ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΟΥΣΗΣ

Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

Τα ΜΜΕ δομώντας μίαν άλλη πραγματικότητα, αυτή της πληροφορημένης και ενημερωμένης κοινωνίας, αυτο-αναγορεύονται σε καθρέφτη ή εικόνα . Πόσο βέβαιοι είμαστε όμως ότι όλα τα στοιχεία και τα σχόλια που γράφονται κι ακούγονται συγκροτούν την πραγματικότητα κι ότι δεν υπάρχουν «κρυμμένα μυστικά και ντοκουμέντα»; Από την άλλη πλευρά η εικόνα «της κοινωνίας της εικόνας» αναδεικνύει μια κοινωνία που φαίνεται να έχει παραδοθεί στις εικόνες που παράγουν οι άλλοι και καταναλώνει η ίδια. Ποια άραγε μηνύματα -και σε ποιους ακριβώς- εκπέμπει ο κόσμος των εικόνων της ανέμελης ζωής, της άθλιας ζωής, των πετυχημένων και των αποκλεισμένων, των απαθών και των ψυχοπαθών; Υπάρχει απώλεια του πραγματικού, μια σχάση ανάμεσα στην αναπαράσταση και το γεγονός, με συνέπεια η αναπαράσταση να καθίσταται τελικά πραγματικότητα και το κοινωνικό να βιώνεται φαντασιακά.

Η κοινωνική κατασκευή μπορεί να προβάλλει είτε συναινετική εικόνα της κοινωνίας (συμφωνία σε κοινές αξίες, αποδεκτό life style ) είτε συγκρουσιακή (π.χ., γενικευμένο φόβο λόγω εγκληματικότητας). Η νομιμοποιημένη βία, η δραματοποιημένη βία ή η «εύθυμη βία», δηλαδή, το περιπετειώδες θέαμα χωρίς θανάτους προσώπων, δημιουργούν ένα πλαίσιο κοινωνικού συμπεριφορισμού (behaviorism), όπου η εκμάθηση και η συμμόρφωση συνιστούν απαρέγκλιτους κανόνες. Βλέπουμε τον κόσμο όπως μας τον περιγράφουν (σε βαθμό μάλιστα που αφενός αν κάποιος λέει συχνά «έτσι φαίνεται νάναι τα πράγματα» στο τέλος το πιστεύει κι ο ίδιος κι αφετέρου η πιθανολογούμενη γνώμη της πλειοψηφίας να γίνεται αποδεκτή από τους υπόλοιπους για να μη νιώθουν απομονωμένοι κοινωνικά).

Αυτή η σύγχυση εξωτερικής μορφής συνείδησης και υποκειμενικών νοημάτων δίνει την εντύπωση ότι συν-ένοχοι στην κατασκευή της πραγματικότητας είναι τόσο οι αφηγητές όσο και οι αναγνώστες/ ακροατές/ τηλεθεατές (ακόμη κι αν καλύπτονται και οι μεν και οι δε πίσω από τις μεταμοντέρνες συμβολικές κατασκευές).

Σε αυτό έχουν συντελέσει τόσο οι «νέες» ειδησεογραφικές αξίες για τα εγκλήματα (crime news) –π.χ., ορατές και θεαματικές πράξεις, γραφική αναπαράσταση, πρόληψη και καταστολή, πολιτικές (αλλά και ερωτικές) διασυνδέσεις και ατομική παθογένεια, όσο και η κατανάλωση αυτών των ειδήσεων. Για παράδειγμα, η συχνότητα, η ένταση, η πληρότητα, η σημασία, η συμβατότητα, η έκπληξη, η συνέχεια, η συσχέτιση, τα ισχυρά έθνη και τα επώνυμα πρόσωπα συγκροτούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο τα μέσα ενημέρωσης παράγουν τα δικά τους (καλά ή κακά) νέα εγκληματικού περιεχομένου και πετυχαίνουν διπλό στόχο: από τη μία ικανοποιούν τη λαϊκή κουλτούρα που ζητάει όλο και περισσότερες ιστορίες σοκ και δέους / τρόμου - δέους (shock horror's stories) για μαζική κατανάλωση κι από την άλλη –πάλι τα ίδια ΜΜΕ- παρέχουν κατάλληλα καταπραϋντικά κι εύκολες λύσεις (με το αζημίωτο βέβαια). Όμως, η αναπαράσταση της εγκληματικότητας επιτελεί ένα συγκεκριμένο έργο: θέτει τη διαχωριστική γραμμή της εθνικής συνείδησης, του καλού και του κακού, της ενοχής και της αθωότητας, κι επιτυγχάνεται με τους παρακάτω τρόπους:

•  Λαθεμένη χρήση νομικών όρων και εννοιών

•  Λαθροχειρίες στα στατιστικά στοιχεία

•  Εκ προθέσεως υπερτονισμοί ή υποτονισμοί

•  Κυριαρχία προκαταλήψεων και στερεοτύπων

•  Γενίκευση φόβου, κινδύνου και ανασφάλειας ( από και προς κοινωνικές ομάδες και πρόσωπα)

•  Νομιμοποίηση/ηθικοποίηση κοινωνικού ελέγχου.

Από την άλλη πλευρά, η συγκινησιακή φόρτιση της κοινής γνώμης διευρύνεται όταν ο δημόσιος βίος συναντιέται με την ιδιωτική ζωή των ανθρώπων. Έτσι π.χ., στην εντυπωσιογόνο είδηση για τα ναρκωτικά συμπίπτουν το κοινωνικό φαινόμενο της τοξικομανίας και η μοίρα του τοξικομανούς με υπονοούμενες πάντοτε «παρεκκλίσεις ή παραβιάσεις». Μηνύματα με ανθρωπολογικό χαρακτήρα και κοινωνικοσυγκινησιακή αξία εκφράζουν τις αλλαγές στα συστήματα αξιών που παγιώνονται σε νομοθετικά κείμενα ή σε κοινωνικές αντιλήψεις. Τίτλοι, φωτογραφίες, αφηγήσεις, θεαματοποιούν, (μελο)δραματοποιούν, αποκαλύπτουν, δαιμονοποιούν ή και υποκαθιστούν την κάθαρση. Τα ΜΜΕ εξαλείφουν τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό.

ΘΕΜΑΤΑ:

Α. Να αναδημοσιεύσετε στη σχολική σας εφημερίδα με περιεκτικό τρόπο (100 περίπου λέξεις) το παραπάνω κείμενο.  (Μον. 25)

Β1. Το κείμενο δίνεται χωρίς τίτλο. Δώστε εσείς έναν τίτλο και στη συνέχεια χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα σημεία στίξης δηλώστε στον τίτλο αυτόν απορία και αμφισβήτηση. (Μον. 6)

Β2. Γράψτε ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις: αναδεικνύει, απαρέγκλιτους, συγκροτούν, λαθροχειρίες, στερεοτύπων, χαρακτήρα, αντιλήψεις (Μον. 7)  

Β3. α) Να αναγνωρίσετε τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται η παρακάτω παράγραφος του κειμένου: «Η κοινωνική κατασκευή μπορεί να … για να μη νιώθουν απομονωμένοι κοινωνικά)». (Μον. 8)
β) Στις παρακάτω περιόδους να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης (ενεργητική ή παθητική) και να την μετατρέψετε στο άλλο είδος:  

•  Η κοινωνική κατασκευή μπορεί να προβάλλει είτε συναινετική εικόνα της κοινωνίας (συμφωνία σε κοινές αξίες, αποδεκτό life style ) είτε συγκρουσιακή (π.χ., γενικευμένο φόβο λόγω εγκληματικότητας).
• Μηνύματα με ανθρωπολογικό χαρακτήρα και κοινωνικοσυγκινησιακή αξία εκφράζουν τις αλλαγές στα συστήματα αξιών που παγιώνονται σε νομοθετικά κείμενα ή σε κοινωνικές αντιλήψεις. (Μον. 4)

Β4.  Να αναπτύξετε σε παράγραφο 100 περίπου λέξεων τη φράση: "Τα ΜΜΕ εξαλείφουν τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό." (Μον. 10)

Γ. Υποθέστε πως συμμετέχετε σε μια τηλεοπτική συζήτηση, η οποία περιστρέφεται γύρω από το θέμα της παραπληροφόρησης των ΜΜΕ. Παίρνετε το λόγο και α) εξηγείτε τους τρόπους με τους οποίους τα ΜΜΕ παραπληροφορούν και τους λόγους για τους οποίους το κάνουν και β) προτείνετε τρόπους με τους οποίους μπορούν οι δέκτες να αντισταθούν στην παραπληροφόρηση αυτή.

Συντάξτε το σχετικό κείμενο προσχεδιασμένου προφορικού λόγου έκτασης 500-600 λέξεων. (Μον. 40) 

Βασίλης Πρασσάς

Καλή επιτυχία