξέλθουν.
Ο "σχολικός χρόνος" παρουσιάζει σήμερα μία τάση επεκτατισμού εις βάρος του ελεύθερου χρόνου και αυτό δεν αφορά αποκλειστικά τις μεγάλες σχολικές ηλικίες. Ένα τμήμα του μαθητικού πληθυσμού, ακόμη και στην ευαίσθητη ηλικία των 6-12 ετών, τρέχει για να προλάβει το σχολείο, τα φροντιστήρια, τις ξένες γλώσσες, τα μουσικά όργανα, το μπαλέτο κλπ, μηδενίζοντας κάθε πρακτική παιχνιδιού, ανεμελιάς, ξεγνοιασιάς, χαρακτηριστικά γνωρίσματα της παιδικής ηλικίας.
Την τελευταία δεκαετία, η έννοια του σχολικού χρόνο, έχει αποκτήσει μία διπλή διάσταση. Από τη μία ο χρόνο που αφορά τις ώρες που το παιδί παρακολουθεί το υποχρεωτικό σχολικό του πρόγραμμα και από την άλλη ο χρόνος που αφορά τις ώρες που διαθέτει για τις λεγόμενες εξωσχολικές παραεκπαιδευτικές δραστηριότητες όπως π.χ. φροντιστήρια, ωδείο, μπαλέτο κλπ. Οριοθετώντας το χρόνο αυτό, μπορούμε να πούμε ότι ένα μέρος του μαθητικού πληθυσμού, συνήθως με εύρωστα οικονομικά χαρακτηριστικά ή ευρισκόμενο στο Λύκειο, καταναλώνει 8 έως 12 ώρες ημερησίως για τις παραπάνω δραστηριότητες.
Το παιδί, έτσι, μπορεί να εξαρτηθεί άμεσα και απόλυτα από τους οργανωτές του χρόνου του, τους γονείς του, με πιο πιθανό αποτέλεσμα να παρουσιάσει πολύ περισσότερα συμπτώματα ανωριμότητας από τους συνομηλίκους του που έζησαν υπό διαφορετικές συνθήκες. Μπορεί να μην γίνει ρομποτάκι, αλλά υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να μην μπορέσει ποτέ να ανακαλύψει την δική του ταυτότητα και να ανεξαρτοποιηθεί πλήρως από τους γονείς του.
Μία άλλη πιθανή συνέπεια είναι το παιδί αυτό κάποτε να αντιδράσει δυναμικά: να φύγει από το σπίτι, να κάνει τολμηρά πράγματα, κακές παρέες και να διαταραχθεί η σχέση με τους γονείς του. Το πρώτο πράγμα λοιπόν που πρέπει να ελέγχει κάθε γονιός είναι το κατά πόσο οι ασχολίες του παιδιού ευχαριστούν πραγματικά το ίδιο το παιδί.
Συμπερασματικά, καταλήγουμε ότι ο χρόνο είναι ελάχιστος σε σύγκριση με τον επιθυμητό και πως η πλειονότητα των μαθητών δεν είναι ικανοποιημένη με τον τρόπο που δαπανά τις εξωσχολικές ώρες. Γι' αυτό και ζητεί μεγαλύτερη συμμετοχή στην επιλογή των εξωσχολικών δραστηριοτήτων.
"Μάθετε να εμπιστεύεστε τα παιδιά σας. Από την έλλειψη εμπιστοσύνης και πρωτοβουλίας, πηγάζουν όλα τα προβλήματα".

Β. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1) Ποια διάσταση έχει αποκτήσει η έννοια του «σχολικού χρόνου» σήμερα;
Μονάδες 2,5

2) Να βρείτε τα προθετικά σύνολα και να γράψετε την επιρρηματική τους σημασία στην παράγραφο: «Το παιδί μπορεί να εξαρτηθεί άμεσα… και να ανεξαρτοποιηθεί πλήρως από τους γονείς του.
Μονάδες 2,5

3) Να βρείτε πέντε επιρρήματα στην πρώτη παράγραφο του κειμένου και να γράψετε τι δείχνουν (ποια επιρρηματική σημασία δηλώνουν).

Μονάδες 2,5


4) Να βρείτε τους τρόπους με τους οποίους συνδέονται οι παράγραφοι του κειμένου.

Μονάδες 2,5


Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Σε ένα κείμενο-επιστολή προς έναν φίλο σας να εξηγήσετε το πόσο σημαντικός είναι ο ελεύθερος χρόνος για την ομαλή ανάπτυξη των παιδιών και για το πώς πρέπει να αξιοποιείται.

Μονάδες 10

Κυριακή 22 Μαΐου 2011

Οι στίχοι ενός...πεντάχρονου!

20-05-2011

Ο ουρανός σκοτεινιάζει μες στα μάτια σου
τα σύννεφα σκορπούν σαν λουλούδια
Σαν τη θάλασσα είναι η ζωή
και μοιάζει με μια γλυκιά μουσική

Οι νύχτες σκορπάνε αλλά η δύναμή σου είναι μέσα σου
Η συμφορά μας έρχεται, αλλά η ζωή είναι δίπλα μας
Και μετά την καταιγίδα
έρχεται το χαμόγελο και η όμορφη ζωή

Σαν μια όμορφη μουσική
τ΄ αστέρια γράφουν τη ζωή
σαν όνειρο γλυκό
ένα φιλί, ό,τι καλύτερο

Τα όμορφα γεράνια, τα λουλούδια μας χαμογελούν
Τα πουλιά τραγουδούν
Και τόσο όμορφη είναι η ζωή
σαν ένα μεγάλο φιλί

Πέμπτη 19 Μαΐου 2011

Διαγώνισμα Α΄ Γυμνασίου / Περιβάλλον

ΚΕΙΜΕΝΟ

Οι σημερινοί άνθρωποι καταναλώνουν πολλούς από τους φυσικούς πόρους τόσο γρήγορα, που η φύση δεν προλαβαίνει να τους ξαναδημιουργήσει. Πώς θα ζήσουν οι επόμενες γενιές ανθρώπων αν εξαντληθούν οι φυσικοί πόροι; Πώς θα ζήσουμε εμείς καλά και οι επόμενες γενιές καλύτερα, αν καταστρέψουμε το φυσικό μας περιβάλλον; Η καταστροφή, λοιπόν, του περιβάλλοντος δεν είναι κάτι παράλογο; Επιτρέπεται να δείχνουμε αδιαφορία;
Είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν ήταν πάντα έτσι. Για χιλιάδες χρόνια, σε ολόκληρο τον κόσμο, οι περισσότεροι άνθρωποι ζούσαν φτωχικά σε μικρά χωριά και σε μέρη, όπου υπήρχε τρεχούμενο νερό και φυσούσαν άνεμοι. Κατανάλωναν λίγα πράγματα, ικανοποιώντας τις πιο βασικές τους ανάγκες και ήταν ευτυχισμένοι. Και το έκαναν αυτό με τρόπο που δεν έκανε κακό στο φυσικό περιβάλλον, γιατί ανακύκλωναν σχεδόν τα πάντα. Χρησιμοποιούσαν, επίσης, σχεδόν αποκλειστικά ανανεώσιμους πόρους.
Όμως, εδώ και δύο αιώνες περίπου άρχισε μια πολύ μεγάλη αλλαγή, γνωστή και ως βιομηχανική επανάσταση. Οι άνθρωποι ανακάλυψαν τις μηχανές, που είχαν πολύ μεγαλύτερη δύναμη από τα ζώα και μπορούσαν να παράγουν περισσότερα προϊόντα και με μικρότερο κόστος. Για την παραγωγή όμως αυτών των προϊόντων απαιτούνται περισσότερα μέταλλα και ενέργεια, που μάθαμε να τα παίρνουμε από μη ανανεώσιμους φυσικούς πόρους. Και έτσι αυτοί οι φυσικοί πόροι άρχισαν σταδιακά να εξαντλούνται, προκαλώντας σοβαρά προβλήματα στην ισορροπία του φυσικού οικοσυστήματος, ενώ η υπερβολική τους χρήση ρυπαίνει επικίνδυνα το φυσικό περιβάλλον.



ΘΕΜΑΤΑ
Α. Σύμφωνα με το κείμενο, γιατί η χρήση των μηχανών κάνει κακό στο περιβάλλον; (Μονάδες 2,50)

Β. 1. Ποια είναι η δομή της δεύτερης παραγράφου του κειμένου «Είναι χρήσιμο... ανανεώσιμους πόρους.»; (Μονάδες 2,50)

Γ.1 Στις παρακάτω προτάσεις, να αναγνωρίσετε το συντακτικό ρόλο που έχουν οι υπογραμμισμένες λέξεις/φράσεις:
1. Η καταστροφή, λοιπόν, του περιβάλλοντος δεν είναι κάτι παράλογο;
2. απαιτούνται περισσότερα μέταλλα
3. και ήταν ευτυχισμένοι
4. Όμως, εδώ και δύο αιώνες περίπου άρχισε μια πολύ μεγάλη αλλαγή
5. Και έτσι αυτοί οι φυσικοί πόροι άρχισαν σταδιακά να εξαντλούνται,
(Μονάδες 1,50)
Γ2. Να βρείτε την Ονοματική και Ρηματική Φράση στην παρακάτω πρόταση:
«Για την παραγωγή όμως αυτών των προϊόντων απαιτούνται περισσότερα μέταλλα και ενέργεια» (Μονάδες 1)

Δ. Να γράψετε μία παράγωγη λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:
άνθρωποι, χρόνια, μηχανές, ζώα, χρήση (Μονάδες 2,50)

Ε. Στην τάξη σας γίνεται συζήτηση με θέμα την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Παίρνετε τον λόγο και αφηγείστε την εμπειρία σας από τη συμμετοχή σας σε μια εκστρατεία που ανέλαβε ο Δήμος για να καθαρίσει κάποια παραλία του νησιού. (Το κείμενό σας να έχει έκταση 2-3 παραγράφων) (Μονάδες 10)

(ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΤΕ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΟΛΛΑ ΣΑΣ)

ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

Τετάρτη 18 Μαΐου 2011

Διαγώνισμα Γ΄ Γυμνασίου / Εθελοντισμός

2011: Παγκόσμιο έτος εθελοντισμού

Εθελοντισμός είναι η ηθελημένη και μη αμειβόμενη δραστηριοποίηση των πολιτών για την επίτευξη κάποιων στόχων που αποβλέπουν στο καλό του συνανθρώπου, της κοινότητας και της κοινωνίας γενικότερα. Η προσφορά εθελοντικής υπηρεσίας, έχει πολλές μορφές δράσεων και όλο και περισσότεροι άνθρωποι συμμετέχουν σ΄ αυτές. Πάνω από 100 εκατομμύρια Ευρωπαίοι δραστηριοποιούνται σε εθελοντικές δραστηριότητες. Μια έρευνα του Ευρωβαρομέτρου που πραγματοποιήθηκε το 2006 έδειξε ότι 3 στους 10 Ευρωπαίους ισχυρίζονται ότι δραστηριοποιούνται σε εθελοντικές δράσεις.
Ωστόσο, 7 στους 10 δεν είναι εθελοντές και αντιμετωπίζουν φραγμούς στο να γίνουν. Και αυτό λόγω της πίεσης χρόνου, των φτωχών οικονομικών πηγών και ενός αισθήματος που τους καθιστά «αδύναμους» στο να γίνουν εθελοντές. Ενδεικτικά, η αρνητική εικόνα του εθελοντισμού πηγάζει από τις εποχές που ο εθελοντισμός ήταν μάλλον «ένα υποχρεωτικό καθήκον», από τις έντονες διακρίσεις, που υπήρχαν μεταξύ των ανθρώπων, από την απουσία νομικής κατοχύρωσης των εθελοντικών δράσεων. Σημαντικό, τέλος, εμπόδιο αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί η ανεπαρκής πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση γύρω από το θέμα του εθελοντισμού.
Το 2011 θα εορταστεί η 10η επέτειος του Διεθνούς Έτους Εθελοντών των Ηνωμένων Εθνών. Το Διεθνές Έτος Εθελοντισμού 2011 έδειξε ότι, όταν δημόσια αποδίδεται ιδιαίτερη σημασία στους εθελοντές και στην κοινωνική τους συμβολή, οι κυβερνήσεις και οι άλλοι ενδιαφερόμενοι δεσμεύονται και αναγκάζονται να αναλάβουν πρωτοβουλίες, για να ενισχύσουν τις εθελοντικές δράσεις.
ΘΕΜΑΤΑ
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 60 περίπου λέξεις (Μον. 2,5)
Β1. Να βρείτε τη δομή της δεύτερης παραγράφου «Ωστόσο,...του εθελοντισμού (Μον. 2,5)
Β2. Στην τελευταία περίοδο του κειμένου «Το Διεθνές Έτος...εθελοντικές δράσεις»: Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως προς το είδος τους και τη συντακτική τους θέση:
- ότι οι κυβερνήσεις και οι άλλοι ενδιαφερόμενοι δεσμεύονται
- όταν δημόσια αποδίδεται ιδιαίτερη σημασία στους εθελοντές και στην κοινωνική τους συμβολή
- και αναγκάζονται
- να αναλάβουν πρωτοβουλίες
- για να ενισχύσουν τις εθελοντικές δράσεις (Μον. 2,5)
Β3. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: επίτευξη, αποβλέπουν, φραγμούς, πληροφόρηση, να ενισχύσουν (Μον. 2,5)
Γ. Προσδιορίστε ένα κοινωνικό ή περιβαλλοντικό πρόβλημα που θεωρείτε σημαντικό για την περιοχή σας και για το οποίο θα άξιζε να αναπτύξετε εθελοντική δράση. Επιλέξτε έναν φορέα και απευθυνθείτε σ΄ αυτόν. Περιγράψτε σε ένα κείμενο 2-3 παραγράφων το πρόβλημα που σας απασχολεί και ζητήστε τη συνεργασία του για την αντιμετώπισή του. (Μον. 10)
(Να απαντήσετε γραπτώς στην κόλλα σας σε όλα τα παραπάνω θέματα)
Καλή Επιτυχία

Το τραγούδι της ημέρας /Ανάθεμά σε - Παντελής Θαλασσινός

Εδώ γράφουμε αυτά που θέλουμε να εμφανίζονται μετά το "Διαβάστε περισσότερα".

Δευτέρα 16 Μαΐου 2011

Υλικό Παραγωγής Λόγου / Ο ελεύθερος χρόνος στην εποχή της κρίσης

ης ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΚΟΡΩΝΑΙΟΥ Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο alexkoron@gmail.com
http://www.enet.gr

Η μεγαλύτερη ίσως κατάκτηση των εργαζομένων στις ευρωπαϊκές κοινωνίες ήταν η μείωση του εργάσιμου χρόνου και το δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο που, στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, σηματοδότησαν μια πραγματική πολιτισμική επανάσταση. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας η υλική και συμβολική κυριαρχία της αμειβόμενης εργασίας κλονίστηκε ουσιωδώς στη σκέψη και την καθημερινή ζωή εκατομμυρίων εργαζομένων. Το τέλος της προτεσταντικής «ηθικής της εργασίας» και η μαζικοποίηση δικαιωμάτων και δυνατοτήτων -που έως τότε αποτελούσαν προνόμιο όσων βρίσκονταν στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας- έκαναν τις μεταπολεμικές κοινωνίες να ονειρεύονται την οριστική απελευθέρωση του ατόμου από τους εργασιακούς καταναγκασμούς και την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Νέοι χωροχρόνοι ατομικής ελευθερίας, ανάπτυξης και αυτοπραγμάτωσης έκαναν την εμφάνισή τους. Η μόρφωση και η καλλιέργεια σε όλα τα στάδια της ζωής, η πολιτιστική συμμετοχή και έκφραση, η διασκέδαση και οι απολαύσεις, οι οικογενειακές και προσωπικές σχέσεις, οι διεκδικήσεις μεταϋλιστικών αιτημάτων, κ.ά., αποτέλεσαν τις νέες ατομικές και συλλογικές προτεραιότητες. Ο ελεύθερος χρόνος, όπως συνοπτικά ονομάστηκαν τα ατομικά και συλλογικά ενδιαφέροντα των μεταβιομηχανικών κοινωνιών, έγινε ο προνομιακός κοινωνικός χρόνος της ατομικότητας και της κοινωνικής ένταξης, ενώ η αμειβόμενη εργασία έγινε το μέσο για τη συμμετοχή στην «κοινωνία της σχόλης». Στο πλαίσιο αυτό η δημόσια συζήτηση (επιστημονική και μη) μετακινήθηκε από τα ζητήματα της σπάνης και της επιβίωσης στο κυρίαρχο ζήτημα της εποχής της αφθονίας: την επιδίωξη της ατομικής ευτυχίας.

Τριάντα χρόνια αργότερα, στη δεκαετία του 1990, το ερώτημα του «τέλους της εργασίας» επαναδιατυπωνόταν (1). Αυτή τη φορά όμως στην προοπτική της διόγκωσης της ανεργίας και της επισφαλούς απασχόλησης. Εκτοτε, οι απορυθμίσεις των οικονομικών αγορών και η συρρίκνωση των κοινωνικών πολιτικών επαναφέρουν τα εργασιακά ζητήματα στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. Τα προβλήματα αφορούν τώρα την καθολική απαξίωση της αμειβόμενης επαγγελματικής εργασίας, καθώς η ενδημική απειλή της ανεργίας και η απορύθμιση της απασχόλησης διακυβεύουν την κοινωνική αξία της εργασίας. Οι εργαζόμενοι βρίσκονται πλέον αντιμέτωποι με την κοινωνική αχρηστία και τη συνακόλουθη επισφάλεια της κοινωνικής τους ένταξης. Η επιμήκυνση των ωρών εργασίας, το τέλος της συνταξιοδότησης στα 60, οι ευέλικτες εργασιακές σχέσεις, η υποκατάσταση της εργασίας από αυτοματοποιημένα συστήματα, κ.λπ., κρατούν χαμηλά την αξία της. Η εργασία εντατικοποιείται παραγωγικά αλλά απαξιώνεται κοινωνικά, με αποτέλεσμα αφενός να ενισχύεται η επιρροή της στην καθημερινότητα των εργαζομένων και, αφετέρου, να μειώνεται η ικανότητά της να εξασφαλίζει την κοινωνική ένταξη. Το παράδοξο αυτό γεγονός επιδρά δυσμενώς στην οργάνωση της καθημερινότητας και του βίου των εργαζομένων, καθώς και στη δυνατότητά τους να εξασφαλίσουν τους πόρους της συμμετοχής τους στη σφαίρα του ελεύθερου χρόνου.

Χάνοντας, όμως, τη δυνατότητα μιας αξιοπρεπούς εργασίας χάνουμε τη σημαντικότερη παρακαταθήκη του τέλους του 20ού αιώνα: Ο χρόνος της ζωής δεν μπορεί να ταυτίζεται με το χρόνο της εργασίας. Μπροστά σε αυτή την τεράστια απώλεια, ο λόγος της αριστεράς (ή καλύτερα η σιωπή της), σε διεθνές επίπεδο, αφήνει τους εργαζόμενους καθηλωμένους στην πλήρη αδυναμία να είναι απαιτητικοί ως προς τη φύση, το περιεχόμενο, τους σκοπούς και, σε τελική ανάλυση, το ίδιο το νόημα της εργασίας.

(1) Rifkin, J. (1996). «Το τέλος της εργασίας και το μέλλον της». Αθήνα, εκδ. Λιβάνη.

Υλικό Παραγωγής Λόγου / ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ - Ψυχαγωγία - Διασκέδαση

http://www.kessaris.edu.gr

ΟΡΙΣΜΟΣ
Ελεύθερος χρόνος ορίζεται ο χρόνος που απομένει, εάν αφαιρεθεί ο εργάσιμος χρόνος και ο λεγόμενος νεκρός χρόνος (αυτός που καταναλίσκεται για τη μετάβαση από τη μια δραστηριότητα σε μιαν άλλη) και αφήνεται στην ελεύθερη διάθεση του ατόμου σύμφωνα μετις ιδιαίτερες επιθυμίες του Στην ελληνική γλώσσα ο διαθέσιμος χρόνος ονομάζεται
ελεύθερος, ακριβώς για να διαφοροποιηθεί από τον εργάσιμο χρόνο που έχει χαρακτήρα καταναγκαστικό. Επομένως, πρόκειται για σαφή διχοτόμηση του ανθρώπινου χρόνου,γεγονός που συνυφαίνεται τόσο με το χαρακτήρα της εργασίας όσο και με τον τρόπο ζωής,τις νοοτροπίες και τις κοινωνικές συμπεριφορές.
Ψυχαγωγία (ψυχή + άγω) = Με τον όρο αυτό εννοούμε το σύνολο των δημιουργικών τρόπων αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, που προσφέρουν στον άνθρωπο όχι μόνο ευχαρίστηση,χαλάρωση, φυγή από την καθημερινότητα και τη μονοτονία αλλά και ψυχική και πνευματική καλλιέργεια.
Διασκέδαση (από το ρήμα διασκεδάννυμι = διασκορπίζω) = Με τον όρο αυτό εννοούμε την εκτόνωση, την ψυχική εκφόρτιση που έχει ανάγκη ο άνθρωπος στη ζωή του και ειδικότερα στον ελεύθερο χρόνο του, προκειμένου να νιώσει ψυχικά ισορροπημένος. Ιδιαίτερα στην εποχή μας, με την πολυπλοκότητα των κοινωνιών και τις μεγάλες απαιτήσεις, τα καταιγιστικά μηνύματα και τους αλληλοσυγκρουόμενους ρόλους, η διασκέδαση είναι απαραίτητη.
Σημείωση: Διακρίνουμε τη γνήσια ψυχαγωγία και τη νόθη ψυχαγωγία, όπως επίσης την υγιή διασκέδαση και την ανούσια διασκέδαση που τελικά οδηγεί και στην ψυχοκτονία. Το ιδανικό είναι ο άνθρωπος στον ελεύθερο χρόνο του να συνδυάζει τη γνήσια ψυαχαγωγία με την υγιή διασκέδαση αλλά και την ξεκούραση.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ
Η σημασία του ελεύθερου χρόνου είχε εκτιμηθεί ήδη από την αρχαία Ελλάδα, καθώς ο Αριστοτέλης πίστευε πως ο ελεύθερος χρόνος δεν είναι το τέλος της δουλειάς, αλλά ότι η δουλειά αποτελεί το τέλος του ελεύθερου χρόνου, ακριβώς επειδή κατ’ αυτόν η ευτυχία του ανθρώπου βρίσκεται στην ιδιοποίηση του χρόνου του. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος ήταν αντίθετος σε έναν ελεύθερο χρόνο αφιερωμένο στην τεμπελιά. Η ευτυχία, έλεγε, δεν μπορεί να βρίσκεται στην ευχάριστη διασκέδαση, εάν το μέτρο της είναι ένας άνθρωπος όχι
ουσιαστικά παιδευμένος. Έτσι, στην αρχαία Ελλάδα οι πνευματικές ενασχολήσεις των πολιτών ήταν απόρροια του υψηλού πολιτιστικού επιπέδου της κλασικής αρχαιότητας, κάτι βέβαια που άρχισε να παρακμάζει μαζί με την παρακμή της ίδιας της αρχαίας κοινωνίας. Είχε δίκιο λοιπόν ο Παπανούτσος όταν έγραφε : «Αν όχι ο βεβαιότερος, ασφαλώς όμως ο παραστατικότερος δείκτης πολιτισμού μιας κοινότητας ανθρώπων είναι ο τρόπος ψυχαγωγίας
της». Στους νεότερους χρόνους, ο Τόμας Μορ το 1515 στην «Ουτοπία» του φαντάζεται 6ωρη εργασία και το διαθέσιμο χρόνο να αφιερώνεται στην αύξηση των γνώσεων, γεγονός που θα επιτρέπει στον άνθρωπο καλύτερη συμμετοχή στην ιδανική πολιτεία. Στην «Πόλη του Ήλιου» του Καμπανέλα, εργάσιμη μέρα έχει μειωθεί στις τέσσερις ώρες και ο καθένας αξιοποιεί το χρόνο του σύμφωνα με τις ιδιαίτερες κλίσεις και ανάγκες του. Ο Όουεν θεωρούσε τη δημιουργία, την πνευματική ενασχόληση, στοιχεία αυτογνωσίας του ανθρώπου
και πρότεινε τη μερική απασχόληση σαν λύση για την εξοικονόμηση περισσότερου ελεύθερου χρόνου. Από τον περασμένο αιώνα, όταν η εργατική τάξη απέκτησε ταξική συνείδηση και άρχισε να διεκδικεί δικαιώματα, ταυτόχρονα απαίτησε την μείωση του εργάσιμου χρόνου, θεσμοθέτηση του 8ωρου και δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο.

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΥΞΗΣΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
• Περισσότερες αργίες.
• Πενθήμερη εργασία.
• Οκτάωρη καθημερινή απασχόληση.
• Η σταδιακή επέκταση της ετήσιας άδειας με αποδοχές, αυξημένος χρόνος διακοπών.
• Η ιλιγγιώδης ανάπτυξη των επιστημών και η εισαγωγή αυτόματων ηλεκτρονικών
μηχανών στην παραγωγική διαδικασία αντικατέστησαν τον ανθρώπινο μόχθο, αύξησαν την παραγωγή και μείωσαν το ωράριο της καθημερινής απασχόλησης με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο ελεύθερος χρόνος.
• Η εξειδίκευση, σε κάθε δραστηριότητα υπάρχει ένας ειδικός με αποτέλεσμα να εξοικονομείται ελεύθερος χρόνος.
• Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και η βελτίωση των μέσων μεταφοράς και συγκοινωνίας, η οποία εκμηδένισε τις αποστάσεις.
• Η μείωση του ωραρίου εργασίας για να απασχοληθούν περισσότεροι άνθρωποι και να περιοριστεί η ανεργία.
• Αυξήθηκε το εργατικό δυναμικό.

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥΤΙΜΟΣ Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ;
• Η μηχανοποίηση και τυποποίηση της εργασίας έκανε αναγκαία την αύξηση του
ελεύθερου χρόνου για να ανανεωθεί ο ανθρώπινος οργανισμός, οι σωματικές και οι ψυχικές δυνάμεις του ανθρώπου. Η αναζήτηση του ελεύθερου χρόνου είναι μια διέξοδος του ανθρώπου που επιζητά να ελευθερωθεί από τον ασφυκτικό και ανθυγιεινό χώρο της εργασίας και γενικά από την ορθολογιστική οργάνωση της ζωής του.
• Απαλλάσσει από την ένταση, την ανία, την πλήξη και την αλλοτρίωση, καταστάσεις στις οποίες οδηγεί η μηχανιστική, μονότροπη και εξειδικευμένη σημερινή εργασία. Ο ελεύθερος χρόνος μπορεί να διατεθεί για ερασιτεχνική απασχόληση και ατομική δημιουργία, δραστηριότητες που αποφορτίζουν το άτομο από την ένταση και τη μονοτονία της εργασίας. Δίνει τα περιθώρια να καλλιεργήσει τα ταλέντα και τις κλίσεις του.
• Συμβάλλει στην ψυχολογική ισορροπία του ατόμου, γιατί του δίνει τη δυνατότητα να απαλλαγεί από το άγχος, την εσωστρέφεια, την απομόνωση και να συνάψει διαπροσωπικές σχέσεις με άτομα που βρίσκονται έξω από το χώρο εργασίας του. Τα ταξίδια κοντά στη φύση και άλλες μορφές ψυχαγωγίας θα του επιτρέψουν να ξεφύγει από την καθημερινότητα, θα το ηρεμήσουν και θα το βοηθήσουν να ξαναβρεί τον εαυτό του.
• Δίνεται η δυνατότητα για ευρύτερη πνευματική και πολιτιστική καλλιέργεια. Το άτομο βγαίνει από το μονόδρομο της υπερεργασίας και διαθέτει το χρόνο του για ευρύτερο προβληματισμό, ενδοσκόπηση και ενασχόληση με τις τέχνες και τα γράμματα. Η λογοτεχνία, το θέατρο και οι άλλες μορφές τέχνης δίνουν νέα διάσταση στη ζωή, αναβαθμίζουν την ποιότητά της και γεμίζουν τον άνθρωπο με νέες παραστάσεις και γνώσεις, ιδιαίτερα σήμερα που είναι ισόπεδη, μονότονη και άχαρη.
• Συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση του ατόμου, γιατί μπορεί να διαθέσει τον ελεύθερο χρόνο του σε κοινωνικές δραστηριότητες και να συνεργαστεί με τους συνανθρώπους του για την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων. Με αυτό τον τρόπο του δίνεται η ευκαιρία να εξασφαλίσει τη συναισθηματική γαλήνη, να αποβάλλει τις εγωιστικές τάσεις, να επαναπροσδιορίσει αξίες και να απαλλαγεί από την αντικοινωνική αντίληψη ότι το ατομικό συμφέρον είναι υπέρτερο του κοινωνικού.
• Συντελεί στη συγκρότηση της προσωπικότητας. Η ορθή διάθεση του ελεύθερου χρόνου είναι ο κυριότερος παράγοντας για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ανθρώπου. Η δυνατότητα ενασχόλησης με πνευματικές, πολιτιστικές, κοινωνικές, πολιτικές και άλλες δραστηριότητες καταξιώνουν την ύπαρξή του, γιατί αισθάνεται πολίτης του κόσμου και τα ενδιαφέροντα και η προσφορά του ξεφεύγουν από το ατομικό κέλυφος και προσλαμβάνουν ευρύτερη κοινωνική σημασία. Το άτομο αναπτύσσει πνεύμα συνεργασίας, άμιλλας και ομαδικότητας και καλλιεργεί τις ψυχικές του αρετές (αγωνιστικότητα, τόλμη, αποφασιστικότητα, επιμονή).

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Παρά την αύξηση του διαθέσιμου χρόνου τα τελευταία χρόνια και τον πολλαπλασιασμό των εναλλακτικών λύσεων για το ξόδεμά του, εμφανίστηκε το φαινόμενο άλλοι να ντρέπονται για τις δυνατότητες και τη χρήση του ελεύθερου χρόνου και άλλοι να παραπονιούνται πως έχουν
οργανώσει με τέτοιο τρόπο τη ζωή τους που δεν τους απομένει διαθέσιμος χρόνος. Μάλιστα οι δεύτεροι ισχυρίζονται πως σε καμιά άλλοι εποχή ο άνθρωπος δεν αντιμετώπιζε τόσο έντονο πρόβλημα χρόνου όσο στη σημερινή. Καθώς οι δύο ερωτήσεις διίστανται αναρωτιέται κανείς που βρίσκεται η αλήθεια. Για να απαντηθεί το ερώτημα, ας έχουμε υπόψη πως το
πρόβλημα του ελεύθερου χρόνου στις μέρες μας έχει δύο διαστάσεις, μία ποσοτική και μία ποιοτική. Η ποσοτική συνίσταται στην ουσιαστική χρονική συρρίκνωση του μη εργασιακού χρόνου, η δε ποιοτική αναφέρεται στη φαλκίδευση του ίδιου του χαρακτήρα του ως χρόνου ελεύθερων και μη χειραγωγούμενων επιλογών.

 ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
Ο περιορισμός του ελεύθερου χρόνου οφείλεται τόσο στην αύξηση του εργάσιμου χρόνου όσο και στην αντίστοιχη αύξηση του νεκρού χρόνου και του χρόνου που διαθέτει ο άνθρωπος για την επανάκτηση των βιολογικών του δυνάμεων. Η μείωση αυτή μπορεί πρωτίστως να αποδοθεί :
• Σε υπερωρίες.
• Σε υπερεργασία και δεύτερη απασχόληση που μπορεί να οφείλεται είτε σε μη επαρκείς αποδοχές από την πρώτη εργασία είτε στην επιθυμία να καλύψουμε περισσότερες καταναλωτικές μας ανάγκες.
• Σε σύνθετα εργασιακά καθήκοντα.
• Στο θεσμό της μερικής απασχόλησης και του ελαστικού ωραρίου.
• Σε επαγγέλματα κοπιαστικά που απαιτούν πολλές ώρες ανάπαυσης για ανάκτηση
δυνάμεων.
• Στην αύξηση του νεκρού χρόνου που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο δραστηριότητες.
Σημείωση : Ιδιαίτερος λόγος βέβαια μπορεί να γίνει για τις εργαζόμενες γυναίκες, καθώς η ανάληψη πολλαπλών και συχνά αλληλοσυγκρουόμενων ρόλων υπό τις παρούσες συνθήκες εξανεμίζει τον ελεύθερο χρόνο τους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, ενώ ο αγώνας για την ισότητα των δύο φύλων οδήγησε στην εκ μέρους της γυναίκας κατάκτηση ολοένα και περισσότερων θέσεων στον δημόσιο, στον εξω-οικιακό τομέα, δεν επέφερε όμως και
αντίστοιχη απαλλαγή από παραδοσιακές θέσεις και ρόλους στον ιδιωτικό, στον ενδο-οικιακό τομέα. Ένα μέρος του ελεύθερου χρόνου των γυναικών αναλίσκεται στην εκπλήρωση παραδοσιακών οικιακών ρόλων.

 ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
Πόσο ουσιαστικά ελεύθερος είναι ο «ελεύθερος χρόνος» μας, σε ποιο βαθμό οι επιλογές είναι αποτέλεσμα αποκλειστικά προσωπικής βούλησης και όχι έξωθεν χειραγώγησης ; Τελικά ο αλλοτριωμένος στην εργασία του άνθρωπος, μπορεί να είναι ελεύθερος έξω από αυτήν ; η σύγχρονη κοινωνιολογική σκέψη στέκεται με σκεπτικισμό απέναντι στο φαινόμενο του ελεύθερου χρόνου και μάλιστα πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν πως τελικά αποτελεί φενάκη και άλλον έναν αλλοτριωτικό μηχανισμό.
• Η στείρα τεχνοκρατική αντίληψη και ο βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής εκφυλίζουν τον πνευματικό δυναμισμό του ανθρώπου, οπότε δεν έχει την πνευματική ωριμότητα να ασχοληθεί με δημιουργικές ενασχολήσεις στον ελεύθερο χρόνο του.
• Η εργασία εισπράττεται απαξιωτικά και χρησιμοθηρικά ως βιοπορισμός και μόνο, με αποτέλεσμα ο ελεύθερος χρόνος να λειτουργεί σαν πεδίο ψυχοπνευματικής εκτόνωσης και όχι δημιουργικής αναζωογόνησης του ανθρώπου. Η απουσία νοήματος και καταξίωσης στην εργασία υπονομεύει τον ελεύθερο χρόνο, γιατί ο αλλοτριωμένος εργαζόμενος ουσιαστικά αποσκοπεί σ’ ένα αντιστάθμισμα, στην εύρεση ενός υποκατάστατου της απολεσθείσης του δημιουργικότητας.
• Η ανταγωνιστική σημερινή κοινωνία γεμίζει το άτομο άγχος, αβεβαιότητα και
ανασφάλεια, με αποτέλεσμα ο ελεύθερος χρόνος να διατίθεται και αυτός για
προβληματισμό που σχετίζεται με την εργασία.
• Η ταχύτατη εξέλιξη αύξησε τις υποχρεώσεις του ανθρώπου, με αποτέλεσμα την
ελαχιστοποίηση του ελεύθερου χρόνου, προκειμένου να ανταποκριθεί σε αυτές.
• Συσσώρευση πάρα πολλών ανθρώπων στα μεγάλα αστικά κέντρα, έλλειψη ζωτικού
χώρου για προσωπική έκφραση, απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας, αποξένωση. Όλα αυτά αλλοτριώνουν τους ανθρώπους και τους στρέφουν στην ανούσια εκτόνωση και τη μη υγιή ψυχαγωγία.
• Η συνθετότητα των κοινωνιών, η καθημερινή πίεση, η αγωνία για το μέλλον, οι φοβερές απαιτήσεις, η αποξένωση από κάθε τομέα της ιδιωτικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής, οι αλληλοσυγκρουόμενοι ρόλοι σε συνδυασμό με σοβαρά προβλήματα, όπως η ανεργία, η αναξιοκρατία, καταπιέζουν τον άνθρωπο και τον οδηγούν σε εκτόνωση, ακόμη και σε αντικοινωνικές συμπεριφορές στον ελεύθερο χρόνο του.
• Η οικογένεια διέρχεται κρίση, χάνει το νόημα της εστίας, οπότε δεν υπάρχει χρόνος και διάθεση, ώστε να μεταλαμπαδεύσουν οι γονείς στα παιδιά τις κατάλληλες αρχές και τα κατάλληλα ενδιαφέροντα, για να αξιοποιούν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους.
• Το σχολείο λειτουργεί περισσότερο ως φορέας χρησιμοθηρικής γνώσης και λιγότερο ως φορέας ανθρωπιστικής παιδείας, που διαμορφώνει ανθρώπους σφαιρικούς και πολύπλευρους, ώστε να έχουν συνείδηση ότι ο ελεύθερος χρόνος είναι χρόνος για εσωτερική ανάταση και όχι για ψυχοκτονία. Οι νέοι είναι οι «πιο σκληρά εργαζόμενοι», προκειμένου να αποκτήσουν τα εφόδια για τη μελλοντική τους αποκατάσταση.
• Γενικότερα η οικογένεια, το εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και η πολιτεία δε βοηθούν στον εντοπισμό των κλίσεων και των ενδιαφερόντων των νέων, ώστε με βάση αυτά, να αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους και δεν παρέχουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις (γυμναστήρια, βιβλιοθήκες, προκλήσεις επικοινωνίας με τη φύση) για μια τέτοια προοπτική.
• Τα ΜΜΕ και πρωτίστως η τηλεόραση με τα φθηνά θεάματα και τα «εύπεπτα σόου» προβάλλουν αρνητικά πρότυπα ως προς το θέμα της ψυχαγωγίας, οπότε τελικά προσανατολίζουν τους δέκτες στην ανούσια διασκέδαση.
• Το ίδιο το άτομο ευθύνεται : μιμητισμός, υποδούλωση στη μόδα, έλλειψη ενδιαφερόντων.
• Ο καταναλωτισμός οδήγησε στην υπερεργασία για την απόκτηση των υπέρμετρων
αγαθών. Ο άνθρωπος γίνεται βορά στη μανιώδη αναζήτηση του χρήματος για την
ικανοποίηση των πλασματικών του αναγκών, γεγονός που αλώνει τον ελεύθερο χρόνο. «Ουσιαστικά, η καταναλωτική μας κοινωνία είναι κοινωνία κατανάλωσης προϊόντων με προορισμό τον ελεύθερο χρόνο. Τα μακαρόνια δεν είναι απλώς τροφή, επιτρέπουν στην οικογένεια να γιορτάσει γύρω στο τραπέζι. Ο καφές δεν βοηθά στο να βγει η δουλειά, οργανώνει την παρέα, τα ρούχα υπόσχονται ένα άλλο στυλ ζωής, το αυτοκίνητο δεν είναι μέσο μεταφοράς, εξασφαλίζει την έξοδο από τη σκληρή πραγματικότητα της πόλης». Ο homo consumens είναι ο χαρακτηριστικός τύπος της εποχής μας. Η διαφήμιση δεν αφήνει το άτομο ήσυχο, με αποτέλεσμα να ζει για να εργάζεται και να μην εργάζεται για να ζει.
• Η έλλειψη ουσιαστικής ανθρωπιστικής και κριτικής σκέψης επιτρέπει στην κυρίαρχη ιδεολογία να περνά ανάλογα πρότυπα.
• Η εμπορευματοποίηση της προσφερόμενης ψυχαγωγίας : ο ελεύθερος χρόνος εξαρτάται
από εμπορεύματα και γίνεται εμπόρευμα και ο ίδιος. Η δημιουργία άλλωστε της
λεγόμενης πολιτιστικής βιομηχανίας που κύριο γνώρισμα της αποτελεί η μαζική
κουλτούρα, επινοήθηκε για να γεμίσει τον ελεύθερο χρόνο του ανθρώπου. (μαζική κουλτούρα = όταν διάφορα στοιχεία της κουλτούρας επιλέγονται, μεταδίδονται και επιβάλλονται στους κοινωνούς με κριτήρια την εμπορικότητα, τότε τα στοιχεία αυτά μετατρέπονται σε μαζικά / καταναλωτικά προϊόντα. Οι φορείς που τα μεταδίδουν και τα επιβάλλουν είναι κατά κανόνα τα ΜΜΕ. Εξυπηρετεί την καταναλωτική κοινωνία, τη διάδοση του κομφορμισμού, την απόκτηση απατηλών γνώσεων, τη δημιουργία απλοϊκών εικόνων για τη ευτυχία).
• Επικρατεί η τυποποίηση και η βιομηχανοποίηση της κάλυψης του ελεύθερου χρόνου. Η βιομηχανία του Χόλλυγουντ σχηματοποίησε το εσωτερικό κενό και παράγει υποκατάστατα ονείρων.
• Η κυρίαρχη αντίληψη είναι πως ψυχαγωγία = «σκότωμα της πλήξης», ανώδυνο ξόδεμα του ελεύθερου χρόνου. Έτσι για τους περισσότερους ανθρώπους των σύγχρονων μεγαλουπόλεων ο ελεύθερος χρόνος γίνεται μια απόπειρα φυγής κυρίως από τον εαυτό τους.
• Ιδιαίτερα στον ελληνικό χώρο το απότομο πέρασμα από τα παραδοσιακά κοινωνικά μορφώματα στη σύγχρονη κοινωνία της αφθονίας έχει επιφέρει μια άνευ προηγουμένου αξιολογική σύγχυση, με αποτέλεσμα ο Νεοέλληνας να διαμορφώνει τα πρότυπα του ελεύθερου χρόνου σύμφωνα με τα συμφέροντα των δημιουργών του επιδεικτικού καταναλωτισμού. Επίσης η χρόνια πολιτιστική εξάρτηση της χώρας μας από τη Δύση και η προσπάθεια άλωσης της αυθεντικής παραδοσιακής κουλτούρας μέσω κοσμοπολίτικων εισαγόμενων ειδώλων, λειτούργησε με τέτοιο τρόπο, ώστε ο Νεοέλληνας να υποτιμήσει
τις αξίες του και να ταυτίσει το μοντέρνο στη διασκέδαση και τη ψυχαγωγία με τις αξίες του δυτικού και δη του αμερικάνικου τρόπου ζωής.
• Όσο για τη νεολαία αυτή πάντα αποτελούσε το στόχο του εμπορικού κυκλώματος, των μεγάλων πολυεθνικών μονοπωλίων της τέχνης και των ΜΜΕ. Είναι ο κύριος καταναλωτής των πολιτιστικών υποπροϊόντων, στην προσπάθειά της να ξορκίσει τις αβεβαιότητές και ανασφάλειές της, να υποκαταστήσει τα χαμένα ιδανικά της, να αμφισβητήσει το κατεστημένο, να κάνει την επανάστασή της.

Παράγοντες που επηρεάζουν τις επιλογές του ατόμου
1. Η πνευματική καλλιέργεια και η γενικότερη παιδεία και ψυχοσύνθεση του ατόμου.
2. Οι ευκαιρίες που παρέχει το ευρύτερο πολιτιστικό περιβάλλον.
3. Η οικονομική του δυνατότητα.
4. Τα ΜΜΕ και τα πρότυπα που προβάλλουν.
5. Το υλιστικό πνεύμα της εποχής.
6. Η ηλικία. Κάθε ηλικία έχει το δικό της τρόπο ψυχαγωγίας που καθορίζεται από την ψυχοβιολογική κατάσταση.

ΜΟΡΦΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
ΚΑΙ ΓΝΗΣΙΑΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑΣ– ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ.
• Πνευματικός τομέας : α) ενημέρωση, β) μελέτη βιβλίων, διάβασμα λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, λογοτεχνίας
• Ηθικός τομέας : α) ενδοσκόπηση – αυτοκριτική : για να επιλέξουμε καλύτερα το χρόνο μας, πρέπει να γνωρίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας και να είμαστε καλύτερα ενημερωμένοι σε ό,τι μας προτείνει η ζωή, η σωστή χρησιμοποίηση του χρόνου δεν επιβάλλεται, σμιλεύεται σιγά σιγά από μας τους ίδιους, β) διεύρυνση κλίσεων,ενδιαφερόντων, ώστε οι άνθρωποι να στραφούν σε ανάλογες δραστηριότητες, γ)επαναπροσδιορισμός των αξιών : πρωταρχικός στόχος του ανθρώπου να μην είναι ο υλικός ευδαιμονισμός αλλά η πνευματική του συγκρότηση, μόνο τότε θα κατορθώσει να αποβάλει την καταναλωτική μανία, την απληστία και θα δώσει άλλες προτεραιότητες στη
ζωή του
• Κοινωνικοπολιτικός τομέας : α) συμμετοχή στα κοινά – θα οδηγήσει στην αναβάθμιση της πολιτικής ζωής και στον περιορισμό της πολιτικής αλλοτρίωσης, β) άσκηση ελέγχου στην ηγεσία, γ) σύναψη υγιών – ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων, αναθέρμανση της ψυχικής επικοινωνίας των ανθρώπων με βάση τον ειλικρινή διάλογο, την αμεσότητα και την προσέγγιση του ψυχισμού των άλλων, οι φιλικές συντροφιές αποτελούν μέσο και
κίνητρο βελτίωσης του χαρακτήρα μας αφού θα φτάσουμε στην αυτογνωσία, στον
αυτοπροσδιορισμό και στην ετερογνωσία, δ) ένταξη σε κοινωνικοπολιτικές ομάδες, συλλόγους
• Πολιτιστικός τομέας : α) επαφή με την τέχνη, παρακολούθηση θεάτρου,
κινηματογράφου, παρακολούθηση διαλέξεων, β) συμμετοχή σε καλλιτεχνικές
δραστηριότητες, γ) επαφή με τη φύση για να ξαναβρεί το άτομο την ψυχική του ηρεμία και γαλήνη που χάθηκαν στο λαβύρινθο των πολύβουων μεγαλουπόλεων, δ) συμμετοχή σε συναυλίες, ε) ατομικά – ομαδικά παιχνίδια, αθλητισμός χωρίς ανταγωνιστικό πνεύμα που οδηγεί στη χαλάρωση, στην εκτόνωση και στην αποσυμπίεση από το καθημερινό άγχος, στ) επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους, ζ) τουρισμός στο εσωτερικό της χώρας και το εξωτερικό, γνωριμία με άλλους πολιτισμούς, τρόπους ζωής, έργα τέχνης,
μνημεία, η) στροφή στην παράδοση και άντληση ανθρωπιστικών στοιχείων, θ)
ενασχόληση με μορφές ατομικής έκφρασης, η αυτοέκφραση αποτελεί βασική διέξοδο στα σημερινά αδιέξοδα που επισωρεύει η κοινωνία μας
• Δημιουργία πολιτιστικής υποδομής με κέντρα που θα καλύπτουν τις πολλαπλές
πολιτιστικές ανάγκες των νέων ανθρώπων και θα τους δίνουν τη δυνατότητα ανάπτυξης των δημιουργικών ικανοτήτων και ταλέντων τους.
• Τα ΜΜΕ πρέπει να ενισχύσουν με πολιτιστικές εκπομπές τη διάθεση για γνώση, δημιουργία και πρωτοβουλία.
• «Όπως σβήνουν την πυρκαγιά στο δάσος με μια άλλη φωτιά που την περιορίζει, έτσι για να παλέψουμε ενάντια στην έλλειψη χρόνου, πρέπει να αφιερώσουμε χρόνο για να σκεφτούμε τη χρησιμοποίηση του χρόνου μας : να δώσουμε χρόνο στο χρόνο».
• «Τη λύση στο πρόβλημα θα δώσει η μεγαλύτερη μόρφωση του λαού σε συνδυασμό με τη δικαιότερη οργάνωση της κοινωνίας. Εάν μορφωθεί αληθινά ο άνθρωπος, θα φωτισθεί το πνεύμα και θα λεπτυνθεί η ευαισθησία του, και έτσι θα αποκτήσει μέτρα αυστηρότερα για να κρίνει και τους άλλους και τον εαυτό του. Και εάν οργανωθεί με δικαιοσύνη η κοινωνία όπου ζει, θα σεβαστεί και θα τιμήσει και τους άλλους και τον εαυτό του. Τότε
δεν θα έχουμε λόγο να ανησυχούμε για το πώς θα διαθέσει το χρόνο της αργίας του, όσο μακρός και αν είναι. Ας τον αφήσουμε ελεύθερο και εκείνος θα τον καλύψει με ευχαρίστηση και σωφροσύνη. Εάν όμως μείνει άξεστος και αγροίκος, η μακρά ανάπαυση θα τον εκβαρβαρώσει και θα γίνει δυστυχέστερος βυθίζοντας στην εξαθλίωση και όλους τους άλλους.

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ
ΧΡΟΝΟΥ – ΝΟΘΗΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΟΥΣΙΑΣ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ
• Παθητική θέαση των προγραμμάτων της τηλεόρασης.
• Χουλιγκανισμός αντί για άθληση.
• Εμμονή σε εκτονωτικές μορφές διασκέδασης και μόνο (π.χ. μπαρ, κλαμπ).
• Χαρτοπαιξία, αλκοόλ, ακόμη και μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς (π.χ. βία,
εγκληματικότητα, ναρκωτικά).
• Βιομηχανοποιημένοι τρόποι εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου.
• Υπερκατανάλωση υλικών αγαθών ακόμη και στον ελεύθερο χρόνο, οπότε αυτός
εμπορευματοποιείται και υποβαθμίζεται.
• Σύναψη επιφανειακών – επιδερμικών σχέσεων με τους συνανθρώπους μας.
• Ανάγνωση ευτελών εντύπων.
• Πλήρης αδράνεια στον ελεύθερο χρόνο. Στο όνομα της ανάπαυσης αρκετοί φτάνουν στο
άλλο άκρο, την πλήρη παθητικοποίηση και απραξία, που μόνο δημιουργική δεν είναι.
• Υπερεντατικοποίηση της εργασίας, ενασχόληση με επαγγελματικά θέματα και στον
«υποτιθέμενο» ελεύθερο χρόνο. Όταν ο τελευταίος αποκτά χρησιμοθηρική σκοπιμότητα,
παύει να είναι πραγματικά ελεύθερος χρόνος.
• Απομάκρυνση από αληθινές μορφές τέχνης, επαφή μόνο με εμπορευματοποιημένες και
τυποποιημένες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, δηλαδή με μορφές μαζικής κουλτούρας.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ
ΧΡΟΝΟΥ.
Η νόθα ψυχαγωγία επιδρά αλλοτριωτικά στην προσωπικότητα του ανθρώπου. Πιο
συγκεκριμένα οδηγεί :
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη
Επιμέλεια : Γιωτάκου Κωνσταντίνα
82Σχεδιάγραμμα Έκθεσης
Ελεύθερος χρόνος – Ψυχαγωγία - Διασκέδαση
• στην παθητικοποίηση
• στο άγχος και την πλήξη
• στην αντιπνευματικότητα και τον πνευματικό μαρασμό
• στη μαζοποίηση
• στην αναπαραγωγή της μοναξιάς – έλλειψη επικοινωνίας
• στην εξασθένιση της κριτικής – επιλεκτικής ικανότητας
• στον εθισμό της ποσότητας και όχι της ποιότητας που προσφέρει η αισθητική απόλαυση
• στην αλλοίωση του αισθητικού κριτηρίου
• στην αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας
• στον εφησυχασμό
• στη φυγή από την κοινωνική πραγματικότητα – ασφαλιστική δικλείδα εκτόνωσης των
κρίσεων και της κοινωνικής δυσαρέσκειας, προετοιμασία για ακόμα μια αλλοτριωτική
και ανιαρή μέρα εργασίας.

ΈΛΛΕΙΨΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ.
Εξοικονομώντας ο σύγχρονος άνθρωπος διαρκώς χρόνο για τις συνεχώς
πολλαπλασιαζόμενες ανάγκες του, δε βρίσκει ελεύθερο χρόνο, για να επικοινωνήσει, να
συνομιλήσει με το διπλανό του, το συνάνθρωπό του. Δημιουργεί σχέσεις συμβατικές,
επιφανειακές, εφήμερες, που τις διεκπεραιώνει μάλιστα με λόγο σπασμωδικό και
ανέκφραστο. Για παράδειγμα, εντάσσει τις επικοινωνιακές του στιγμές σ’ έναν αυστηρό
προγραμματισμό, ώστε να μη χαθεί «πολύτιμος» χρόνος στην προσπάθειά του να εργαστεί
περισσότερο, για να ικανοποιήσει τις αυξανόμενες επιθυμίες του. Έτσι, μηχανοποιεί,
προκατασκευάζει και τον αυθορμητισμό της επικοινωνίας του με το συνάνθρωπο του.
Μάλιστα, όταν οι διάφορες βιομηχανίες συμφερόντων τον έχουν υπερφορτώσει με επιθυμίες
τις οποίες δεν προλαβαίνει να εκπληρώσει, τότε ο σύγχρονος άνθρωπος διεκπεραιώνει τις
επαφές του με το συνάνθρωπο απρόσωπα, με τη χρήση του τηλεφώνου ή του ηλεκτρονικού
υπολογιστή, καθιστώντας πλέον την επαφή απόμακρη, τυπική και ανούσια.
ΈΛΛΕΙΨΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ.
Η ποιότητα ζωής κατακτάται από ολοκληρωμένες προσωπικότητες και ολοκληρωμένος ως
προσωπικότητα είναι εκείνος ο οποίος έχει ομαλή σχέση με τον εαυτό του, ομαλή σχέση με
τους συνανθρώπους του και ομαλή σχέση με τη φύση. Ο σύγχρονος άνθρωπος, επειδή κατά
τις λιγοστές ελεύθερες ώρες του ούτε το πνεύμα του ανανεώνει ούτε την ψυχική του γαλήνη
και ηρεμία δεν απολαμβάνει – πιεσμένος να ικανοποιήσει τις πολλαπλασιαζόμενες επιθυμίες
του εκτονώνεται στις ελεύθερες ώρες του με νόθους τρόπους ψυχαγωγίας, οι οποίοι τον
φθείρουν παρά τον ξεκουράζουν – ούτε τις σωματικές του δυνάμεις αξιοποιεί – αντίθετα τις
εντατικοποιεί στο κυνήγι της ικανοποίησης των επιθυμιών του (υλικών κυρίως) και τις
καταστρέφει – δεν μπορεί να κατακτήσει την ποιοτική ζωή. Και τούτο γιατί διαταράσσει την
ομαλή σχέση με το πνεύμα του, την ψυχή του, το σώμα του, τον εαυτό του δηλαδή και
απομακρύνεται από το πρώτο γνώρισμα της ποιοτικής ζωής. Όμως, ο σύγχρονος άνθρωπος
με το να διασκεδάζει κατά το λιγοστό ελεύθερο χρόνο του συμβατικά, επίπλαστα,
ευκαιριακά σε μαζικές αλλά απρόσωπες ψυχαγωγικές εκδηλώσεις, δεν ανοίγεται, δεν
εκφράζεται και έτσι δεν αναπτύσσονται σχέσεις οικείες, γνώριμες, ζεστές. Και ακόμη μέσα
στα υπερύψηλα σημερινά οικοδομήματα, μέσα στις τσιμεντένιες πόλεις, ο σύγχρονος
άνθρωπος εγκλωβίζει και άλλο τον περιορισμένο ελεύθερο χρόνο του.

Η ΠΙΕΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ.
• Οδήγησε στην εκμηχάνιση της παραγωγικής διαδικασίας και μείωσε θεωρητικά το χρόνο
εργασίας, στην πραγματικότητα, όμως, του περιόρισε δραστικά τον ελεύθερο χρόνο με
τις αυξημένες απαιτήσεις για ενημέρωση, κατάρτιση κλπ. Ο σύγχρονος άνθρωπος
χρειάστηκε να γίνει πιο αποδοτικός από τους προγενέστερους. Αυτή η αύξηση της
απόδοσης του στο χώρο εργασίας συνεπάγεται την προσπάθεια να αναλάβει
περισσότερες δραστηριότητες, οι οποίες απαιτούν πολύ περισσότερο χρόνο για την
υλοποίησή τους, γεγονός που τον αναγκάζει να περιορίζει τις ελεύθερες ώρες του και να
νιώθει ότι του λείπει ο ελεύθερος χρόνος. Έτσι ο σύγχρονος άνθρωπος αναλώνεται πλέον
στους χώρους εργασίας για να γίνεται περισσότερο παραγωγικός, να μεγαλώνει η
αγοραστική του δύναμη (αφού ανταμείβεται με περισσότερα χρήματα για την αύξηση της
απόδοσής του), για να μπορεί να γίνει περισσότερο καταναλωτικός ώστε να κινεί τα
«γρανάζια» της «βιομηχανικής» φιλοσοφίας της εποχής μας, που έχει ως δόγμα το
τρίπτυχο «περισσότερη δουλειά – μεγαλύτερη αμοιβή – περισσότερη κατανάλωση», το
οποίο όμως έχει ως αντίτιμο την κονιορτοποίηση του ελεύθερου χρόνου του. Με άλλα
λόγια ο σύγχρονος άνθρωπος ξεπουλά τον ελεύθερο χρόνο και συνακόλουθα τον εαυτό
του – γιατί ο ελεύθερος χρόνος είναι ο χρόνος που πρέπει να αφιερώσουμε στον εαυτό
μας – στις «βιομηχανίες» της εποχής μας, οι οποίες τον θέλουν υπηρέτη στα συμφέροντά
τους.
• Αυξάνει το άγχος και επιβαρύνει τη γενικότερη ψυχολογική κατάσταση του ατόμου.
• Αλλάζει τον τρόπο και γεννά νέα είδη περιοδικής εργασίας (ταχυμεταφορείς προϊόντων
κ.α.).
• Άλλαξε γενικότερα τη ζωή του ανθρώπου, αφού δεν του αφήνει περιθώρια για
οποιαδήποτε άλλη απασχόληση.
• Ο τόπος εργασίας έχει απομακρυνθεί από την κατοικία, αλλά και η απόσταση ανάμεσα
στα δύο συνεχώς αυξάνεται και καταντά βασανιστική να διανυθεί λόγω των έντονων
κυκλοφοριακών προβλημάτων στις πόλεις. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι με τις άγονες
μετακινήσεις δίνουμε πίσω ένα μεγάλο μέρος από τις ώρες που η τεχνολογία και ο νόμος
μας έχει χαρίσει.

Η ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ Η ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ
Με παραφορτωμένο τον ελεύθερο χρόνο του ο σύγχρονος άνθρωπος αφιερώνει ελάχιστες
στιγμές για την ψυχαγωγία του. Και τούτο γιατί συμπιεσμένος και αγχωμένος να
ικανοποιήσει τις πολλαπλασιαζόμενες επιθυμίες του, στον ελάχιστο χρόνο που του απομένει
αποζητά την εκτόνωση. Αυτή ταυτίζεται με τη μηχανική, την προσωρινή αποδέσμευση της
πίεσής του με την οινοποσία, το ξενύχτι, την παρακολούθηση τηλεόρασης, τη βίντεο-
ξεκούραση και άλλους νόθους τρόπους ψυχαγωγίας, που τον εξαντλούν ή τον
παθητικοποιούν. Ο άνθρωπος εκτονώνεται μόνο και δεν αναζωογονείται, ετεροκατευθύνεται
(οι εκδηλώσεις πλήρωσης του χρόνου του δεν είναι δικές του, αλλά είναι επιταγές,
κελεύσματα των «βιομηχανιών» του ελεύθερου χρόνου), τυποποιείται, μαζοποιείται (οι
επιλογές του είναι απρόσωπες, είναι της μόδας και δεν είναι ατομικές). Αντίθετα όταν ο
σύγχρονος άνθρωπος ψυχαγωγείται γνήσια, τότε καλλιεργείται, σμιλεύεται, εκλεπτύνεται,
ανανεώνεται.

ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ
«Ο τρόπος ψυχαγωγίας των ανθρώπων κάθε εποχής, και ιδιαίτερα των νέων, βρίσκεται σε
συνάρτηση με τις δυνατότητες που παρέχει κάθε φορά η κοινωνία, τις διεξόδους και τις
λύσεις που προσφέρει στα αναφυόμενα προβλήματα και παράλληλα αντανακλά το
πολιτισμικό επίπεδο, δηλαδή το περιεχόμενο της σκέψης, των αναζητήσεων και των τέρψεων
των εν λόγω ατόμων και σκιαγραφεί την ίδια την εικόνα τους. Αυτό σημαίνει πώς ο τρόπος
ψυχαγωγίας είναι ο καθρέπτης μιας κοινωνίας. Στις βιομηχανικές κοινωνίες υπάρχει αφθονία
«προτάσεων» και ποικιλία εναλλακτικών λύσεων. Στις αναπτυσσόμενες κοινωνίες οι
επιλογές είναι συνήθως περιορισμένες και ως ένα βαθμό καθηλωμένες σε παλιά πρότυπα
ψυχαγωγίας. Οπωσδήποτε η δυνατότητα αξιοποίησης των νέων μέσων ψυχαγωγίας
φανερώνει την καλλιέργεια των ανθρώπων. Αυτό σημαίνει ότι η ουσιαστική ψυχαγωγία δεν
βρίσκεται πάντα στα άφθονα μέσα διασκέδασης αλλά εξαρτάται από τον τρόπο, με τον οποίο
τα διάφορα αυτά μέσα - ακόμη και όταν είναι ελάχιστα και πρωτόγονα μπορούν να αποβούν
χρήσιμα. Σήμερα οι νέοι έχουν εκπληκτικά μέσα π.χ. για να ακούνε μουσική και τραγούδια,
αλλά δεν ξέρουν να τραγουδήσουν, το πολύ που μπορούν είναι να ψελλίσουν μερικές
μουσικές φράσεις. Επίσης το τραγούδι μπορεί να γίνει ένας άμεσος ή έμμεσος τρόπος
προβολής των ναρκωτικών, κάποιων αντικοινωνικών συμπεριφορών και ψυχοφθόρων
ιδεολογιών. Επηρεάζει όχι μόνο τη γλώσσα αλλά και τη σκέψη των νέων. Αυτό εξηγεί γιατί
το λεξιλόγιο της νεολαίας βρίθει από ξενικά στοιχεία. Οι νέοι, όμως, για να μπορούν να
αισθάνονται νέοι, χρειάζονται ένα νεανικό τρόπο ψυχαγωγίας, που να τονώνει το δυναμισμό
τους και να ενισχύει την φρεσκάδα τους. Άλλωστε, πραγματικός στόχος της ψυχαγωγίας είναι
η αγωγή της ψυχής, η διάπλαση που οδηγεί στη βαθμιαία προαγωγή του ατόμου. Ψυχαγωγία
δεν σημαίνει οπωσδήποτε η κάλυψη του ελεύθερου χρόνου με ασχολίες που διαμορφώνουν
ένα χαμηλό ήθος και μια ατελή ή ευτελή προσωπικότητα. Σήμερα μέσα στο γενικότερο
πλαίσιο μιας καταναλωτικής κοινωνίας ακόμη και η διασκέδαση έγινε καταναλωτικό προϊόν
που αγοράζεται και πουλιέται. Η λεγόμενη «βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου»,
χρησιμοποιώντας τις τεχνικές του Marketing, επιβάλλει στους νέους ορισμένα στερεότυπα
συμπεριφοράς, όσον αφορά τον τρόπο ψυχαγωγίας. Οι νέοι, για να μην απομονωθούν από
τους συνομιλητές τους, αναγκάζονται να τα αποδεχτούν. Από τις ψυχαγωγικές εκδηλώσεις
τους λείπει ο αυτοσχεδιασμό ς, ο αυθορμητισμός, η γνησιότητα. Η ετεροκατευθυνόμενη
διασκέδαση δεν ικανοποιεί τις βαθύτερες ανάγκες των νέων, αφού πρωταρχικά μέσω αυτής
αποσκοπείται η εξασφάλιση του κέρδους. Γι' αυτό άλλωστε αντιμετωπίζει τους νέους σαν
οικονομικά μεγέθη και όχι σαν αυτόνομες προσωπικότητες, με ανεπτυγμένη κρίση, βούληση
και ευαισθησία. Η ψυχαγωγία από αγωγή της ψυχής γίνεται αγωγή προς κατανάλωση. Κάτω
από αυτές τις συνθήκες ο νέος συχνά κυριεύεται από μία παθητικότητα. Οι διάφορες μορφές
ψυχαγωγίας, όπως ο χορός και το τραγούδι, δεν λειτουργούν ως ερεθίσματα, που θα τον
προτρέψουν να εκφραστεί με ένα δικό του δυναμισμό και δημιουργικό τρόπο ψυχαγωγίας.
Αντίθετα, τον ωθούν σε μία παθητική στάση ζωής, σε πανομοιότυπες μορφές διασκέδασης
που τον διδάσκουν απάθεια και αδιαφορία. Απ' όλα αυτά διαπιστώνουμε ότι ο σύγχρονος
τρόπος ψυχαγωγίας δεν εξαρτάται σε μεγάλο ποσοστό από τη θέληση των ίδιων των νέων.
Απλά τους μεταβάλλει σε άκριτου ς δέκτες απολαύσεων. Μέσω της ελεγχόμενης ψυχαγωγίας
περνούν και οι νέοι τρόποι εξάρτησης. Και επειδή οι νέοι όλου του κόσμου αντιμετωπίζουν
τα ίδια προβλήματα, ρέπουν προς ένα ενιαίο τρόπο διασκέδασης, που οδηγεί στην απο-
εθνικοποίηση των λαών και στην αποκοπή της νεολαίας από την εθνική της κουλτούρα» .
Ιδιαίτερα τα παιδιά πρέπει να στρέφονται και να απολαμβάνουν τη γνήσια ψυχαγωγία επειδή
α) λόγω ηλικίας και φύσης διαθέτουν περίσσιο φορτίο ενεργητικότητας και, αν δεν τη
διοχετεύσουν σε δημιουργικούς τρόπους έκφρασης μέσα από υγιείς μορφές ψυχαγωγίας,
υπάρχει άμεσος κίνδυνος να καταλήξουν σε αντικοινωνικές εκδηλώσεις, β) διανύουν μία
περίοδο της ζωής τους, όπου τίθενται οι βάσεις για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας
τους. Γι' αυτό η επαφή με τη γνήσια ψυχαγωγία είναι απαραίτητη ώστε να καλλιεργηθούν
πνευματικά, ψυχικά, κοινωνικά, γ) έχουν την τάση να μιμούνται άγονα τα διάφορα πρότυπα
που τους προβάλλονται από ποικίλους φορείς. Είναι λοιπόν σαφές ότι για να αποφύγουν τα
αρνητικά πρότυπα, πρέπει να στραφούν στη γνήσια ψυχαγωγία.

Τρόποι για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ψυχαγωγίας των νέων
1. Η οικογένεια να
 παρέχει κίνητρα και ερεθίσματα για γνήσια ψυχαγωγία
 εθίζει σε μορφές γνήσιας ψυχαγωγίας (συντροφιές, διάβασμα, επαφή με τη φύση)
 αναπτύσσει το διάλογο, ώστε ο νέος να επικοινωνεί δημιουργικά με τους
συνανθρώπους του.
2. Η εκπαίδευση να
 προβλέπει στα αναλυτικά προγράμματα και να δημιουργεί προϋποθέσεις, ώστε οι νέοι να
εκφράζουν τις κλίσεις και τις δεξιότητές τους
 να καλλιεργεί την αγάπη για το βιβλίο με καλογραμμένα διδακτικά εγχειρίδια και
ενημέρωση για κατάλληλα αναγνώσματα
 φέρνει τους νέους από νωρίς σε επαφή με τις καλές τέχνες και συμβάλλει στην αισθητική
αγωγή τους.
 οργανώνει επισκέψεις σε μουσεία και σε άλλου είδους πολιτισμικές δραστηριότητες
(συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις)
3. Οι καλλιτέχνες να
 δημιουργούν πραγματικά έργα τέχνης, ώστε να ανταποκρίνονται στο μορφωτικό και
παιδαγωγικό τους ρόλο
 μη λειτουργούν στο πνεύμα του σύγχρονου καταναλωτισμού
 αποφεύγουν τους ελιτίστικους και ακατάληπτους τρόπους έκφρασης που απομακρύνουν
τους νέους από την τέχνη
4. Η πολιτεία να
 χορηγεί χρήματα για ίδρυση βιβλιοθηκών, θεάτρων, χώρων άθλησης, πολιτιστικών
κέντρων για μόρφωση, δημιουργική αναζήτηση και εκτόνωση
 ενισχύσει τους πολιτιστικούς συλλόγους, γεγονός που θα βοηθήσει στην πολιτιστική
δραστηριοποίηση των νέων και στην δημιουργική επαφή με τις τοπικές παραδόσεις
 ελέγχει την ποιότητα της παρεχόμενης από τα ΜΜΕ ψυχαγωγίας . δημιουργήσει
αθλητικούς (στάδια, γυμναστήρια με ελεύθερη είσοδο) και πολιτιστικούς χώρους (θέατρα,
σχολές χορού, ωδεία, βιβλιοθήκες).
 αναβαθμίσει και την καλλιτεχνική δραστηριότητα σε περιοχές που μειονεκτούν εξαιτίας
γεωγραφικών και οικονομικών ανισοτήτων.
5. Απαραίτητα είναι τα ταξίδια, για γνωριμία με άλλους λαού ς και πολιτισμούς που
καλλιεργήσουν ένα κλίμα ειρήνης και φιλίας, θα συμβάλλουν στη δημιουργική αφομοίωση
ξένων στοιχείων και θα διευρύνουν τους πνευματικούς ορίζοντες.
6. Οι νέοι πρέπει να έρχονται σε επαφή με τη φύση για εκτόνωση από το άγχος και το
εξοντωτικό ωράριο εργασίας, ανάκτηση ευεξίας και πνευματικής διαύγειας, επικοινωνία με
το πρωταρχικό στοιχείο γνώσης.
7. Η ενασχόληση με τον αθλητισμό για εκτόνωση από τις καθημερινές υποχρεώσεις.
8. Η καλλιέργεια των κλίσεων και των δεξιοτήτων, ώστε να αναπληρώνεται το δημιουργικό
κενό που αφήνει η εξειδίκευση στη σύγχρονη κοινωνία και να ολοκληρώνεται η
πολυσύνθετη προσωπικότητα του ατόμου.
9. Η ανάπτυξη της κοινωνικότητας των νέων, που οδηγεί σύσφιγξη των ανθρώπινων
δεσμών, στην ανάπτυξη καλύτερων ανθρώπινων σχέσεων και στην καταπολέμηση της
μοναξιάς και της αποξένωσης.
10. Γενικότερη πνευματική καλλιέργεια από τη νεανική ηλικία, ώστε ο νέος να καταστεί
ικανός να επιλέγει σωστούς τρόπους ψυχαγωγίας.

ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΘΗΚΑΜΕ ΣΤΑ ΣΗΜΕΡΙΝΑ «ΤΑΧΥΦΑΓΕΙΑ» ΚΑΙ ΟΙ
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΨΥΧΙΣΜΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
 Η εντατικοποίηση της εργασίας, ο άνθρωπος φορέας πολλών ρόλων
αλληλοσυγκρουόμενων, διεξάγει έναν «αγώνα δρόμου ενάντια στον εαυτό του». Δεν έχει
την πολυτέλεια να επιστρέφει στο σπίτι του το μεσημέρι και να απολαμβάνει με ηρεμία
και χωρίς άγχος το φαγητό του.
 Το συνεχές ωράριο εργασίας στα περισσότερα κράτη.
 Το σπίτι κατάντησε «κέντρο διερχομένων» και «ξενοδοχείο ύπνου». Όλες οι βασικές
δραστηριότητες, φαγητό, διασκέδαση λαμβάνουν χώρα εκτός σπιτιού.
 Η κρίση της οικογένειας, των θεσμών, των αξιών και των ανθρώπινων σχέσεων, που
αποδυνάμωσαν την αξία του τελετουργικού, όπως κάποτε, οικογενειακού τραπεζιού.
 Η επιδερμικότητα των σχέσεων, τα γεύματα που είναι σύντομα, τυπικά, επαγγελματικά,
χρησιμοθηρικά.
Οι Έλληνες είναι φύσει εξωστρεφείς, κοινωνικοί, πρόσχαροι. Αυτές οι εκφάνσεις του
ψυχισμού τους περιορίζονται, αναστέλλονται και καταπιέζονται στα σύγχρονα ταχυφαγεία,
όπου δεν μπορούν να αναπτύξουν την κοινωνικότητά τους διότι ούτε το περιβάλλον ούτε ο
περιορισμένος χρόνος που τους δίνεται ευνοεί την εκδήλωσή τους. Έτσι σταδιακά
οδηγούμαστε στην αλλοτρίωση, στην ψυχρότητα και στην τυπικότητα και καταργείται ο
αυθορμητισμός και ο συναισθηματισμός που χαρακτήριζε τις σχέσεις μας.

ΧΡΟΝΟΒΟΡΑ ΕΠΟΧΗ – ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΓΡΗΓΟΡΩΝ ΡΥΘΜΩΝ
Αίτια επικράτησης γρήγορων – έντονων ρυθμών
- Ο βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής στις σημερινές τεχνοκρατικές κοινωνίες οδηγεί το
σύγχρονο άνθρωπο σε ιδιαίτερα γρήγορους και εντατικοποιημένους ρυθμούς.
- Η ειδίκευση συντελεί επίσης στη γρήγορη επιτέλεση διαφόρων εργασιών και επιβάλλει
επίσης ταχείς ρυθμούς.
- Η δυναμική εισβολή των H/Υ σ' όλους σχεδόν τους τομείς της ζωής μας σε συνδυασμό με
τον καταιγισμό πληροφοριών που δεχόμαστε απ' το διαδίκτυο μας έχουν μετατρέψει σ' άλογα
κούρσας, που τρέχουν συνεχώς με στόχο να αφομοιώσουν όσο γίνεται περισσότερες
πληροφορίες και να βρίσκονται μέσα στο πνεύμα της εποχής τους.
- Το υπερκαταναταλωτικό πνεύμα, που επικρατεί σήμερα και που πυροδοτείται έντονα απ' τη
διαφήμιση. οδηγεί το σημερινό άνθρωπο στο αέναο κυνήγι χρήματος και υλικών αγαθών,
προκειμένου να καλύψει τις υλικές ανάγκες του που διαρκώς διογκώνονται. Υπερεργάζεται,
τρέχει και αγωνιά να γίνει πλουσιότερος.
- Γενικά τα ΜΜΕ έχουν εδραιώσει την εξουσία τους και ασκούν εντονότατη επίδραση στη
ζωή του ανθρώπου και στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Ο καταιγισμός των
μηνυμάτων παρασύρει το σύγχρονο άνθρωπο σ' έναν εξαιρετικά ταχύρρυθμο τρόπο ζωής.
- Οι αυξημένες απαιτήσεις στο χώρο εργασίας και ο τεράστιος ανταγωνισμός στο δημόσιο
αλλά κυρίως στον ιδιωτικό τομέα είναι οξύς (σύγχρονες κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες). Γι'
αυτό οι εργαζόμενοι καλούνται να συρρικνώσουν τον ελεύθερο χρόνο τους και το χρόνο που
φανερώνουν στην οικογένειά τους.
- Οι κοινωνίες είναι σήμερα σύνθετες και πολύπλοκες (κοινωνίες των μεγαλουπόλεων) με
πολλούς και αλληλοσυγκρουόμενοι)ς ρόλους για τα μέλη τους, μακριά απ' τη φύση και την
ηρεμία, οδηγώντας τους σημερινούς πολίτες στη βίωση ενός πολύ γρήγορου ρυθμού ζωής με
διαρκές άγχος.
- Οι φορείς κοινωνικοποίησης ενισχύουν το φαινόμενο. Οι γονείς δίνουν αρνητικό πρότυπο
στα παιδιά τους κυνηγώντας διαρκώς το χρόνο και τα πολλά υλικά αγαθά στην
καθημερινότητά τους ενώ και το σχολείο ειδικά στο λύκειο, εντάσσει τους μαθητές σ' ένα
πρόγραμμα uπερεντατικοποίησης των σπουδών τους με στόχο την κατάκτηση μιας θέσης
στο πανεπιστήμιο.
Συνέπειες από την επικράτηση των γρήγορων ρυθμών ζωής
- Συχνά ο άνθρωπος δεν προλαβαίνει να επεξεργαστεί και να κατανοήσει τα μηνύματα που
τον βομβαρδίζουν, γι' αυτό οδηγείται στη σύγχυση και τη μαζοποίηση ή τον
αποπροσανατολισμό. Τα ΜΜΕ μέσα απ' αυτούς τους ταχύτατους ρυθμούς προωθούν πιο
αποτελεσματικά την παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα σε βάρος των πολιτών.
- Το άτομο δεν έχει ηρεμία για ενδοσκόπηση και αυτοκριτική, ενώ χάνει το αληθινό νόημα
και τις υψηλές αξίες μέσα στους γρήγoρoυς ρυθμούς της ζωής. Βυθίζεται στο άγχος, στερείτε
τον ελεύθερο χρόνο και όταν τον έχει εκτονώνεται.
- Η υπoδoύλωση του ανθρώπου στους γρήγορους ρυθμούς και τις μεγάλες απαιτήσεις τον
αποξενώνουν απ' τους υπόλοιπους. Οι σχέσεις γίνονται απρόσωπες ή στείρα ανταγωνιστικές,
στην προσπάθεια του καθενός να ξεπεράσει το διπλανό του σε χρήμα και υλικά αγαθά.
- Μέσα σ' αυτούς τους γρήγορους ρυθμούς ο πολίτης λησμονεί τις πολιτικές υποχρεώσεις
του, αδιαφορεί για τα κοινά και μην προλαβαίνοντας να εμβαθύνει στα πολιτικά δρώμενα και
να διαμορφώσει άποψη οδηγείται εύκολα στη δημαγωγία.
- Υπερεργασία - κόπωση - τυποποίηση της εργασίας και τελικά της ίδιας της ζωής -
μηχανοποίηση του ίδιου του ανθρώπου και αλλοτρίωσή του - προβλήματα υγείας.
- Οι γρήγοροι ρυθμοί της ζωής τον απομακρύνουν από μορφές δημιουργικής ψυχαγωγίας,
από την ποιοτική τέχνη, ακόμη και από την ίδια την παράδoση αφού ο άνθρωπος
μετατρέπεται σε θύμα της ταχύρρυθμης τεχνοκρατικής κοινωνίας και του υλιστικού της
προτύπου και απομακρύνεται από πνευματικές αξίες, όπως η παράδοση.
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη
Επιμέλεια : Γιωτάκου Κωνσταντίνα




Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 
 
Της ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΚΟΡΩΝΑΙΟΥ Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο alexkoron@gmail.com
http://www.enet.gr

Η μεγαλύτερη ίσως κατάκτηση των εργαζομένων στις ευρωπαϊκές κοινωνίες ήταν η μείωση του εργάσιμου χρόνου και το δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο που, στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, σηματοδότησαν μια πραγματική πολιτισμική επανάσταση. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας η υλική και συμβολική κυριαρχία της αμειβόμενης εργασίας κλονίστηκε ουσιωδώς στη σκέψη και την καθημερινή ζωή εκατομμυρίων εργαζομένων. Το τέλος της προτεσταντικής «ηθικής της εργασίας» και η μαζικοποίηση δικαιωμάτων και δυνατοτήτων -που έως τότε αποτελούσαν προνόμιο όσων βρίσκονταν στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας- έκαναν τις μεταπολεμικές κοινωνίες να ονειρεύονται την οριστική απελευθέρωση του ατόμου από τους εργασιακούς καταναγκασμούς και την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Νέοι χωροχρόνοι ατομικής ελευθερίας, ανάπτυξης και αυτοπραγμάτωσης έκαναν την εμφάνισή τους. Η μόρφωση και η καλλιέργεια σε όλα τα στάδια της ζωής, η πολιτιστική συμμετοχή και έκφραση, η διασκέδαση και οι απολαύσεις, οι οικογενειακές και προσωπικές σχέσεις, οι διεκδικήσεις μεταϋλιστικών αιτημάτων, κ.ά., αποτέλεσαν τις νέες ατομικές και συλλογικές προτεραιότητες. Ο ελεύθερος χρόνος, όπως συνοπτικά ονομάστηκαν τα ατομικά και συλλογικά ενδιαφέροντα των μεταβιομηχανικών κοινωνιών, έγινε ο προνομιακός κοινωνικός χρόνος της ατομικότητας και της κοινωνικής ένταξης, ενώ η αμειβόμενη εργασία έγινε το μέσο για τη συμμετοχή στην «κοινωνία της σχόλης». Στο πλαίσιο αυτό η δημόσια συζήτηση (επιστημονική και μη) μετακινήθηκε από τα ζητήματα της σπάνης και της επιβίωσης στο κυρίαρχο ζήτημα της εποχής της αφθονίας: την επιδίωξη της ατομικής ευτυχίας.

Τριάντα χρόνια αργότερα, στη δεκαετία του 1990, το ερώτημα του «τέλους της εργασίας» επαναδιατυπωνόταν (1). Αυτή τη φορά όμως στην προοπτική της διόγκωσης της ανεργίας και της επισφαλούς απασχόλησης. Εκτοτε, οι απορυθμίσεις των οικονομικών αγορών και η συρρίκνωση των κοινωνικών πολιτικών επαναφέρουν τα εργασιακά ζητήματα στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. Τα προβλήματα αφορούν τώρα την καθολική απαξίωση της αμειβόμενης επαγγελματικής εργασίας, καθώς η ενδημική απειλή της ανεργίας και η απορύθμιση της απασχόλησης διακυβεύουν την κοινωνική αξία της εργασίας. Οι εργαζόμενοι βρίσκονται πλέον αντιμέτωποι με την κοινωνική αχρηστία και τη συνακόλουθη επισφάλεια της κοινωνικής τους ένταξης. Η επιμήκυνση των ωρών εργασίας, το τέλος της συνταξιοδότησης στα 60, οι ευέλικτες εργασιακές σχέσεις, η υποκατάσταση της εργασίας από αυτοματοποιημένα συστήματα, κ.λπ., κρατούν χαμηλά την αξία της. Η εργασία εντατικοποιείται παραγωγικά αλλά απαξιώνεται κοινωνικά, με αποτέλεσμα αφενός να ενισχύεται η επιρροή της στην καθημερινότητα των εργαζομένων και, αφετέρου, να μειώνεται η ικανότητά της να εξασφαλίζει την κοινωνική ένταξη. Το παράδοξο αυτό γεγονός επιδρά δυσμενώς στην οργάνωση της καθημερινότητας και του βίου των εργαζομένων, καθώς και στη δυνατότητά τους να εξασφαλίσουν τους πόρους της συμμετοχής τους στη σφαίρα του ελεύθερου χρόνου.

Χάνοντας, όμως, τη δυνατότητα μιας αξιοπρεπούς εργασίας χάνουμε τη σημαντικότερη παρακαταθήκη του τέλους του 20ού αιώνα: Ο χρόνος της ζωής δεν μπορεί να ταυτίζεται με το χρόνο της εργασίας. Μπροστά σε αυτή την τεράστια απώλεια, ο λόγος της αριστεράς (ή καλύτερα η σιωπή της), σε διεθνές επίπεδο, αφήνει τους εργαζόμενους καθηλωμένους στην πλήρη αδυναμία να είναι απαιτητικοί ως προς τη φύση, το περιεχόμενο, τους σκοπούς και, σε τελική ανάλυση, το ίδιο το νόημα της εργασίας.

(1) Rifkin, J. (1996). «Το τέλος της εργασίας και το μέλλον της». Αθήνα, εκδ. Λιβάνη.




Οι μαθητές θέλουν ελεύθερο χρόνο
20/3/2011 11:10:00 μμ | Σκουρής Βασίλης
http://www.real.gr/

Να μειωθεί ο αριθμός και η ύλη των μαθημάτων, να διασφαλίζεται περισσότερος ελεύθερος χρόνος για τους μαθητές, να αποκτήσει ο μαθητής το δικαίωμα- ευθύνη της επιλογής και να ενισχυθεί άμεσα το καθηγητικό δυναμικό με καθηγητές νεώτερους στην ηλικία, οι οποίοι φαίνεται να έχουν αμεσότερη και ευκολότερη πρόσβαση στους μαθητές ζητούν οι μαθητές του λυκείου, σύμφωνα με δημοσκόπηση της GPO για λογαριασμό του υπουργείου Παιδείας, δημοσκόπηση που θα παρουσιαστεί την Δευτέρα.

Σάββατο 14 Μαΐου 2011

Υλικό Παραγωγής Λόγου / Οι συλλογικοί δρόμοι της δημοκρατίας

Τσουκαλάς, Κωνσταντίνος
http://www.tovima.gr/23/01/2000
Οποιοσδήποτε δημόσιος διάλογος, και μάλιστα συνεχιζόμενος, προϋποθέτει τουλάχιστον δύο πράγματα: από τη μια μεριά ότι οι διαλεγόμενοι συμφωνούν στις αφετηρίες και τα πραπαιτούμενα μιας συζήτησης η οποία, βεβαίως, δεν μπορεί ποτέ να απολήξει εντελώς. Και από την άλλη, ότι οι διαλεγόμενοι σέβονται αμοιβαία τις θέσεις του άλλου δίχως να τις διαστρέφουν ή να τις ειρωνεύονται. Υπό τις συνθήκες αυτές, ο διάλογος είναι όχι μόνο εποικοδομητικός αλλά και ευχάριστος. Και γι' αυτό συνεχίζω τη συζήτηση με τον Δημήτρη Δημητράκο.
Θα ξεκινήσω από την κεκτημένη πλέον θεμελιώδη αφετηρία της σύγχρονης πολιτικής σκέψης, τη δημοκρατία. Δίχως δημοκρατία είναι αδύνατο να υπάρξει πολιτικό καθεστώς που δεν θα βρίσκεται συνεχώς εκτεθειμένο σε μικρές ή μεγάλες καταχρήσεις της εξουσίας εις βάρος των ανυπεράσπιστων πολιτών-ατόμων. Μόνο η δημοκρατία μπορεί να προασπίσει τους ανθρώπους από την αυθαιρεσία και την αυταρχικότητα, μόνο αυτή καθιστά δυνατόν τον συνεχή και θεσμοποιημένο έλεγχο εκείνων που ασκούν την εξουσία. Η δημοκρατία είναι, με αυτή την έννοια, το μόνο καθεστώς που εγγυάται τον σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων, όπως αυτά εξελίσσονται στην ιστορία. Και γι' αυτό είναι αναπαλλοτρίωτη και αναντικατάστατη.

Η σχέση ατόμου και Ολου

Με αυτή την έννοια, η εγγύηση ότι εκείνος που χτυπάει την πόρτα τα χαράματα είναι ο γαλατάς αποτελεί επαρκή νομιμοποίηση της δημοκρατίας. Η δημοκρατία όμως δεν πρέπει να είναι μόνον αυτό. Και στο σημείο αυτό ακριβώς επικεντρώνεται η διαφορά μου με τον Δημήτρη Δημητράκο. Ανεξάρτητα και πέρα από την εγγύηση της νομιμότητας και των συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων, το δημοκρατικό πολίτευμα είναι ταυτοχρόνως και εκείνο όπου οι κοινωνικές και πολιτικές αξίες μπορούν να προάγονται κατά τον λυσιτελέστερο τρόπο. Αυτή είναι η «θετική» λειτουργία της δημοκρατίας. Μέσα από αυτήν, διά του λόγου και της πειθούς, προάγονται ιδεωδώς «τα των ανθρώπων πράγματα» του Πλάτωνα ή ο «βίος πολιτικός» του Αριστοτέλη. Ακριβώς επειδή κανένας δεν δικαιούται να αυτοτιτλοφορείται αυθεντικός θεματοφύλακας του λόγου, των αξιών και της επίγειας σοφίας, η δημοκρατία είναι το πολίτευμα εκείνο που εγκαλεί τον πολίτη να συμμετέχει άμεσα στην πάντα ανολοκλήρωτη αξιακή και πολιτική συζήτηση περί του μέλλοντος και του δέοντος της κοινωνίας. Το τι «πρέπει» να γίνει για να βελτιωθούν τα κοινωνικά πράγματα είναι ακριβώς το κατ' εξοχήν αντικείμενο ενός πολιτικού διαλόγου που δεν επιτρέπεται να σταματά ποτέ. Ετσι, η δημοκρατία δεν προστατεύει μόνο τους πολίτες από την αυθαιρεσία, αλλά και την κοινωνία από την ακινησία και την απάθεια. Ο δημοκρατικός διάλογος, και μόνο αυτός, ανοίγει τον δρόμο για τον πάντα ιστορικό και βεβαρημένο προσδιορισμό για το επίμαχο «κοινό συμφέρον» που κινεί τα νήματα της συλλογικής βούλησης.

Η συμμετοχή αυτή στα κοινά δεν μπορεί βεβαίως να είναι υποχρεωτική. Οπως σημειώνει ο Δημητράκος δεν υπάρχει κανένας λόγος «η δημοκρατία να μην ανέχεται εκείνους που δεν είναι πολιτικοποιημένοι». Αυτό είναι αυτονόητο, ακόμη και αν επιβιώνουν ακόμη απαράδεκτες θεσπίσεις όπως π.χ. της υποχρεωτικής ψήφου. Το ατομικό «δικαίωμα» ή μάλλον η υπαλλακτική δυνατότητα και ευχέρεια του οποιουδήποτε ανθρώπου να αρνείται να μετέχει στα κοινά είναι προφανώς αναπαλλοτρίωτα. Το ζήτημα όμως δεν τελειώνει εδώ. Αλλο ανοχή και άλλο επιδοκιμασία. Το αρχαίο «ευ ζην» εντοπίζεται ακριβώς στη δυνατότητα αλλά και στο καθήκον του πολίτη να μετέχει ενεργά και υπεύθυνα στο κοινό θαύμα. Οταν λοιπόν η ελευθερία του ανθρώπου επικεντρώνεται στην ιδιωτική του ζωή και στις ιδιωτικές του επιλογές, η έννοια της ελευθερίας συρρικνώνεται στα όρια του απολύτως αναγκαίου. Η cura privati negotii ούτε υποκαθιστά ούτε είναι αξιακά ισότιμη με την cura rei publicae. Μια κοινωνία που εξωθεί τα μέλη της στην πολιτική αδιαφορία και απάθεια, μια κοινωνία «ιδιωτών» όπου ο καθένας επιδιώκει κατ' αποκλειστικότητα τα ατομικά του συμφέροντα, οχυρώνεται πίσω από την ατομική του ζωή και δρα απομονωμένος από τους άλλους στον αδιάβροχο ατομικό ηθικό του χώρο είναι μια κοινωνία που στερείται από οποιαδήποτε συλλογική αξιακή θεμελίωση. Και μια τέτοια κοινωνία ιδιωτών είναι ακριβώς η κοινωνία των ιδιοτελών συμφεροντούχων για τους οποίους τα πάντα επίμαχα ζητήματα της δικαιοσύνης, της επιείκειας, της ισότητας και της αλληλεγγύης εμφανίζονται ως άνευ σημασίας αρκεί να προστατεύονται μέχρι κεραίας τα ατομικά δικαιώματα. Υπό τους όρους αυτούς, δεν χρειάζονται πια παρά τα «δημόσια» εκείνα αγαθά που αντιστοιχούν στα συγκεκριμένα ατομικά συμφέροντα του κάθε εταίρου, ο οποίος δεν ενδιαφέρεται ούτε για το κοινό συμβολικό «θαύμα» ούτε για την κοινή προκοπή. Και έτσι, η αυτόνομη συμβολική της πολιτείας υποβαθμίζεται: η έννομη τάξη οφείλει να προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών-ατόμων, αλλά οι προστατευόμενοι πολίτες ούτε ενέχονται ούτε οφείλουν να γρηγορούν ή να ενδιαφέρονται για την κοινή κοινωνία τους. Το «κοινωνικό συμβόλαιο» εμφανίζεται απλώς αμυντικό των ατομικών δικαιωμάτων. Και έτσι, δεν υπάρχει και ούτε αναζητείται άλλο «κοινό καλό», άλλο «δημόσιο συμφέρον» εκτός από τον σεβασμό των δικαιωμάτων αυτών. Κανείς δεν χρωστά τίποτε ­ ούτε χρήμα ούτε χρόνο ούτε ενέργεια ­ στους άλλους και σε ένα Ολο που αναδεικνύεται σε απλό πλάσμα των θεσμών και της γλώσσας. Η σχέση ατόμου και Ολου εμφανίζεται απεκδυμένη από οποιαδήποτε υλική ή συμβολική αμοιβαιότητα.

Ατομικοποίηση και ιδιωτικοποίηση

Αυτή ακριβώς είναι η ανάλγητη δυναμική της αποπολιτικοποίησης και της ιδιωτικοποίησης. Και αυτές είναι αλίμονο οι τάσεις που επικρατούν στις νεότερες δημοκρατικές κοινωνίες. Προωθούμενες από τα αποκοιμιστικά μέντια και συνεχώς ενισχυόμενες από τον άκρατο καταναλωτισμό, η ατομικοποίηση και η ιδιωτικοποίηση έχουν φθάσει σε πρωτοφανή επίπεδα. Η αγορά των προϊόντων και των υπηρεσιών έχει υποκαταστήσει εντελώς την αγορά των ιδεών και των υπαλλακτικών πολιτικών σχεδίων και προοπτικών. Σε μιαν εποχή όπου η επιβάρυνση και περιπλοκότητα των κοινωνικών σχέσεων και εξαρτήσεων έχει εξ αντικειμένου πολλαπλασιάσει τους αδιαίρετους «χώρους» του συλλογικού ευ ζην ­ περιβάλλον, ρύπανση, δίκτυα, επικοινωνία, συγκοινωνία κτλ. ­ ως «κανονική» συμπεριφορά νοείται πλέον εκείνη όπου ο καθένας τηρεί πειθαρχικά τους κανόνες κοιτάζοντας απλώς τη δουλειά του και τα συμφέροντά του. Και έτσι, βαθμιαία αλλά σταθερά οδηγούμαστε στην πλήρη ηθική καταξίωση της πολιτικής αποχής και της δημόσιας απάθειας. Εμποτισμένα στον δομικό ανταγωνισμό τους, τα ατομικά προτάγματα αλληλοακυρώνονται και αλληλοεξουδετερώνονται. Η ευδαιμονία και το ευ ζην αναδεικνύονται σε ατομικές υποθέσεις του καθένα.

Προέκταση των παραπάνω αποτελούν οι ακμάζουσες μορφές ατομικής σωτηριολογίας, που υποθάλπουν τους ανορθολογισμούς, τις δεισιδαιμονίες, τις αποκαλυπτικές οπτασίες αλλά και τον φετιχισμό της ατομικής «επιτυχίας» και των πανταχού παρόντων υλικών σημάτων της. Ταυτόχρονα, και κατ' αντιδιαστολήν, οι αδυσώπητες διαδικασίες του κοινωνικού αποκλεισμού όλων εκείνων που έχουν βέβαια το δικαίωμα να ασκούν τύποις τα δικαιώματά τους, αλλά δεν έχουν παρά μόνο αυτό, συνεπιφέρουν τις παραβατικότητες, τις ανομίες, τους τεχνητούς παραδείσους και τις άπειρες μορφές ψυχικών παρεκκλίσεων που χαρακτηρίζουν τις κοινωνίες μας. Είναι γεγονός ότι η εκκοσμικευμένη απόσυρση από τη διαμόρφωση των κοινών εκφράζεται συχνά με νεομυστικιστικές και προφανώς αλυσιτελείς αναζητήσεις περιχαρακωμένων «εαυτών». Στην αποδυναμωμένη συλλογική ουτοπία υποκαθίστανται οι εκλογικευμένες ατομικές ουτοπίες που εκφράζονται μέσω της πρόσβασης στα άπειρα, και για πολλούς απρόσιτα, ψυχικά και υλικά τεχνάσματα που καλούνται να οδηγήσουν στην υπέρβαση της ατομικής ανασφάλειας, πλήξης ή απόγνωσης.

Συλλογική αρμοδιότητα

Εδώ ακριβώς εντοπίζεται η δυσανεξία της σημερινής δημοκρατίας. Η υποχώρηση της αυτοθεσπίζουσας κοινής βούλησης ισοδυναμεί με την «απο-ουτοπικοποίηση» της πολιτείας, με την απίσχνανση της πολιτικής, με την αποδυνάμωση της κοινής ελπίδας. Από τη στιγμή που το «κοινό καλό» αντιμετωπίζεται ως εκτός συλλογικής αρμοδιότητας, από τη στιγμή δηλαδή που η πρόσληψη της «εμπειρικής πραγματικότητας» δεν περιλαμβάνει τη βούληση και την από κοινού μεθόδευση της υπέρβασής της, από τη στιγμή που οι συλλογικές αξίες εξαντλούνται με το αίτημα της συντήρησης των υφιστάμενων ατομικών ελευθεριών και φαντασιώσεων, η δημοκρατία, όσο αναγκαία και αν είναι, αυτοπαγιδεύεται στην αναπαραγωγή ενός ελεύθερου και φιλ-ελεύθερου πλαισίου που αντί να ενθαρρύνει την ανιδιοτελή μετασχηματιστική κινητοποίηση και βούληση των πολιτών, τις αποτρέπει. Και αυτός ακριβώς είναι ο λόγος για τον οποίο η δημοκρατία ή θα είναι αριστερή ή, ίσως μοιραία, θα εκφυλισθεί. Μια συνεχής εγρήγορση των πολιτών προς την κατεύθυνση της βελτίωσης και του εμπλουτισμού ενός «κοινού καλού», μιας επέκτασης και εμβάθυνσης των συλλογικών αγαθών και της συζήτησης και του διαλόγου γύρω από τη δημοκρατική μεθόδευση και εξασφάλισή τους, ισοδυναμεί ακριβώς με μιαν αναζήτηση νέων συλλογικών χώρων, νέων θεσμικών εγγυήσεων για όλους τους πολίτες. Αυτό είναι και το νόημα της αλληλεγγύης, της ισότητας και της δικαιοσύνης, ως αδιαίρετων συλλογικών αξιακών αφετηριών που εκφράζονται μέσω και διά του δημόσιου χώρου ο οποίος ανήκει σε όλους και υφίσταται χάριν όλων. Η θετική ουτοπία που θα ολοκληρώνει τη δημοκρατία συνεπάγεται λοιπόν την επανεγκατάσταση των αξιών της Αριστεράς στο επίκεντρο των συλλογικών μελημάτων. Αν η τυπική φιλελεύθερη δημοκρατία αποτελεί τον αναγκαίο όρο για μια μη αυθαίρετη και αυταρχική συλλογική δράση, δεν αποτελεί επαρκή όρο για την κοινωνική πρόοδο. Τα τείχη που χωρίζουν τους ανθρώπους δεν είναι μόνο ή κυρίως εκείνα που εγγυώνται τις αναπαλλοτρίωτες ιδιωτικότητες και τα περιχαρακωμένα συμφέροντά τους, αλλά εκείνα που εμποδίζουν τους ανισοποιημένους ανθρώπους-άτομα να δρουν προς την κατεύθυνση του από κοινού εμπλουτισμού της κοινής «ηθικής» τους πολιτείας. Και αυτά τα τείχη πρέπει να καταρρεύσουν.

Ο κ. Κωνσταντίνος Τσουκαλάς είναι καθηγητής της Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Παρασκευή 13 Μαΐου 2011

Υλικό Παραγωγής Λόγου / «Διάλογοι» - H αξιοθαύμαστη εξέλιξη της Δημοκρατίας του Λόγου

Μάριος Πλωρίτης
ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 2 Ιουλίου 2006

ΠΟΙΑ είναι η πιο κοινόχρηστη λέξη της τωρινής δημόσιας ζωής - ή, έστω, μια απ' τις πιο κοινόχρηστες; Μα η λέξη «διάλογος». Ευρω-τουρκικός διάλογος, Ελληνοτουρκικός διάλογος, Διάλογος για την Αναθεώρηση του Συντάγματος, για το Ασφαλιστικό, για την Παιδεία και καθεξής. Θαυμάσια! Γιατί ο διάλογος - η συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων, ιδεών κλ.π. - αποτελεί κατ' εξοχήν δημοκρατικό μέσο για την αντιμετώπιση και τη λύση προβλημάτων κοινού ενδιαφέροντος.
Ειδικά εμείς - οι «απόγονοι» δα των εφευρετών της δημοκρατίας - δεν μπορούμε να ξεχνάμε πως ο Λόγος (με τη διπλή έννοια λόγος-ομιλία και λόγος-λογική) ήταν ένα απ' τα θεμέλια του πολιτεύματός τους. «Δεν δίνουμε την εξουσία σ' έναν άνθρωπο αλλά στον λόγο», εξηγεί ο Αριστοτέλης. «Επειδή οι άνθρωποι ασκούν την εξουσία για τον εαυτό τους και γίνονται τύραννοι» («Ουκ εώμεν άρχειν άνθρωπον αλλά τον λόγον, ότι εαυτώ τούτο ποιεί και γίνεται τύραννος»1. Βασικό σχήμα στην ελληνική σκέψη και πράξη ήταν Λόγος-Αντίλογος-Διάλογος («αγών» μεταξύ δυο ή περισσότερων αντίθετων θέσεων). Και σκοπός του, να πείσεις τον άλλον ή τους άλλους για την ορθότητα των δικών σου απόψεων, έτσι που να τις υιοθετήσουν κι εκείνοι. Τόσο πίστευαν στη δύναμη του λόγου, ώστε είχαν υψώσει σε θεά την Πειθώ, την ικανότητα να πείθεις με τον λόγο. Ο δικός της ναός δεν είχε ανάγκη από κίονες και βωμούς. «Δεν υπάρχει άλλος ναός για την Πειθώ παρά ο λόγος» («Ουκ έστι Πειθούς ιερόν άλλο πλην λόγου), λέει ο Ευριπίδης 2. H ίδια η Αθηνά θα καυχηθεί πως μόνο με την Πειθώ νίκησε στον Αρειο Πάγο, που δίκαζε τον μητροκτόνο Ορέστη. «M' οδήγησεν ο Ζευς που προστατεύει τον διάλογο («Ζευς αγοραίος»), προσθέτει 3.

Αντίθετα, ο μονόλογος είναι χαρακτηριστικό της αυταρχίας, της τυραννίας και της... δειλίας. Εκεί, μιλάει μόνο ένας (και οι λίγοι γύρω του), ενώ οι άλλοι, οι πολλοί, δεν επιτρέπεται να διαφωνήσουν, να συζητήσουν καν - το μόνο τους δικαίωμα είναι ν' ακούνε, να υπακούνε και να εκτελούν όσα επιτάζει ο μονολογών μονοκράτορας.

AYTA τα στοιχειώδη. Το ερώτημα είναι πώς πραγματώνεται ο διάλογος στις δημοκρατίες της εποχής μας - και ειδικά στην ημετέραν τοιαύτη. Φουτουριστικά, θα έλεγα! Την σήμερον ημέραν έχει καθιερωθεί ένα ιδιοφυές κράμα διαλόγου και μονολόγων. Σωστότερα, ένας τουρλού αχταρμάς μονολόγων που παρασταίνουν τον διάλογο.

Στο κοινοβούλιο, στα στρογγυλά ή μακρουλά τραπέζια, στην τηλεόραση, κάθε «συνομιλητής» αποδύεται σ' έναν απέραντο μονόλογο, που έγνοια του δεν είναι να πείσει τους άλλους (και το κοινό) αλλά να κάνει φιγούρα και να μονοπωλήσει το μικρόφωνο, κραυγάζοντας αφόρητες κοινοτοπίες και χιλιο-ξεφτισμένα συνθήματα και διασύροντας ή συκοφαντώντας τους άλλους. Έτσι, απ' αυτή τη σκυταλοδρομία αερο-μονολόγων, κανένας δεν «φωτίζεται» και κανένα συμπέρασμα δεν βγαίνει. Κι από πάνω, ο «αγοραίος» Δίας-προστάτης του διαλόγου, καταντά συχνά σκέτος αγοραίος υβριστής και χυδαιολόγος...

ΤΟ γλαφυρότερο δείγμα αυτού του «συστήματος», το προσφέρει η τηλεόραση, η Μεγάλη του Γένους Ξελογιάστρα. Ιδιαίτερα, με τα περιβόητα «παράθυρα», όπου διάφοροι ειδικοί και μη, συμπολιτευόμενοι και αντιπολιτευόμενοι, καλούνται ν' αναπτύξουν τις απόψεις τους και να «μορφώσουν» το Πανελλήνιο.

Και τότε, αρχίζει ο γνωστός Πεντοζάλης: Παίρνει λ.χ. τον λόγο ένας καλεσμένος αλλά πριν προφτάσει ν' αρθρώσει τέσσερις λέξεις, χυμάει ένας δεύτερος κι αρχίζει τον δικό του μονόλογο, ταυτόχρονα με τον πρώτο... παρευθύς, επελαύνει ένας τρίτος, κι αμέσως ένας τέταρτος... παρεμβαίνει και ο παρουσιαστής ή παρουσιάστρια, λέγοντας τα δικά του/της... ωρύονται και οι πέντε μαζί, έτσι που κανένας «ρήτορας» δεν ακούει τους «συνομιλητές» του και κανένας απ' τους δύσμοιρους ακροατές δεν ακούει κανένα τους, αφού δεν «πιάνει» ούτε λέξη από τις παπαρδέλες τους.

Δεν πρόκειται για «διάλογο κουφών», όπως λέγεται, αλλά για μιαν αποβλακωτική χλαλοή, για έναν βαρβαρικό χαβαλέ, που κουφαίνει τους πάντες, τόσο με την παλιά όσο και με τη μοντέρνα έννοια της λέξης «κουφαίνω». Φυσικά, μετά απ' αυτόν τον ορυμαγδό, μένουν όλοι «μωροί ωσάν και πρώτα». Και αυτό, ονομάζεται «δημοκρατικός διάλογος» και «ενημέρωση του κοινού»!

H αλλοτινή δημοκρατία του λόγου και της λογικής μεταλλάζεται έτσι σε παρανοϊκή αναρχία, όπου ο λόγος καταντά ά-λογος, η λογική παραλογισμός και η δημοκρατία φαφλατοκρατία...

1. «Ηθικά Νικομάχεια», 1134β.- 2. Απόσπασμα 170, από την χαμένη τραγωδία του «Αντιγόνη».- 3. Αισχύλος, «Ευμενίδες», 970.

Υλικό Παραγωγής Λόγου / Λεξιπενία. Πάλι

ου Eυθ. Φοιβου Παναγιωτιδη*
http://news.kathimerini.gr / 05/07/09

Στην καταχώριση αρ. 9 των Collectanea του, ο Z. Λορεντζάτος διατυπώνει με λακωνική σοφία την πλάνη της εξίσωσης «γλώσσα = λέξεις». Ωστόσο, για τους περισσότερους από εμάς, η εξίσωση είναι δυστυχώς αυτονόητη. Eτσι, όταν πρόσφατα ξανάνοιξε η συζήτηση για το γλωσσικό μάθημα σε φιλικό σπίτι, μοιραία κατέληξε στη λεξιπενία: οι φίλοι μου θεωρούσαν ότι πρέπει να αποτελεί σημαντικό γλωσσικό πρόβλημα, άλλωστε αποτέλεσε έναν από τους παράγοντες που παρακίνησαν το υπουργείο Παιδείας να ενισχύσει το μάθημα των Αρχαίων στο Γυμνάσιο το 2004. Κανείς τους, πάντως, δεν μπορούσε να ορίσει τη λεξιπενία. Πολλοί ταυτίζουν τη λεξιπενία με τη (νεανική) αργκό, η οποία όμως διακρίνεται από πάμπολλα χαρακτηριστικά της δημιουργικής φύσης του γλωσσικού φαινομένου: μια επίσκεψη στον ιστότοπο http: //www. slang. gr με τον θεαματικό λεξιλογικό πλούτο που ανθολογεί θα πείσει τους περισσότερους. Αυτά είναι όμως γνωστά ήδη από το κεφάλαιο του Γ. Βελούδη στο βιβλίο «Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα».

Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι λεξιπενία ενσκήπτει όταν χρησιμοποιούμε μόνο μια χούφτα λέξεις καθημερινά. Πράγματι, θρυλείται (χωρίς τεκμηρίωση) ότι χρησιμοποιούμε 300 ή 500 ή 900 στην καθημερινή επικοινωνία. Βεβαίως, ο αριθμός λέξεων σε χρήση εξαρτάται πρωτίστως από το τι έχουμε να συζητήσουμε και σε πόσα συμφραζόμενα, από το πόσο μιλάμε και για πόσο ποικίλα θέματα. Αν η καθημερινή επικοινωνία μας εξαντλείται σε ένα μίνιμουμ στιχομυθιών, το λεξιλόγιο σε χρήση θα είναι μικρό. Αν όμως υπάρξει ανάγκη να επιχειρηματολογήσουμε, έστω και για απλά θέματα, όπως μια οικονομική διαφορά ή ένας ερωτικός καβγάς, το λεξιλόγιο σε χρήση θα είναι βεβαίως εκτενέστερο. Αρα ούτε εδώ μπορούμε να μιλάμε για λεξιπενία.

Συνεχίζουμε λοιπόν: ας εικάσουμε ότι έχουμε λεξιπενία όταν δεν χρησιμοποιούμε τις λέξεις ορθά. Πιο συγκεκριμένα, σε πρόσφατη εκπαιδευτική έρευνα της Α. Βερέβη διαβάζουμε και για λάθη όπως «άνθρωποι που αντικρούουν τη μόδα», αντί του δόκιμου «απορρίπτουν» ή τη χρήση του «κακαίσθητος» αντί για «ακαλαίσθητος». Διαπιστώνουμε κατ' αρχήν ότι η γλωσσική ικανότητα των μαθητών που κάνουν τέτοια λάθη είναι φυσιολογικότατη: επέκτειναν τη σημασία του «αντικρούω», ενώ σχημάτισαν το αδόκιμο αλλά γραμματικό «κακαίσθητος» για να αποδώσουν μία έννοια για την οποία δεν έβρισκαν κατάλληλη λέξη. Σίγουρα όμως ένας παιδαγωγός διακρίνει ταυτόχρονα την αποτυχία του γλωσσικού μαθήματος να διδάξει λεξιλόγιο: άλλωστε, στέλνουμε τα παιδιά σχολείο ακριβώς και για να μην αρκούνται στο στοκ των 40.000 λέξεων των αναλφάβητων.

Αυτό που αποτελεί γενική ομολογία των εκπαιδευτικών (τεκμηριωμένη από την έρευνα) είναι, πάντως, ότι οι μαθητές τους δυσκολεύονται πολύ να συνθέσουν μία παράγραφο με λογικό ειρμό και συνοχή. Αποτελεί, επίσης, κοινό μυστικό ότι αδυνατούν να αντεπεξέλθουν σε προφορικά και γραπτά γλωσσικά τεστ και ότι αγνοούν τη διαφορά μεταξύ κειμενικών ειδών: ό, τι και να γράψουν (είτε πρόκειται για έκθεση ιδεών είτε για επιστολή διαμαρτυρίας είτε για αίτηση) διέπεται από συνειρμική δομή και κοσμείται με ξύλινη γλώσσα ή ψευδοποιητισμό.

Προκύπτει τελικά ότι το πρόβλημα δεν είναι κάποια εκδοχή της λεξιπενίας παρά ο ελλιπής γραμματισμός, δηλαδή η ελαττωματική χρήση δόκιμου γραπτού λόγου για την παραγωγή κειμένων επικοινωνιακά κατάλληλων για την περίσταση. Προφανώς τα Νέα Ελληνικά δεν διδάσκονται αρκετά ή σωστά στο σχολείο. Ή και τα δύο.

* Ο κ. Ευθ. Φοίβος Παναγιωτίδης είναι επ. καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Υλικό παραγωγής Λόγου / Η «γλώσσα» της μόδας

Η «ανάγνωση» του ενδύματος γίνεται εξαιρετικά δύσκολη γιατί οι μόδες έχουν ασταθή και αμφίσημα νοήματα

Κουλούρη, Χριστίνα
http://www.tovima.gr

«Τι είναι η μόδα τελικά;» έγραφε ο Οσκαρ Ουάιλντ. «Συνήθως είναι μια μορφή ασχήμιας τόσο ανυπόφορη που πρέπει να την αλλάζουμε κάθε έξι μήνες». Πράγματι, η μόδα, ως συστατικό στοιχείο της νεωτερικότητας, συνδέθηκε με τη συνεχή καινοτομία, την καταστροφή του παλαιού και τη δημιουργία του καινούργιου. Βασικό χαρακτηριστικό της μόδας είναι να επιβάλει ως νέο κανόνα ό,τι μέχρι χθες ήταν η εξαίρεση και να το εγκαταλείπει και πάλι όταν γίνει κοινός τόπος, κτήμα των πολλών. Συνδέεται συνεπώς με την αλλαγή, το καινούργιο και την εφευρετικότητα.
Εν τούτοις, στην πραγματικότητα η μόδα δεν εισάγει ποτέ κάτι που είναι ουσιωδώς καινούργιο γιατί η αληθινή καινοτομία δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή και να απορροφηθεί γρήγορα στην πολιτισμική καθημερινότητα. Συχνές είναι αντίθετα οι αναφορές στο παρελθόν ­ σε μόδες που εμφανίζονται ως καινοτόμες ­ ή σε μετασχηματισμούς που είναι ήδη ορατοί σε άλλα πεδία.

Ως δυτικό «προϊόν», η μόδα ακολουθεί τις εξελίξεις της εκβιομηχάνισης και του καταναλωτισμού και μπορεί να θεωρηθεί ως ένα φαινόμενο με παγκόσμιες διαστάσεις που προωθεί την πολιτισμική ομογενοποίηση Ταυτόχρονα, ωστόσο, στο ίδιο πλαίσιο της νεωτερικότητας η μόδα ταυτίζεται με την προώθηση της ατομικότητας μέσω της διάκρισης. Συνεπώς, με έναν αντιφατικό τρόπο, η διαφοροποίηση μέσω της μόδας, που στηρίζει την ανάπτυξη της ατομικότητας, ακολουθείται από τον μιμητισμό προς τον «κανόνα» και την ομοιομορφία που ορίζει η εκάστοτε μόδα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των τζινς τα οποία συνδυάζουν και τις δύο όψεις ­ είναι τόσο ένα «λαϊκό» ένδυμα όσο και ένα «εξαιρετικό». Τα τζινς επιβεβαιώνουν εξάλλου την πολιτισμική σημασία της μόδας στον σύγχρονο κόσμο εφόσον ­ στενά συνδεδεμένα με την αμερικανική πολιτισμική ηγεμονία ­ έφθασαν να συμβολίζουν ουσιώδη στοιχεία του δυτικού καπιταλισμού, όπως ο ελεύθερος χρόνος, η άνεση, η κοινωνικότητα.

Η σύνδεση μόδας και ατομικισμού έχει ως συνέπεια η μόδα αφενός να θεωρείται ένα μέσο αυτοέκφρασης και αναπαράστασης του εγώ και αφετέρου να ικανοποιεί ατομικές επιθυμίες με τη μορφή της δημιουργίας ενός «συμβολικού κεφαλαίου». Η δεύτερη λειτουργία της μόδας έχει αναλυθεί από τον Πιερ Μπουρντιέ, στη γραμμή ανάλυσης που είχε προτείνει ο Θ. Βέμπλεν στο γνωστό βιβλίο του για την «αργόσχολη τάξη» και την «επιδεικτική κατανάλωση». Ο Μπουρντιέ αναλύει τις «στρατηγικές της (κοινωνικής) διάκρισης» με τη βασική αρχή ότι οικονομική δύναμη σημαίνει πρωτίστως και κατ' εξοχήν να μπορεί κάποιος να αποστασιοποιηθεί από την οικονομική ανάγκη. Η προφανής σπατάλη είναι πράγματι ένας τρόπος για να μετατραπεί το οικονομικό κεφάλαιο σε πολιτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό ή «συμβολικό» κεφάλαιο. Οπωσδήποτε, θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι οι «στρατηγικές της διάκρισης» συμπεριλαμβάνουν όχι μόνο την επιδεικτική κατανάλωση και την άσκοπη σπατάλη αλλά και την επιδεικτική αποχή από την κατανάλωση.

Ως προς την πρώτη λειτουργία της μόδας, δηλαδή τη μόδα ως «καθρέφτη του εαυτού», πολλοί αναλυτές, με πρώτο τον Ρ. Μπαρτ, έχουν εισηγηθεί μια δομιστική σημειολογική ανάλυση του ενδύματος ή της «γλώσσας των ρούχων» (σύμφωνα με τον όρο που πρότεινε η Α. Λιούρι). Η δομιστική προσέγγιση θεωρεί ότι σταθερές σημασίες μπορούν να αποκαλυφθούν σ' αυτή την «οπτική γλώσσα». Στοιχεία όπως το χρώμα, το ύφασμα, η γραμμή κ.ο.κ. του ενδύματος ενσωματώνουν στο ένδυμα τις βασικές πολιτισμικές διακρίσεις του κοινωνικού φύλου, της ηλικίας, της κοινωνικής θέσης, της εθνικότητας. Και πριν εξάλλου από τη δομιστική προσέγγιση του ενδύματος, η τεχνική της ανάγνωσης της πολιτικής θέσης ή της ηθικής ενός ατόμου βάσει του τρόπου που ντύνεται ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στην ιστορία του γυναικείου κινήματος.

Εν τούτοις, παρ' όλο που το ένδυμα μπορεί να προσφέρει πληροφορίες για τη συμπεριφορά, παρ' όλο που γίνεται επίσης ένα είδος πολιτισμικής έκφρασης εξωτερικεύοντας τον εσωτερικό κόσμο, και παρά την αναντίρρητη σύνδεση μόδας και κοινωνικής τάξης, η «ανάγνωσή» του γίνεται εξαιρετικά δύσκολη γιατί οι μόδες έχουν ασταθή και αμφίσημα νοήματα, όπου η επιθυμία, η ευχαρίστηση και η φαντασία μπορούν να παίζουν έναν εξίσου σημαντικό ρόλο. Συχνά, εξάλλου, το ένδυμα χρησιμοποιείται όχι για να προβάλει αλλά για να συσκοτίσει την κοινωνική θέση ενός ατόμου ή, επίσης, για να εκφράσει επιθυμίες και προσδοκίες χωρίς να εξασφαλίζει την ικανοποίησή τους. Τέλος, σύμφωνα με την ανάλυση του Μ. Φουκό, χρησιμοποιήθηκε στη διαδικασία «πειθάρχησης» και «χειραγώγησης» του σώματος, κυρίως μέσω της στολής (στρατιωτικής και επαγγελματικής) και της γενικής «κανονικοποίησης» της ενδυμασίας για ειδικές περιπτώσεις, όπως γάμοι, κηδείες και άλλες τελετές.

Η σύνδεση της μόδας βεβαίως με την καταναλωτική κοινωνία, την «εξωτερικότητα» και την «υλικότητα», τα πρότυπα κάλλους, το σώμα, τη γυναικεία ταυτότητα, την άφησε στο περιθώριο της επιστημονικής ενασχόλησης. Η πρόσφατη είσοδός της όμως στον «ναό» του πνεύματος, το μουσείο, θέτει γενικότερα ερωτήματα σχετικά με την «Τέχνη» και το πολιτισμικά σημαντικό, στα οποία θα επανέλθουμε σε επόμενη επιφυλλίδα.

Η κυρία Χριστίνα Κουλούρη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια της Ιστορίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.