Σάββατο 30 Απριλίου 2011

Mάης ’68 – Συνθήματα

Γιώργος Φρυγανάκης:Μάης '68-Συνθήματα
13.5.2008 agonigrammi

«Νέος θα πει να είσαι αυθόρμητος, να μένεις κοντά στις πηγές της ζωής, να μπορείς να ορθώνεσαι και να τραντάζεις τις αλυσίδες ενός φθαρμένου πολιτισμού, να τολμάς αυτό που οι άλλοι δεν έχουν το κουράγιο να επιχειρήσουν».
Ο ορισμός αυτός της νεότητας από τον Τόμας Μαν βρήκε την πιστότερη επιβεβαίωσή του στο κίνημα του Μάη του 1968 στη Γαλλία. Ένα κίνημα αυθόρμητο, δυναμικό, ιδεαλιστικό, ρομαντικό, παράδοξο, ετερόκλητο, πολύχρωμο, όπως κάθε κίνημα, και αρκετά ακραίο σε κάποιους χρωματισμούς του. Ένα κίνημα που στο πέρασμα των 40 χρόνων έγινε μύθος με πολλές ερμηνείες, συχνά αντιφατικές λόγω κάποιων αποχρωματισμών ή επιχρωματισμών του.
Ο Μάης του ’68 δεν ήταν μόνο συγκρούσεις αστυνομικών και φοιτητών-εργατών, οδοφράγματα, κοκτέιλ Μολότωφ, δακρυγόνα, καταλήψεις, διαδηλώσεις συμπαράστασης (800.000 διαδηλωτές στο πλευρό των φοιτητών στην αντιγκωλική διαδήλωση της 13ης Μάη), απεργίες (10 εκατομμύρια εργάτες στις απεργίες της 20ης Μάη σ’ όλη τη χώρα), συλλήψεις, αιματοχυσίες (2000 τραυματίες και πέντε νεκροί φοιτητές)…Ήταν παράλληλα και λόγος, λόγος ιδιαίτερα συνθηματικός.
Τα συνθήματα που άνθισαν το γαλλικό Μάη γεμίζοντας τους τοίχους και την ατμόσφαιρα του Παρισιού ήταν ευρηματικά, χιουμοριστικά, ειρωνικά, κρουστικά, ποιητικά, στοχαστικά, αποφθεγματικά, ακόμη και “ακρωτηριασμένα” λόγω της συντομογραφίας. Όλα όμως κινούνταν στην ίδια καταγγελτική γραμμή κατά του κατεστημένου, της αυταρχικής εξουσίας κάθε μορφής, του καταναλωτισμού, των διακρίσεων φύλων και φυλών, της αυθεντίας, της μελλοντολογίας, της εκμετάλλευσης, της ανεργίας, του πουριτανισμού, της κοινωνικής υποκρισίας, της αφύσικης ζωής, της αλλοτρίωσης, του απάνθρωπου σωφρονιστικού συστήματος, της ανούσιας εκπαίδευσης, αλλά και κατά του πολέμου στο Βιετνάμ ή της πείνας του Τρίτου Κόσμου. Σε κείνη την εκρηκτική ατμόσφαιρα, η συνθηματολογία λειτούργησε πιο σαγηνευτικά από την όποια επιχειρηματολογία και πιο εμπρηστικά από τις βόμβες Μολότωφ. Η “αληταρία”, όπως αποκαλούσε ο στρατηγός Ντε Γκωλ τους…εραστές του ονείρου, έδειξαν μεγάλη έμπνευση και μαεστρία στην επίκληση στο συναίσθημα και στη λογική του δέκτη.
Τα κυριότερα από τα συνθήματα αυτά εξακολουθούν να επιβιώνουν ακόμα και σήμερα στη συλλογική μνήμη, στους τοίχους ή τις εκθέσεις των μαθητών και να διατηρούν την ακτινοβολία τους. Έστω κι αν ο αντίπαλος θριάμβευσε εκλογικά στη Γαλλία τον επόμενο μήνα με το σύνθημα: «Μεταρρυθμίσεις, ναι. Χάος, όχι». Έστω κι αν κάποιοι από τους εκφραστές τους, βιώνοντας την αποτυχία της ουτοπίας, μεταστράφηκαν και ενσωματώθηκαν στο ίδιο το σύστημα που πολέμησαν, όπως συμβαίνει σε όλα τα κινήματα. Έστω κι αν αποδείχτηκε στο σκληρό παρισινό πεδίο ότι δεν αρκεί το όνειρο. Ίσως, γιατί τα συνθήματα αυτονομήθηκαν και ταξιδεύουν στο χρόνο σαν… “αληταρία”.

Αλλά και αν ακόμα ξεθωριάσουν τα συνθήματα, ως θύματα αυτής της αυτονόμησης ή της κακέκτυπης απομίμησης της δράσης που τα γέννησε, ο «Μάης του ’68» δεν πρόκειται να ξεθωριάσει ως εμβληματική έκφραση της σύγκρουσης των γενεών, του νέου με το παλιό, του προοδευτικού με το συντηρητικό, του ονείρου με την πραγματικότητα. Ως τροφοδότης του “αντίπαλου δέους”…
Είναι φυσικό, λοιπόν, ο απόηχος του γαλλικού Μάη να σαρκάζεται τον κάθε Σαρκοζί, που βιάζεται «να τελειώνουμε με το Μάη». Γιατί η φύση των νέων δεν έχει τελειωμό. Και όπως κάθε φύση, δεν νικιέται, αλλά εκδικιέται…
Συνθήματα του Μάη ’68:
« Ακόμη κι αν κόψουν όλα τα λουλούδια η Άνοιξη θα έλθει» – «Αλλάξτε τη ζωή» – «Απολαύστε τη ζωή εδώ και τώρα» – «Ας είμαστε ρεαλιστές, ας ζητούμε το αδύνατο» - «Αν έχουμε ελπίδα, τη χρωστάμε σ’ αυτούς που δεν έχουν καμία» – «Απαγορεύεται το απαγορεύειν» – «Απολαύστε χωρίς φρένο» – «Αυτοί που δουλεύουν πλήττουν όταν δεν δουλεύουν. Αυτοί που δεν δουλεύουν δεν πλήττουν ποτέ» – «Αφήστε το φόβο του κόκκινου στα κερασφόρα ζώα» – «Άντρες, το σιδέρωμα είναι μια καλή άσκηση»
«Βιάστε την alma mater σας»
«Γράψτε παντού! Πριν γράψετε, μάθετε να σκέφτεστε» – «Γονείς , μην κάνετε τα παιδιά σας σαν τα μούτρα σας»
«Δέκα χρόνια αρκεί» (για την εξουσία του Ντε Γκωλ) – «Δεν θέλουμε έναν κόσμο όπου η βεβαιότητα ότι δεν θα πεθάνουμε από ασιτία ανταλλάσσεται με τη βεβαιότητα ότι θα πεθάνουμε από πλήξη» – «Δεν είναι παρά μόνο μια αρχή, ας συνεχίσουμε» – «Δεν θέλουμε να γίνουμε σαν εσάς» – «Δεν υπάρχουν επαναστατικές σκέψεις, μόνο πράξεις»
«Είμαστε όλοι Γερμανοεβραίοι» (: αντίδραση στην αφαίρεση της γαλλικής ιθαγένειας από το Γαλλογερμανό Ντανιέλ Κον – Μπεντίτ, ηγέτη της εξέγερσης των φοιτητών) – «Εργαζόμενοι όλων των χωρών, απολαύστε» – «Είμαστε όλοι ανεπιθύμητοι» – «Έσω νέος και σιώπησε» – «Έχω κάτι να πω, αλλά δεν ξέρω τι» – «Εκατομμυριούχοι όλων των λαών ενωθείτε, ο άνεμος γυρνάει»
«Ζωή χωρίς νεκρούς χρόνους, ηδονή χωρίς εμπόδια» – «Ζωή όχι επιβίωση» – «Ζήστε το παρόν»
«Η φαντασία στην εξουσία» – «Η εξουσία βρίσκεται στην κάννη του τουφεκιού» – «Η ποίηση είναι στους δρόμους» – «Η οικονομία είναι τραυματισμένη, άφησέ τη να ψοφήσει» – «Η μικρή υποχώρηση είναι μεγάλη συνθηκολόγηση» – «Η μπουρζουαζία δεν έχει άλλη ηδονή, παρά να καταστρέφει τις άλλες» – «Η ντροπή είναι αντεπαναστατική» – «Η μόνη αλήθεια είναι επαναστατική, θέλω να ζήσω τώρα» – «Η ομορφιά στους δρόμους» (σε μια από τις ιστορικές αφίσες που έφτιαξαν οι σπουδαστές των καλών τεχνών) – «Η δράση δεν πρέπει να είναι αντίδραση αλλά δημιουργία» – «Η πλήξη είναι αντιεπαναστατική»

«Θέλουμε να ζήσουμε» – «θα σας πεθάνουν οι ανέσεις» – «Θεέ, υποψιάζομαι ότι είστε αριστερός διανοούμενος»
«Καθηγητές, μας γερνάτε» – «Κάτω τα λύκεια στρατώνες» – «Κάτω η κοινωνία του θεάματος και του εμπορίου» – «Κάτω η κοινωνία της κατανάλωσης» – «Κοιτάξτε μπροστά»
«Μετρό, δουλειά, τηλεόραση και νάνι» – «Μην παίρνετε πια το ασανσέρ, πάρτε την εξουσία» – «Μη με απελευθερώνεις, θα φροντίσω ο ίδιος» – «Μιλήστε στους γείτονές σας»
«Να ερωτευτείς ένα ρυθμό ανάπτυξης 5%» – «Να κηρύξετε την πόλη σε κατάσταση διαρκούς ευτυχίας»
«Ξεχάστε ό,τι σας έχουν μάθει. Αρχίστε να ονειρεύεστε» – «Ξεκουμπώστε το μυαλό σας τόσο συχνά όσο και το παντελόνι σας»
«Ο λόγος είναι βόμβα Μολότωφ» – «Ο επαναστάτης είναι ένας ακροβάτης του ονείρου» – «Όσοι εγκαταλείπουν την επανάσταση σκάβουν έναν τάφο» – «Όσο περισσότερο κάνω επανάσταση, τόσο περισσότερο θέλω να κάνω έρωτα» – «Οι νέοι κάνουν έρωτα, οι γέροι αισχρές χειρονομίες» – «Οι προκαταλήψεις είναι οι κολώνες της εξουσίας» – «Οι ανέσεις είναι το όπιο του λαού» – «Όσο περισσότερο καταναλώνεις, τόσο λιγότερο ζεις» – «Όταν η εθνοσυνέλευση μετατρέπεται σε αστικό θέατρο, τότε τα αστικά θέατρα πρέπει να μετατραπούν σε Εθνοσυνελεύσεις» – «Ο εκπαιδευτής πρέπει να εκπαιδευτεί»
«Πάρε τηλέφωνο τη μοναξιά σου ή βγες ξανά στους δρόμους της φωτιάς» – «Πάρτε τις επιθυμίες σας για πραγματικότητα» – «Προσοχή! Οι τοίχοι έχουν αυτιά και τα αυτιά έχουν τοίχους» – «Πρέπει συστηματικά να ερευνούμε το τυχαίο»
«Συμμετέχω, συμμετέχεις, συμμετέχει, συμμετέχουμε, συμμετέχετε…αυτοί κερδίζουν» – «Σύντροφε, ο παλιός κόσμος είναι πίσω» – «Στην επανάσταση υπάρχουν αυτοί που την κάνουν και αυτοί που επωφελούνται» -
«Τα ζώα έχουν ψυχή, εσείς όχι»(για τους εκμεταλλευτές) – «Τα θέλουμε όλα αμέσως τώρα» – «Τρέχα σύντροφε, σε καταδιώκει ο παλιός κόσμος» – «Το να σου λείπει η φαντασία είναι να μη φαντάζεσαι την έλλειψή της» – «Το να επιθυμεις είναι καλό, το να πραγματοποιείς την επιθυμία σου καλύτερο»
«Φωνάξτε, δημιουργείστε ή ψοφήσετε»
«Χάσου, αντικείμενο»
(Τα συνθήματα παρατέθηκαν αλφαβητικά και χωρίς καμιά διαβάθμιση. Ο αναγνώστης όμως μπορεί να κάνει τις δικές του συμπληρώσεις και τους δικούς του συνδυασμούς, σχηματίζοντας άλλες συνθέσεις, θεματικές ή ποιητικές ακόμη)

Το τραγούδι της ημέρας / Να μ΄ αγαπάς (Παύλος Σιδηρόπουλος)

Εδώ γράφουμε αυτά που θέλουμε να εμφανίζονται μετά το "Διαβάστε περισσότερα".

ΜΑΗΣ του 68, ΣΗΜΕΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ

http://olonos.blogspot.com
- Κίνημα απεργιών, καταλήψεων και οδοφραγμάτων.
- Ήταν απρόβλεπτο, αυθόρμητο , χωρίς ηγέτες και έξω από τη χειραγώγηση συνδικάτων και κομμάτων. Συμβολικές μορφές χάρη στα μέσα ενημέρωσης Ρούντι Ντούτσκε, Ντανιέλ Κον Μπεντίτ.
- Όπλα τους ήταν το γκράφιτι, οι αφίσες, τα πλακάτ, τα μικρόφωνα, η σάτιρα αλλά και οι πορείες, οι διαδηλώσεις, οι ανοικτές συνελεύσεις, οι καθιστικές διαμαρτυρίες.
- Επίκεντρο της εξέγερσης, γιά 34 ημέρες, το Καρτιέ Λατέν.
- Ζητούσαν αλήθεια και δικαιοσύνη.
- Απαιτούσαν ελευθερία για τον καθένα και για όλους και την αποχώρηση του Ντεγκόλ.
- Aμφισβητούσαν τα πάντα, άλλαξαν για πάντα την ιστορία του τόπου τους.
- Ξεκίνησε το Γενάρη του 68 στη Ναντέρ με αφορμή τον περιορισμό των εισακτέων και την παρουσία της αστυνομίας στην πανεπιστημιούπολη της Πόλης και έμελλε να οδηγήσει σχεδόν στην πλήρη διάλυση του κράτους.
Η εξέγερση των φοιτητών έδωσε ένα ισχυρό κτύπημα στην πανεπιστημιακή αυταρχικότητα, την απόσταση μεταξύ φοιτητών και καθηγητών, τις αναχρονιστικές μεθόδους διδασκαλίας, τα αυταρχικά συστήματα των εξετάσεων, τις πειθαρχικές διατάξεις.
- Εμπνεύστηκε από τις κινητοποιήσεις των φοιτητών:
του (τότε) Δυτικού Βερολίνου 1967 που επεκτάθηκαν σε όλη τη Γερμανία και το Γενάρη του 68, >10.000 διαδήλωναν ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ αλλά και κατά του μεγαλοεκδότη Σπρίνγκερ με επικεφαλή το Ρούντι Ντούτσκε (1) (αργότερα έγινε και απόπειρα δολοφονίας του),
του Ζενγκακούρεν – Ιαπωνία 1960, καταλαμβάνονται πάνω από 200 σχολές, 50.000 άνθρωποι συμμετέχουν στις συγκρούσεις, στη Χώρα κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος.
του Μπέρκλευ 1964,
τις πανεπιστημιακές καταλήψεις του Τορίνο αρχές 1968.
- Ο πόλεμος του Βιετνάμ και το αντιπολεμικό κίνημα στην Αμερική, η Κούβα, η εξάρτηση και η εξαθλίωση του τρίτου κόσμου και τα κινήματα υπεράσπισής του, ο Τσε Γκεβάρα, η δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ και το κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη φυλετική ισότητα , ήταν τα σινιάλα της εξέγερσης.
- Συμμετείχαν πάνω από 10 εκ. ανεξάρτητοι πολίτες.
- Ο θάνατος πέντε διαδηλωτών, ανάμεσά τους δύο εργάτες, ένας μαθητής και ένας φοιτητής 18 ετών που πνίγηκε στο Σηκουάνα κυνηγημένος από αστυνομικούς, η πολιτική καταστολή και η επικράτηση των γκωλικών που ακολούθησαν δήλωναν την ήττα του κινήματος.
- Οι επιπτώσεις δεν άργησαν να φανούν.
Υπήρξε έντονη αμφισβήτηση των κομμουνιστικών καθεστώτων της Α. Ευρώπης.
Οι κινητοποιήσεις των γιουγκοσλάβων φοιτητών ανάγκασαν τον Τίτο να δηλώνει ότι θα παραιτείτο αν δεν μπορούσε να ικανοποιήσει τα δίκαια αιτήματα των φοιτητών. Τον Ιούνιο κατάφερε να καταστείλει τις κινητοποιήσεις τους.
Τον Αύγουστο του ίδιου έτους 4600 άρματα μάχης και 165000 οπλίτες καταστέλλουν την Άνοιξη της Πράγας με 23 νεκρούς και ανατροπή του Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ.
Στο Μεξικό, τη νύχτα της 2/10/1968, μια πορεία σπουδαστών τελείωσε μέσα σε έναν καταιγισμό σφαιρών στην Plaza de las Tres Culturas στο Tlatelolco, με 20 νεκρούς (πληροφορίες των φοιτητών τους ανεβάζουν στους 190 και κατ΄ άλλους >300).
Στις 12/10/1968 οι μαύροι ολυμπιονίκες (200m) Τζον Κάρλος και Τόμι Σμιθ χαιρετούν με υψωμένη τη γροθιά και σκυμμένοι για να μη βλέπουν την αμερικάνικη σημαία.

ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ

Από Γαλλικό Μάη:
«Ντεγκόλ: 10 χρόνια είναι αρκετά»
«Η φαντασία στην εξουσία»
«Tο να σου λείπει η φαντασία είναι να μη σου λείπει η έλλειψή της»,
«Να ονειρευόμαστε το αδύνατο»
«O επαναστάτης είναι ο ακροβάτης του ονείρου»
«Απαγορεύεται το απαγορεύεται»
«Η ελπίδα έρχεται από τους απελπισμένους»
« Η ουτοπία είναι εφικτή»
«Η φαντασία στην εξουσία»
«Η υπερβολή είναι η αρχή της έμπνευσης»
«Νάστε ρεαλιστές ζητείστε το αδύνατο»
«Μην εμπιστεύεσαι κανέναν πάνω από τριάντα»
«Θέλουμε μουσική άγρια και εφήμερη»
«Δεν θα αξιώσουμε τίποτα, δεν θα ζητήσουμε τίποτα, θα πάρουμε, θα καταλάβουμε»
«Πάρτε τις επιθυμίες σας για πραγματικότητα»
«Δεν διεκδικούμε τίποτα, παίρνουμε»
«Μικρά μεροκάματα - Μεγάλα τανκς”
«Δεν φταίνε οι απεργοί που πεινάς, αλλά τα μονοπώλια των τροφίμων"
«Το αφεντικό σε χρειάζεται - Εσύ, δεν τον χρειάζεσαι»
«Το αφεντικό έχει ανάγκη εσένα δεν το έχεις εσύ»
«Εργαζόμενε είσαι 25 χρονών αλλά το συνδικάτο σου είναι του προηγούμενου αιώνα»
«Το σέξ κάνει καλό, είπε ο Μάο, αλλά με ρέγουλο»
«Όσο πιο πολύ κάνω έρωτα τόσο πιο πολύ θέλω να κάνω επανάσταση, όσο πιο πολύ κάνω επανάσταση τόσο πιο πολύ θέλω να κάνω έρωτα».
«Κάντε έρωτα και ξαναρχίστε»
«I am a lesbian and I am beαutiful»
«Επιτιθέμενος δεν είναι αυτός που εξεγείρεται αλλά αυτός που καταστέλλει»
«Ζήστε χωρίς νεκρό χρόνο, απολαύστε χωρίς εμπόδια»
«Διαβάστε λιγότερο, ζήστε περισσότερο»
«Μιλάτε στους διπλανούς σας»
«Το να είσαι ελεύθερος σημαίνει να συμμετέχεις»
«Πάρε τηλέφωνο τη μοναξιά σου ή βγές ξανά στους δρόμους της φωτιάς»
«Τα οδοφράγματα κλείνουν δρόμους και ανοίγουν μονοπάτια»
«Το οδόφραγμα κλείνει την οδό αλλά ανοίγει τα δρόμο»
«Οι εξετάσεις καταργήθηκαν από τα οδοφράγματα»
«Εμπρός του Πανεπιστημίου οι κολασμένοι»
«Η Σορβόννη θα γίνει το Στάλιγκραντ του Παρισιού»
«Μη δουλεύετε ποτέ»
«Η πλήξη είναι αντεπαναστατική»
«Η εξουσία κατείχε το πανεπιστήμιο και οι φοιτητές της το πήραν»
«Η εξουσία κατείχε τα εργοστάσια και οι εργάτες της τα πήραν»
«Η εξουσία κατείχε τη ραδιοτηλεόραση και οι δημοσιογράφοι της την πήραν»
«Για να κτίσουμε χρειάζεται πρώτα να γκρεμίσουμε»
«Κάτω από το πλακόστρωτο βρίσκεται η αμμουδιά»
«Αγοράζουν την ευτυχία σου, κλέψτην»
«Ήρθα είδα πίστεψα»
«Ακόμα κι αν κόψουν όλα τα λουλούδια, η Ανοιξη θα έρθει»
«Η ποίηση βρίσκεται στους δρόμους»
« Η ομορφιά βρίσκεται στο δρόμο» (αφίσα)
«Το αλκοόλ σκοτώνει, πάρτε LSD»
«Η κουλτούρα είναι σαν τη μαρμελάδα, όσο λιγότερη έχεις τόσο πιο πολύ την απλώνεις»
«Καταναλώστε περισσότερο, θα ζήσετε λιγότερο»
«Αφήστε μας να ζήσουμε»

Από την «Άνοιξη της Πράγας»
«Κάντε έρωτα όχι πόλεμο»
«Λιγότερα μνημεία, περισσότερη σκέψη»
«Δημοκρατία με κάθε κόστος»
«Για ένα σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο»

Από τη Γερμανία
«Ο φοιτητής δεν μπορεί να εξεγερθεί ενάντια σε τίποτα αν δεν εξεγερθεί πρώτα ενάντια στις σπουδές του»

Από την Πολωνία
«Δεν υπάρχει ψωμί χωρίς ελευθερία»

Από το Μεξικό
«Θέλεις να γνωρίσεις το Μεξικό? Να επισκεφτείς τις φυλακές του»
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
- «Τα γεγονότα του 68 σηματοδότησαν μια πολιτισμική έκρηξη καθώς και κοινωνικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς».Επηρέασαν τις ανθρώπινες σχέσεις (σεξιστικές διακρίσεις, ερωτισμός, σεξουαλική επανάσταση, ισότητα), έδωσαν μια ρομαντική αντίληψη για την πολιτική και επινόησαν καινούργιες ιδέες και πρακτικές. «Αντί για την πολιτική του ρεαλισμού επιδίωξαν την πολιτική του ονείρου».
Δυστυχώς τα γεγονότα της εποχής εκείνης δεν επηρέασαν το χουντικό καθεστώς της Ελλάδος.
- «Αυτή η έκρηξη προκλήθηκε από μερικές ομάδες που εξεγείρονται, ενάντια στη σύγχρονη κοινωνία, ενάντια στην καταναλωτική κοινωνία, ενάντια στη μηχανική κοινωνία, είτε είναι κομμουνιστική όπως στα ανατολικά κράτη είτε είναι καπιταλιστική όπως στη Δύση…»
Ντεγκόλ 7/6/1968
- To 68 δεν ήταν μόνο μια φοιτητική εξέγερση αλλά ένα παγκόσμιο κίνημα που διαπέρασε όλο τον πλανήτη. Ηταν «η χρονιά που άλλαξε τον κόσμο».

(1) Ρούντι Ντούτσκε:
- ηγέτης της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς και του γερανικού φοιτητικού κινήματος
- πυροβολήθηκε την 11/4/1968 και πέθανε 11 χρόνια μετά (1979)
- σε γράμμα που άφησε στη σύζυγό του υποπτευόταν ότι πίσω από τη δολοφονία του βρισκόταν η Στάζι
- σήμερα ο γυιός του Μάρεκ Ντούτσκε ζητάει να του επιτραπεί η πρόσβαση στα αρχεία της Στάζι γιά να διερευνήσει κατά πόσον ο άνθρωπος που δολοφόνησε τον πατέρα του είχε σχέση με την Στάζι.

Πέμπτη 28 Απριλίου 2011

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΒΡΑΔΙΑ / ΜΑΗΣ ΤΟΥ ΄68

Εδώ γράφουμε αυτά που θέλουμε να εμφανίζονται μετά το "Διαβάστε περισσότερα".

Soyons realistes, demandons l' impossible! (Aς είμαστε ρεαλιστές, ας ζητάμε το ακατόρθωτο)

του Βενιου Αγγελοπουλου (ang@math.ntua.gr)

Σημαίνει άραγε κάτι αυτό το σύνθημα, πέρα από το άμεσο ποιητικό (και παραδοξολογικό συνάμα) μήνυμά του; Για να απαντήσουμε, πρέπει τις λέξεις "ζητάμε" και "ακατόρθωτο" να τις ερμηνεύσουμε με τα δεδομένα εκείνης της ιστορικής στιγμής.
Aς είμαστε ρεαλιστές, ας ζητάμε το ακατόρθωτο
Soyons realistes, demandons l' impossible!
(Aς είμαστε ρεαλιστές, ας ζητάμε το ακατόρθωτο)^1^

του Βενιου Αγγελοπουλου (ang@math.ntua.gr)

Σημαίνει άραγε κάτι αυτό το σύνθημα, πέρα από το άμεσο ποιητικό (και παραδοξολογικό συνάμα) μήνυμά του; Για να απαντήσουμε, πρέπει τις λέξεις "ζητάμε" και "ακατόρθωτο" να τις ερμηνεύσουμε με τα δεδομένα εκείνης της ιστορικής στιγμής.
Ζητάμε σημαίνει διατυπώνουμε αιτήματα. Είχε ο Μάης αιτήματα; Σίγουρα ναι, την πρώτη βδομάδα, μέχρι τα οδοφράγματα της 10ης Μαϊου. Είχε ένα βασικό αίτημα, την απελευθέρωση των συλληφθέντων της 3ης Μαϊου. Με αυτό το κεντρικό αίτημα έγιναν οι φοιτητικές διαδηλώσεις δεκάδων χιλιάδων της πρώτης βδομάδας. Ήταν αίτημα προς την εξουσία.
Από τη δεύτερη βδομάδα και μετά, με τη γενίκευση των καταλήψεων, των συνελεύσεων και των Επιτροπών Δράσης, τα αιτήματα αλλάζουν αποδέκτη, γίνονται συνθήματα, απευθύνονται στο ίδιο το κίνημα και πέρα απ' αυτό στην κοινωνία. Είτε στην πλειοψηφία της κοινωνίας είτε στην πλειοψηφία των τάξεων και στρωμάτων που θίγονται. Ζητάμε πλέον "Ελευθερία έκφρασης", "Όχι στην καταστολή", "Όχι στους ξέφρενους ρυθμούς παραγωγής", "Όχι στα κέρδη", και τόσα άλλα, ζητάμε να αλλάξει η ζωή, ζητάμε ο χρόνος να είναι δικός μας, ζητάμε να ζητάμε το απραγματοποίητο. Δεν ζητάμε πια κάτι να μας δώσουν άλλοι, ζητάμε να το επιβάλλουμε, να το κατακτήσουμε, να το πραγματοποιήσουμε οι ίδιοι. Και δεν ζητάμε απλώς. Το κάνουμε πράξη. Δεν είναι τυχαίο ότι η λέξη "δράση" (action) κυριαρχεί στο Μάη. Δεν είναι τυχαίο ότι προηγούνται οι απεργίες και οι καταλήψεις εργοστασίων, και ακολουθεί η διατύπωση των διεκδικήσεων σε συγκεκριμένα αιτήματα που θα διαπραγματευθούν οι συνδικαλιστικές ηγεσίες στην Γκρενέλ.
Ας δούμε τώρα τι σημαίνει |ακατόρθωτο|. Ήδη στην πρώτη φάση, το αίτημα της άμεσης απελευθέρωσης ήταν "αδύνατο" με τα θεσμικά δεδομένα της εποχής (αυτόφωρο, προθεσμίες για έφεση, διάκριση εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας). Ακόμα πιο "ακατόρθωτο", η ανατροπή του καπιταλισμού ή η αλλαγή της ζωής.
Και ναι μεν ο καπιταλισμός δεν έπεσε, η ζωή όμως άλλαξε. Σε αρκετούς τομείς μόνιμα: τα προκάτ "αυτονόητα" στις ανθρώπινες σχέσεις θρυψαλιάστηκαν. Και κάπου, με τον καιρό, γυρίσαμε πίσω: κόπασε η αμφισβήτηση της αυθεντίας ή η άρνηση της ιεραρχίας, και αλήθεια είναι πάλι αυτό που λέει η τηλεόραση. Τουλάχιστον για τους πολλούς. Γιατί το σαράκι της αμφισβήτησης δουλεύει υπόγεια, και εξάρσεις κατά καιρούς εμφανίζονται.
Η πολιτική είναι, λένε, η τέχνη του εφικτού. Πώς γίνεται, κι αυτό που σε κανονικές συνθήκες φαντάζει ανέφικτο, θεωρείται εφικτό σε στιγμές ιδιαίτερες; Πώς ξαφνικά βλέπουμε ότι μπορούμε να ρίξουμε τα συρματοπλέγματα και να καταλάβουμε τις παραλίες, κάτι που ήταν μέχρι στιγμής αδιανόητο; Τι το ιδιαίτερο έχουν αυτές οι στιγμές;
Από μικρούς μας έχουν ενσταλάξει κανόνες συμπεριφοράς που υπαγορεύονται από τις συνθήκες, μας έχουν μάθει να προσαρμοζόμαστε στο περιβάλλον, μας έχουν πει τι πρέπει και τι δεν πρέπει. Όταν βρέχει παίρνεις ομπρέλα, όταν σε βάζουν να γράψεις εξετάσεις γράφεις. Το "γιατί;" δεν επιτρέπεται ή, όταν επιτρέπεται, το "διότι" δεν πείθει. Και αν καταλαβαίνεις ότι το νερό βράζει στους 100 βαθμούς, τελεία και παύλα, πώς να καταλάβεις γιατί στις εξετάσεις πρέπει να πας με γραβάτα (τότε), ή γιατί στο σουπερμάρκετ την κονσέρβα που πλήρωνες ένα ευρώ πρέπει να την πληρώσεις ενάμιση (τώρα).
Κανείς δε μας έχει πει πως άλλο οι φυσικοί νόμοι κι άλλο οι κοινωνικές συμβάσεις. Οι πρώτοι υπάρχουν ανεξάρτητα από τον άνθρωπο, ο οποίος "απλώς" τους διατυπώνει, αλλά οι δεύτερες είναι ανθρώπινα δημιουργήματα (από κοινωνία σε κοινωνία οι κανόνες διαφέρουν), και οι άνθρωποι μπορούν να τις αλλάξουν. Κι αυτό γίνεται εφικτό όταν τα αυτονόητα παύουν να θεωρούνται αυτονόητα. Όταν μπαίνουν υπό αμφισβήτηση.
Αμφισβήτηση (contestation), η άλλη λέξη-κλειδί του Μάη. Και μάλιστα αμφισβήτηση συλλογική, ενσωμάτωση του εγώ στο εμείς, ανακάλυψη ότι μας παραμυθιάζουν όλους αντάμα, ότι άλλο οι κανόνες τους και άλλο οι ανάγκες μας. Αυτονόμηση από το ιδεολογικό καπέλωμα που μας φοράνε από παιδιά. Συνειδητοποίηση άρρηκτα δεμένη με την πράξη, βιωματική όχι εγκεφαλική. Θέλεις (θέλουμε) να απελευθερωθούν οι κρατούμενοι συμφοιτητές και σου λεν "δε γίνεται". Αλλά δεν πείθουν πια. Διαολοστέλνεις πρώτα, αναλύεις μετά. Ή ταυτόχρονα. Κι όταν το μυαλό (πολλά μυαλά συντονισμένα) πάρει μπρος, δεν σταματά εύκολα.
Σκέψη και δράση, αυτόνομη συλλογική σκέψη και δράση, ήταν το μόνιμο μοτίβο με το οποίο οι πολλοί διαμορφώνουν την Ιστορία στις σημαντικές χρονικές στιγμές της, από πάντα, από τότε που υπάρχει Ιστορία. Ο Μάης το ξανάκανε επίκαιρο. Ισχύει και σήμερα ως δυνατότητα. Και αν θέλουμε ο Μάης να είναι κάτι άλλο από μια επέτειος για λιβάνισμα, χρειάζεται να δούμε πώς μπαίνουν |σήμερα| τα προβλήματα που έμπαιναν τότε.
Γιατί και σήμερα υπάρχει διάσταση ανάμεσα στον κόσμο που μας επιβάλλουν κι αυτόν που θέλουμε, υπάρχει ανικανοποίητο. Είναι φανερό στην καθημερινότητά μας, το λένε κι οι δημοσκοπήσεις -- παρόλο που λεν επίσης ότι οι Έλληνες εμπιστεύονται σε μεγάλο βαθμό το στρατό και την Εκκλησία: Δεν είναι σαφές ποιος είναι ο κόσμος που εμείς θέλουμε.
Και δεν είναι σαφές, γιατί το "εμείς" δεν είναι σαφές. Ανάλογα με τα συμφραζόμενα, καλύπτει όλους τους καταπιεσμένους ή αυτούς που έχουν συνείδηση ότι καταπιέζονται, τους οργανωμένους σε ένα αριστερό σχήμα ή σε όλα, τους ψηφοφόρους ενός ή όλων των αριστερών σχημάτων, τους μόνιμους αμφισβητίες ή και αυτούς που τσαντίζονται αραιά και που. Σε συνθήκες όπως του '68, όλα αυτά τα ετερογενή "εμείς" είτε συστοιχίζονται με το κίνημα, είτε το κίνημα τα θεωρεί ξένο σώμα και τα αποβάλλει. Εδώ και σήμερα όμως;
Σήμερα, η συστοίχιση όλων αυτών των "εμείς" είναι ζητούμενο, όχι δεδομένο. Και συνταγές δεν υπάρχουν. Υπάρχουν μόνο κάποια στοιχειώδη, που καλό είναι να τηρούνται.
Πρώτο στοιχειώδες, ότι το "εμείς" δεν μπορεί να είναι ένα "εμείς" οπαδών, αλλά ένα "εμείς" ενεργών ανθρώπων, οι οποίοι συνδιαμορφώνουν το τι θέλουμε και αγωνίζονται γι' αυτό -- άρα συνδιαμορφώνουν διαρκώς το ίδιο το "εμείς".
Άμεση συνέπεια, το "τι θέλουμε" και το "τι κάνουμε για να το αποχτήσουμε", ο στόχος και η τακτική, πρέπει να είναι σαφή και άμεσα προσιτά στους ενδιαφερόμενους, ανεξάρτητα από το αν η λογική του κράτους τα θεωρεί εφικτά ή όχι. Η προοπτική μιας άλλης κοινωνίας σαφώς θα υπάρχει, όσο ασαφής κι αν είναι, συνθήματα γενικού προσανατολισμού (π.χ. "Οι άνθρωποι πάνω απ' τα κέρδη") επίσης, αλλά αν η πολιτική πράξη δεν τα κάνει λιανά, καταντούν κούφιες γενικότητες: Οι κινητοποιήσεις δεν είναι αυτοσκοπός, κρίνονται απ' το πόσους ανθρώπους φέρνουν μέσα ή κοντά στο κίνημα. Γίνεται, με μαζικές ενέργειες, οι καταναλωτές να σπάσουν τις τιμές πληρώνοντας μισοτιμής στα σουπερμάρκετ; Ή τα μολυσμένα νερά του Ασωπού να αδειάζονται στα περιβόλια αυτών που ρυπαίνουν; Ή οτιδήποτε άλλο ήθελε προκύψει, βάζοντας τη φαντασία στο τιμόνι; Η ενότητα και η ταυτότητα σφυρηλατούνται αν υπάρχουν συγκεκριμένοι αγώνες, και μάλιστα επιμέρους νίκες: Αγώνας χωρίς προοπτική νίκης αποδυναμώνεται. Κι όσο το κίνημα ανεβαίνει, αυτό που φάνταζε ακατόρθωτο χτες γίνεται ρεαλιστικό σήμερα.
Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι μόνη μέθοδος πάλης είναι ο ακτιβισμός. Προφανώς και χρειάζεται να εκμεταλλευόμαστε όλες τις δυνατότητες που υπάρχουν. Ας μην παραμελούνται οι θεσμοί, όπως η Βουλή, ακόμα κι η Δικαιοσύνη, αν αυτό συμφέρει. Αλλά το ζητούμενο δεν είναι να γίνουν υπουργοί αυτοί που έχουν πολλά "ένσημα" στο κίνημα, έστω και με καλύτερα εκλογικά ποσοστά. Είναι το κίνημα να δυναμώσει τόσο, ώστε να σκίσει τις παρωπίδες, και η ουτοπία τού σήμερα να γίνει αύριο χειροπιαστή ελπίδα.

Μάης 1968: Ένας μήνας με 40 χρόνια ζωής

του Παν. Μουλλα

Εδώ και 40 χρόνια αναρωτιέμαι: Πώς μια φοιτητική εξέγερση με άδοξο τέλος συγκλόνισε την οικουμένη; Πώς και γιατί καταγράφεται ως ένα από τα σημαντικά γεγονότα του 20ού αιώνα; Πώς έχει μετουσιωθεί από γεγονός σε φαινόμενο με πολλαπλές, αντιθετικές και αντιφατικές ερμηνείες;
Παρακολούθησα στο Παρίσι την έκρηξη του Μάη του 1968 από την αρχή της ώς το τέλος της. Έζησα μερικές από τις κορυφαίες στιγμές της. Διατηρώ στη μνήμη μου ολοζώντανες τις εικόνες της. Ιδού μερικές. Πρώτη εικόνα: η κατάληψη της Σορβόννης από την αστυνομία, η έξωση των φοιτητών κι εγώ, ξεμοναχιασμένος στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο, να βγαίνω τελευταίος από το κτίριο, για να βρεθώ στην παρακείμενη πλατεία, κατάμεστη από οργισμένο πλήθος. Δεύτερη εικόνα: οι καθημερινές διαδηλώσεις στο Καρτιέ Λατέν και αλλού, οι συγκρούσεις και τα οδοφράγματα. Τρίτη εικόνα: το θέατρο Οντεόν κατειλημμένο από τους φοιτητές και μεταμορφωμένο σε αίθουσα διαρκών συνεδριάσεων, κάτω από την επιγραφή: "Όταν η Βουλή γίνεται θέατρο, γιατί και το θέατρο να μη γίνει Βουλή;". Τέταρτη εικόνα: ο Σαρτρ στην παρισινή Φοιτητούπολη να μιλάει στους φοιτητές για το φοιτητικό κίνημα περισσότερο ως Μαρκούζε και λιγότερο ως Σαρτρ. Τι να πρωτοθυμηθώ;
Αξίζει όμως να αναφερθεί και η συνέχεια: ότι, δύο χρόνια αργότερα, καθώς βρίσκομαι ως λέκτορας των ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Ναντέρ, φυτώριο του Μάη του 1968, έχω τη δυνατότητα να ζήσω από κοντά και τα μεθεόρτια. Η αλλαγή είναι απότομη. Η παρένθεση κλείνει με ένα ταχύτατο πέρασμα από το δημόσιο στο ιδιωτικό. Γιατί οι επόμενοι φοιτητές του 1970, 1971 και εξής είναι παιδιά μιας νέας τάξης. Μου θυμίζουν την παροιμία: "Στο σπίτι του κρεμασμένου δεν μιλάνε για σκοινί".
Μερικές φορές οι φοιτητές συγκεντρώνονται σε αμφιθέατρα και προβαίνουν δημόσια σε προσωπικές εξομολογήσεις. Είδα πρωτοετή φοιτήτρια να περιγράφει λεπτομερώς τις ποικίλες ερωτικές εμπειρίες της με μια γεύση πικρίας και απογοήτευσης.
Όσο για τους αγωνιστές του Μάη του 1968, γνωρίζω ότι υπάρχουν μερικοί που αυτοκτόνησαν. Άλλοι εγκατέλειψαν τις σπουδές τους και εγκαταστάθηκαν ως αγρότες στην ύπαιθρο, αδυνατώντας να συνεχίσουν, όπως πριν, τη ζωή τους. Οι περισσότεροι βέβαια επέζησαν, ο καθένας με τον τρόπο του, προσαρμοσμένοι ή συμβιβασμένοι, ορισμένοι μάλιστα διέπρεψαν και ως αρνητές της νεότητάς τους, με πρωτοπόρο κι εδώ τον Ντανιέλ Κον Μπεντίτ.
Και ο Μάης του 1968; Μια χαμένη άνοιξη; Ένα γεγονός - ιδεολόγημα; Ένας άταφος νεκρός; Ή μήπως είναι φάντασμα που πλανάται ακόμα πάνω από το Παρίσι (και όχι μόνο) προκαλώντας φόβο, ελπίδα ή σιωπή;
Δεν ξέρω με ποιους αλλόκοτους συνειρμούς, κάθε φορά που σκέφτομαι τον γαλλικό Μάη, μου έρχονται στο νου οι καταφικοί στίχοι
Γιατί τα σπάσαμε τ' αγάλματά των,
γιατί τους διώξαμεν απ' τους ναούς των,
διόλου δεν πέθαναν γι' αυτό οι θεοί.
Ίσως γιατί εδώ, σ' αυτό το όριο όπου η πραγματικότητα (θάνατος) σμίγει με τη μυθοπλασία (αγάλματα, θεοί) βρίσκεται ένα ουσιώδες στοιχείο του γαλλικού Μάη: η συνύπαρξη των αντιθέσεων και η αντιφατικότητά του. Εδώ λοιπόν πρέπει να σταθούμε. Γιατί ο Μάης του 1968 δεν είναι διόλου ένα συγκροτημένο και οργανωμένο πολιτικό κίνημα με ενιαίους και προκαθορισμένους στόχους. Είναι μια έκρηξη οργής αλλά και μια γιορτή. Μια ρήξη και μια συνέχεια. Μια άρνηση και μια κατάφαση συγχρόνως.
Η άρνηση, ασφαλώς βιαιότερη και κυριαρχικότερη, έχει πολλούς στόχους: τον πατέρα - Ντε Γκωλ, τη γαλλική Δεξιά, τον καπιταλισμό, τον ιμπεριαλισμό, την ανθρώπινη εκμετάλλευση, την καταναλωτική κοινωνία, αλλά και τους αποστεωμένους κομματικούς μηχανισμούς, την τεχνοκρατία, τη γραφειοκρατία κ.λπ. Η κατάφαση έχει ποιητικότερες συντεταγμένες: τον έρωτα, την ηδονή, το όνειρο, την ουτοπία, την πραγματοποίηση του ανέφικτου. Διόλου παράξενο, λοιπόν, που ο Τσε Γκεβάρα, ο Μαρξ και ο Φρόιντ συνυπάρχουν εδώ, εξίσου σεβαστοί και παρόντες.
Ωστόσο, αν η πολιτική διάσταση του γαλλικού Μάη επιδεικνύει τη σημασία του χώρου (εννοώ ό,τι συμβαίνει, εκείνη την εποχή, στην Ευρώπη, στην Ασία ή στη Λατινική Αμερική η πολιτισμική του διάσταση περιέχει ως αναγκαία αναφορά στην Ιστορία. Κίνημα Γάλλων φοιτητών, ο Μάης του 1968 φανερώνει ταυτόχρονα (πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς;) και τη γαλλική του παιδεία. Απόδειξη, ο γραπτός του λόγος: ένα πλήθος μηνυμάτων όπου η πολιτική συνθηματολογία συνδυάζεται με το χιούμορ, με την υπερρεαλιστική αίσθηση και γνώση, ακόμα και με την ποιητική δημιουργία.
Από την άλλη μεριά, αν αυτό που συμβαίνει εδώ είναι νέο (και είναι νέο), δεν παύει όμως να περιέχει και κάτι παλιό, παραδοσιακό, κάποτε μάλιστα και ξεπερασμένο. Άλλοτε πάλι η πραγματικότητα περικλείει ως αναγκαίο συμπλήρωμά της και μια ορισμένη θεατρικότητα. Η διαμαρτυρία χρειάζεται να μεγιστοποιηθεί: να γίνει σύγκρουση, ανατροπή, επανάσταση. Με άλλα λόγια, να επιτευχθεί το κατάλληλο πέρασμα από την κυριολεξία στη μεταφορά. Έτσι, για παράδειγμα, ενώ τα οδοφράγματα είναι στην ουσία τους αναποτελεσματικά ως αμυντικά μέσα στο μοντέρνο Παρίσι του 1968, διαθέτουν ωστόσο ένα τεράστιο πλεονέκτημα: ότι κινητοποιούν το συλλογικό φαντασιακό, παραπέμποντας στο επαναστατημένο Παρίσι του 1848, του Ενζολορά και των Αθλίων, ακόμη και στην Κομμούνα του 1871. Κι εδώ ίσως θα πρέπει να αναζητήσουμε τους λόγους που εξηγούν, σε μεγάλο βαθμό, την παγκόσμια απήχηση του γαλλικού Μάη: στο γεγονός ότι, παρά την αποτυχία της, η φοιτητική εξέγερση του 1968, νικήτρια στο συμβολικό πεδίο, έφυγε αφήνοντας πίσω της, σαν ανοιχτούς λογαριασμούς μέσα στον χρόνο, κάποια αιτήματα και ερωτήματα που είναι δύσκολο να παραγραφούν.

Ο Παν. Μουλλάς είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ

Ερωτήµατα µε αφορµή την επέτειο του Μάη

της Αννας Φραγκουδακη

Γιατί πολλαπλασιάζονται τα επετειακά κείµενα για το Μάη του
'68;
Η αφορµή της δηµοσιότητας του θέµατος είναι ότι έκλεισαν
από τότε σαράντα χρόνια. Γιατί δεν έγινε αυτό στα τριάντα
χρόνια ή δεν αναβλήθηκε για τα πενήντα;
Γιατί γράφουµε κατά
προτεραιότητα εκείνοι που"έζησαν" τα γεγονότα; Εκτός από τη
νοσταλγία για τα νιάτα µας, τι άλλο µπορούµε να µεταφέρουµε
σαν πληροφορία, αν όχι την άµεση ή έµµεση αποτίµηση της
πολιτικής αξίας αυτής της εξέγερσης, όπως στα επετειακά
άρθρα που ήδη δηµοσιεύτηκαν, όπου σε πολλά η αφήγηση
παίρνει τη µορφή"επαναστατικού παραδείγµατος"
Μήπως αυτό που ψάχνουµε στην επέτειο είναι η πολιτική
παρηγοριά ότι δεν άλλαξαν τα δεδοµένα, όπως µεγάλα πολιτικά
αδιέξοδα δείχνουν, ο κόσµος είναι πάντα ίδιος και ότι ο δρόµος
για την κοινωνική αλλαγή είναι ο δρόµος του Μάη, άρα
"Εµπρός, σηκωθείτε να βγούµε στους δρόµους"
Όµως, δεδοµένα αποφασιστικά για την προοπτική της
κοινωνικής αλλαγής ή µάλλον για την απουσία τέτοιας
προοπτικής είχαν αλλάξει ήδη τον καιρό του Μάη. Γι' αυτό και
η εξέγερση(όχιo ξεσηκωµός των φοιτητών, αλλά η
κινητοποίηση µεγάλου µέρους των εργαζοµένων και ιδίως οι
καταλήψεις εργοστασίων), δεν οδήγησε σε καµία ουσιαστική
αλλαγή. Το µόνο που έγινε, καθώς η εξέγερση ακουγόταν να
πλαταίνει και να πολλαπλασιάζεται, ήταν ότι κινητοποιήθηκε ο
αντίλογος, η κυβέρνηση βρέθηκε χωρίς πολιτικό αντίπαλο,
καθώς κανένα αριστερό κόµµα και καµία συµµαχία δεν ήταν
αποδεκτά ως ηγετική δύναµη, και οδήγησε σχετικά εύκολα τα
πράγµατα να ξαναγυρίσουν στη θέση τους.
Το Μάη του'6 8 οι δρόµοι και τα κατειληµµένα πανεπιστήµια
ήταν γεµάτα από πλήθη αριστερών φοιτητών όλων των
αποχρώσεων, που µιλούσαν µε πάθος για τη σοσιαλιστική
επανάσταση και την πρόθεσή τους να την πραγµατοποιήσουν.
Παρά τις µεγάλες και συχνά αγεφύρωτες διαφορές, σχεδόν όλες
οι αριστερές οµάδες είχαν στόχο τη σοσιαλιστική επανάσταση,
µολονότι παράλληλα καταδίκαζαν µε οξύτατη κριτική το
σοβιετικό καθεστώς. Ένα δαιδαλώδες σύνολο πολιτικών
συλλογισµών κατάφερνε να διαχωρίσει πλήρως τον σοσιαλισµό
από τον µοναδικό σοσιαλισµό που υπήρχε και άλλωστε,
αποκαλυπτικά σχεδόν, ονοµαζόταν"υπαρκτός" σοσιαλισµός.
Το ερώτηµα ωστόσο εάν η σοσιαλιστική επανάσταση ήταν ποτέ
δυνατό να γεννήσει µια νέα κοινωνία καλύτερη, πιο ελεύθερη
και πιο δίκαιη, δεν είναι ερώτηµα που αναδύθηκε από την τότε
κριτική στο σοβιετικό καθεστώς, ούτε αναδύθηκε αργότερα από
τα συντρίµµια του σοσιαλιστικού κόσµου. Το ερώτηµα εάν
µπορεί να γεννήσει τίποτ' άλλο από πολιτικά τέρατα η
κατάληψη της εξουσίας από µια µειοψηφία, που επιβάλλει µε τα
όπλα την πολιτική της σε µια πλειοψηφία που δεν έχει πεισθεί
και δεν καταλαβαίνει το γιατί, είναι ερώτηµα παλιό όσο και η
επανάσταση. Και από το1918 που γράφτηκε από τη Ρόζα
Λούξεµπουργκ το διορατικό βιβλιαράκι για τηPωσική
Eπανάσταση, το ερώτηµα συνοδεύει η διάσηµη φράση της που
έχουν µέχρι σήµερα πάρα πολλοί επαναλάβει: "H ελευθερία δεν
µπορεί να είναι παρά µόνο η ελευθερία εκείνου που σκέφτεται
διαφορετικά".
Πέρα από την πειστικότητα της φράσης, την επαλήθευσε η
συντριβή του σοσιαλισµού, που ανέδειξε την αναπόφευκτη
αποτυχία του αυταρχικού καθεστώτος, καθώς ειδικά την
ελευθερία γνώµης την ποδοπάτησε σε βαθµό ακραίο και έχτισε
κοινωνίες βίαια αυταρχικές µε σαµιζντάτ και µε γκουλάγκ
(παράνοµη λογοτεχνία και στρατόπεδα συγκεντρώσεως).
Υπάρχει κι ένα δεύτερο ερώτηµα, που αυτό είναι σχετικά
καινούριο, αλλά παραµένει απελπιστικά αναπάντητο, ενώ έχει
µεγάλη σηµασία για το σχέδιο ενός καλύτερου κόσµου, και
µάλιστα µε τα σηµερινά δεδοµένα. Ο σοσιαλισµός δεν γκρέµισε
µονάχα από τις βίαια αυταρχικές κοινωνίες που θεµελίωσε,
πράγµα που λίγο πολύ όλος ο κόσµος καταλαβαίνει. Γκρέµισε
και οικονοµικά. Μέρος του σοβιετικού λαού πεινούσε όταν
εµφανίστηκε η περεστρόικα.Tα σοσιαλιστικά καθεστώτα και το
κρατικό τους µοντέλο οδήγησαν στην οικονοµική καταστροφή,
που µε τη σειρά της οδήγησε στην πολιτική αποσύνθεση.
Την οικονοµική συντριβή της σοσιαλιστικής οργάνωσης της
οικονοµίας, που δεν προέβλεψαν οι οικονοµολόγοι καµιάς
θεωρητικής τάσης, απ' όσο γνωρίζω, ακόµα σήµερα κανένας δεν
αποπειράθηκε να την αναλύσει και ερµηνεύσει, ούτε φαίνεται
να απασχολεί τα αριστερά κόµµατα και τους διανοουµένους
οπαδούς τους. Εάν η απόπειρα ερµηνείας είναι πολιτικά
εκφοβιστική, τότε πιθανότατα νίκησε για πολλές δεκαετίες η
εκχυδαϊστική και ανιστορική εκδοχή που λέει ότι χωρίς το
κίνητρο του κέρδους δεν λειτουργούν οι οικονοµικοί
µηχανισµοί. Και, πάντως, χωρίς αυτή την ερµηνεία είναι
αδύνατο να διαµορφωθεί νέο σχέδιο και όραµα µιας καλύτερης
κοινωνίας.
Με άλλα λόγια, µέσα στη βαθιά πολιτική κρίση της εποχής µας
εκκρεµεί να εφευρεθεί από την αρχή ένα καινούριο όραµα για
έναν καλύτερο κόσµο. Και αυτό δεν είναι το"επαναστατικό
παράδειγµα" του Μάη. Το καινούριο όραµα, που θα
διαµορφώσει νέες συλλογικές ταυτότητες από αυτές της
παραδοσιακής Αριστεράς, χρειάζεται να εφεύρει νέα πεδία
σύγκρουσης ιδεών, νέους τρόπους κοινωνικής συνεύρεσης και
διαλόγου, κι ακόµα πεδία κοινωνικής δράσης διαφορετικά από
την παραδοσιακή πολιτική και τις µορφές της.
Οι παραδοσιακές µορφές δεν αποδίδουν. Η βαθιά πολιτική
κρίση που ζούµε είναι, σε µεγάλο βαθµό, κρίση των
συλλογικών ταυτοτήτων. Κανένα κόµµα της Αριστεράς δε
φαίνεται ικανό να τη χειριστεί, καθώς δεν έχει να προτείνει
απαντήσεις και επαναλαµβάνει την παραδοσιακή πρόταση
κινητοποίησης, που δεν έχει καν στόχο γενικότερο από την
έκφραση της πολιτικής δυσαρέσκειας.
Aυτό το κλίµα ευνοεί τις εύκολες τοποθετήσεις,τη ν
κινητοποίηση χωρίς συγκεκριµένους στόχους, τις συναθροίσεις
χωρίς ξεκάθαρα αιτήµατα µε άτοµα από τελείως διαφορετικές
πλευρές του πολιτικού φάσµατος, που δεν οδηγούν ούτε καν σε
επιµέρους αποτελέσµατα.
Παράλληλα, κόµµατα και µορφώµατα της ∆εξιάς
εκµεταλλεύονται την κρίση των συλλογικών ταυτοτήτων και
καταφεύγουν σε λαϊκιστικά συνθήµατα που τείνουν να
καλύψουν το κενό µε πρωτόγονες και αρχαϊκές ταυτότητες: τη
ράτσα, το γένος, τον ελληνοχριστιανικό πολιτισµό. Και ξάφνου
παρακολουθούµε το φαινόµενο να έχει χαθεί, λίγο-πολύ, η
διαχωριστική γραµµή ανάµεσα στα αριστερά και τα δεξιά, και η
µέχρι πρόσφατα ακροδεξιά πολιτική ταυτότητα του
ελληνοχριστιανικού πολιτισµού να έχει διαπεράσει ολόκληρο
τον αριστερό χώρο.
Ένα µεγάλο κενό νοηµάτων κυριαρχεί και δεν υπάρχει
συλλογική πολιτική ταυτότητα στην οποία να αναγνωρίζεις ότι
ανήκεις, και ανήκεις όµως επειδή αυτό σηµαίνει συµµετοχή στη
βάση ενός σχεδίου κοινωνικής αλλαγής.
Γιατί λοιπόν µιλάµε για το Μάη του'68; Βασικό του
χαρακτηριστικό είναι ότι µεγάλο πλήθος, κατακερµατισµένο σε
δεκάδες αριστερές οµάδες µε αγεφύρωτες διαφωνίες, επιδίωκε
την επανάσταση χωρίς καν να µοιράζεται το όραµα της
προηγούµενης γενιάς που µε θυσίες και αυταπάρνηση
κουβάλησε το"άδειο κιβώτιο" ενός ονείρου, που πάντως ήταν
όνειρο για µια κοινωνία ισότητας, δικαιοσύνης και ελευθερίας.
Ας αξιοποιήσουµε την Ιστορία για να εφευρεθεί ένα βήµα
µπροστά στο αδιέξοδο του παρόντος. Και σε σχέση µε το πρώτο
έστω βήµα προς το µέλλον, µετά τη µετατροπή του τείχους του
Βερολίνου σε πετραδάκια σε σελοφάν για τουρίστες σαν
σύµβολο της υπόλοιπης"φρίκης" που"δεν κουβεντιάζεται", ο
Μάης ένα µόνο πράγµα, πολύ επίκαιρο συµβολίζει: τη φθορά
και την ανεπάρκεια των αριστερών κοµµάτων που δεν
µπόρεσαν να αξιοποιήσουν τη βαθιά κρίση σε τίποτα και
έµειναν θεατές των γεγονότων έως την επιστροφή του Ντε
Γκωλ στο Παρίσι, όπου ξαναπήρε τα πράγµατα στα χέρια του.

Τετάρτη 27 Απριλίου 2011

Το τραγούδι της ημέρας / "The Phantom Of The Opera"

Εδώ γράφουμε αυτά που θέλουμε να εμφανίζονται μετά το "Διαβάστε περισσότερα".

Υλικό Παραγωγής Λόγου / «Ναι» ή «όχι» στην ευθανασία

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: http://www.tovima.gr, 03/12/2000,
Ποιος μπορεί να σταθεί ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο ενός άλλου ανθρώπου και να αποφασίσει, χωρίς να χωριστεί ο ίδιος στα δύο, προς τα πού θα κλίνει η ζυγαριά; Η απόφαση της Ολλανδίας να νομιμοποιήσει ­ υπό αυστηρές προϋποθέσεις ­ την ευθανασία δίχασε την παγκόσμια κοινή γνώμη.
Κανένα άλλο θέμα δεν έχει αγγίξει τόσο τον πυρήνα της ηθικής, της φιλοσοφικής και της βιολογικής ύπαρξης του ατόμου όσο η «διαχείριση» του θανάτου ενός ανιάτως πάσχοντα, ο οποίος περνά τις τελευταίες ημέρες της ζωής του βουτηγμένος στον πόνο και την απόγνωση. Πολλά επιχειρήματα υπέρ και κατά της ευθανασίας διατυπώθηκαν τις τελευταίες ημέρες. Η συζήτηση όμως που φούντωσε για μια ακόμη φορά δεν πρόκειται να κλείσει εύκολα, αφού στην ουσία παλεύουν δύο δικαιώματα: Το δικαίωμα στη ζωή και το δικαίωμα στον θάνατο.

Οι υποστηρικτές του νόμου στην Ολλανδία, στους οποίους περιλαμβάνονται και πολλοί γιατροί, πιστεύουν ότι προάγει τα δικαιώματα των ασθενών και φέρνει στο φως μια πρακτική που εφαρμοζόταν επί μακρόν. Οι πολέμιοι θυμήθηκαν τους νόμους της φασιστικής Γερμανίας, «η ζωή σας δεν είναι πια ασφαλής στην Ολλανδία» προειδοποίησαν, ανασύροντας όλη τη λίστα με τα επιχειρήματα κατά της ευθανασίας. Δεν είναι μόνο η Ολλανδία που έδειχνε ανοχή στην ευθανασία. Ακόμη και σε χώρες όπως η δική μας, στις οποίες το δίκαιο καταδικάζει την αφαίρεση της ζωής άλλου ανθρώπου έστω και από οίκτο, έστω και αν αυτός το ζητούσε επίμονα, υπάρχει κανείς που να μην έχει γνωρίσει στο στενό ή στο ευρύτερο οικογενειακό ή στο φιλικό περιβάλλον του ανθρώπους που αναγκάστηκαν να βρεθούν αντιμέτωποι με το δίλημμα αυτό και να πάρουν αποφάσεις που τους βάρυναν την ψυχή;


Στην Ελλάδα ο νόμος είναι εξαιρετικά σαφής σε ό,τι αφορά το θέμα της ευθανασίας. Στο άρθρο 303 του Ποινικού Κώδικα προβλέπεται ότι «όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο για αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια τιμωρείται με φυλάκιση». Αναγνωρίζεται δηλαδή η ύπαρξη ελαφρυντικού, το οποίο λαμβάνεται υπόψη στην επιμέτρηση της ποινής.

«Στη χώρα μας οι οικογενειακοί δεσμοί είναι πολύ ισχυροί, οι οικογένειες φροντίζουν τους ασθενείς τους. Επίσης δεν έχουν γίνει ιδιαίτερα αισθητές ομάδες πίεσης υπέρ της νομιμοποίησης της ευθανασίας. Αν κάτι αλλάξει στον νόμο είναι ότι θα μπορούσε να γίνει διάκριση ανάμεσα σε δύο περιπτώσεις: Στις περιπτώσεις παράλειψης παροχής βοήθειας για μακρότερη επιβίωση σε εκείνον που οδηγείται στον θάνατο και δεν θέλει την παράταση της ζωής του και στις άλλες όπου γίνεται ενεργητική επέμβαση στην ευθανασία. Οι πρώτες θα μπορούσαν να αντιμετωπίζονται ελαφρότερα», επισημαίνει ο καθηγητής Ποινικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κ. Ν. Παρασκευόπουλος.

* Τα υπέρ και τα κατά

Υπέρ της ευθανασίας, αλλά μόνο στην περίπτωση που έχει διαπιστωθεί ο εγκεφαλικός θάνατος του ασθενούς, τάσσεται ο πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Αθήνας και διευθυντής της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών κ. Κων. Οικονόμου.

«Θεωρώ ότι η μόνη περίπτωση που μπορεί κανείς να προβεί σε πράξη ευθανασίας είναι μόνον αυτή του επιβεβαιωμένου εγκεφαλικού θανάτου. Υπάρχουν αντικειμενικοί όροι που ο εγκεφαλικός θάνατος σήμερα διαπιστώνεται και κλινικά και εργαστηριακά. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις έχω τη γνώμη ότι η επιστήμη έχει προοδεύσει τόσο πολύ ούτως ώστε και τον πόνο να μπορεί να αντιμετωπίσει και συνθήκες αξιοπρεπούς διαβιώσεως, ακόμη και σε ανθρώπους τελικών σταδίων, να μπορεί να παρέχει με την παρηγορητική ιατρική. Ολα αυτά και η απαίτηση ενός αρρώστου να υποστεί την ευθανασία στηρίζεται υποτίθεται στην ελεύθερη και ανεπηρέαστη βούλησή του. Πόσο όμως ελεύθερη και ανεπηρέαστη βούληση μπορεί να έχει ένας άνθρωπος ο οποίος βρίσκεται υπό το κράτος του πόνου, του άγχους, του επικειμένου θανάτου;»

Εναντίον της νομιμοποίησης, αλλά υπέρ της ευθανασίας υπό προϋποθέσεις τάσσεται ο κ. Ν. Φίλιας, διευθυντής της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Νοσοκομείου «Αγιος Σάββας». «Είμαι εξαρχής εναντίον της νομιμοποίησης. Είναι κάτι που το έχω πει πολλές φορές. Πιστεύω όμως ότι πρέπει να γίνεται η ευθανασία, ότι υπάρχουν στιγμές που πρέπει να παίρνει θέση θεσμοθετημένη, κατά κάποιον τρόπο, μία ιατρική ομάδα. Επίσης, πρέπει να υπάρχει ευέλικτη αντιμετώπιση από το δικαστικό σώμα. Από την άλλη ούτε ο ασθενής ο ίδιος ούτε ο συγγενής είναι εις θέση, πολλές φορές, να ζητήσουν ή να απαιτήσουν κάτι τέτοιο. Υπάρχουν ασθενείς που πέφτουν σε κατάθλιψη, ζητούν να τερματιστεί η ζωή τους και όταν ξεκινάνε μια θεραπεία αντικαταθλιπτική, αλλάζουν γνώμη. Δεν λέω ότι ο γιατρός είναι αυτός που θα αποφασίζει για τα πάντα. Απλώς έχει τις προϋποθέσεις για να αποφασίσει. Αυτές όταν δεν υπάρχει νόημα, αυτό που λέγεται θεραπεία χωρίς ελπίδα».

* Τι δέχεται η Ορθοδοξία

Η Εκκλησία δεν μπορεί παρά να αντιτίθεται σε οποιαδήποτε μέθοδο ευθανασίας. «Η ζωή δεν ταυτίζεται απόλυτα με την βιολογική ύπαρξη του ανθρώπου, ούτε ο θάνατος είναι το τέλος της ζωής», παρατηρεί ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ιερόθεος. «Ο θάνατος είναι ένα απλό συμβάν για τη μετάβαση του προσώπου σε έναν άλλο τρόπο προσωπικής ύπαρξης. Η ζωή δεν ανήκει στον άνθρωπο άλλα στον Θεό, γι' αυτό και δεν μπορεί να παρεμβαίνει κανείς σε κάτι που δεν το προσδιόρισε. Ο πόνος είναι ευεργετικός στη ζωή του ανθρώπου γιατί, εκτός των άλλων, αναπτύσσει και ισχυρούς δεσμούς αγάπης μεταξύ των ανθρώπων. Επομένως η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν δέχεται τη λεγόμενη ευθανασία. Το ότι με νομοθετική κάλυψη γίνεται προσπάθεια στον ευρωπαϊκό χώρο να αντιμετωπισθούν τέτοια σοβαρά ζητήματα, τα οποία απασχόλησαν αιώνες τη φιλοσοφική και θεολογική σκέψη, όπως η ζωή, ο θάνατος, ο πόνος, η αγάπη μεταξύ των ανθρώπων για χάρη μάλιστα μιας χρησιμοθηρίας, ευζωίας και οικονομικών σκοπιμοτήτων, δεν είναι από τις καλές στιγμές των Ευρωπαίων. Και εμείς δεν έχουμε ανάγκη να τους μιμηθούμε, γιατί αυτή η πρακτική είναι ξένη προς την αρχοντική μας παράδοση, η οποία αντιμετωπίζει τέτοιου είδους θέματα πιο ανθρώπινα και ολοκληρωμένα τόσο σε υπαρξιακό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο».

Υλικό Παραγωγής Λόγου / Το δικαίωμα στην ευθανασία

Μelaine Reid
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: http://www.tovima.gr, 16/07/2009,
Oταν ορισμένα ζευγάρια συμβιώνουν μια ζωή, γερνούν και γίνονται σαν τα δύο μισά του ίδιου ατόμου, τότε ένας τρόμος τα καταλαμβάνει. Πώς θα τα βγάλει πέρα ο ένας όταν ο άλλος πεθάνει; Πώς να διανοηθεί να ζήσει μόνος; Κάθε μέρα κοιμούνται και ξυπνούν με το ερώτημα, με τη φοβερή προσμονή του κενού. Αν καταλάβουμε αυτό, θα καταλάβουμε πολλά.
Ο βρετανός μαέστρος σερ Εντουαρντ Ντάουνς και η σύζυγός του Τζόαν, οι οποίοι αποφάσισαν να πεθάνουν ταυτόχρονα σε κλινική υποβοηθούμενης αυτοκτονίας στην Ελβετία, ήταν μαζί 54 ολόκληρα χρόνια- ένας εκπληκτικός γάμος από κάθε άποψη- και η υγεία τους χειροτέρευε συνεχώς. Εκείνον η όραση και η ακοή τον εγκατέλειπαν, ενώ ταλαιπωρούνταν πολύ και από μια επέμβαση στον γοφό. Εκείνη είχε καρκίνο στο τελευταίο στάδιο. Γνώριζαν ότι το τέλος δεν θα αργούσε και ότι η ποιότητα ζωής που ως τότε είχαν απολαύσει είχε αρχίσει να χάνεται.

Προτού βιαστούμε να κρίνουμε τι είναι σωστό και τι λάθος, ας τους αναγνωρίσουμε το δικαίωμα να αποφασίσουν οι ίδιοι για τις ζωές τους, όπως πιθανότατα έκαναν και όλα τα προηγούμενα χρόνια. Ας τους επιτρέψουμε το απόλυτο ηθικό δικαίωμα να επιλέξουν αυτό που για τους ίδιους θεωρούνταν ένας καλός θάνατος: να φύγουν μαζί, έχοντας διαύγεια, γαλήνη και έλεγχο επί των συνθηκών. Εκαναν ευθανασία στον εαυτό τους. Πρόκειται για πράξη ευγενέστερη της αυτοκτονίας.

Το αν εμείς, ως παρατηρητές, θεωρούμε, ή όχι, ότι είχαν «καλό θάνατο», είναι αδιάφορο. Αυτή την επιλογή έκανε το ζευγάρι. Η απόφασή του ήταν γενναία και προσωπική. Υπό αυτήν την έννοια πώς τολμά κανείς να φέρεται τόσο υπεροπτικά ώστε να την αμφισβητεί;

Φυσικά και υπάρχουν σκιές. Η θλίψη, ενδεχομένως, των Ντάουνς οι οποίοι έπρεπε να εγκαταλείψουν το σπίτι τους και να ταξιδέψουν ως την ελβετική κλινική όντας ασθενείς.

Η κλινική Dignitas διαθέτει το πιο μακάβριο πακέτο «διακοπών» στον κόσμο. Αφήστε, δε, και τους λόγους θρησκευτικής φύσεως για να μη διαπράξει κανείς αυτοκτονία. Οσοι σκέφτονται έτσι δεν θα διαβάσουν καν αυτό το κείμενο. Υπάρχει εντεινόμενη ανησυχία σχετικά με την εν λόγω κλινική διότι είναι (και) ιδιωτική εμπορική επιχείρηση. Συνεπώς, λένε κάποιοι, έχει και επιλήψιμα κίνητρα πέραν της καλοσύνης. Αλλά και διότι φοβούνται ότι η διαδικασία της ευθανασίας γίνεται ευρέως αποδεκτή. Ακόμη και σε χώρες όπου είναι παράνομη.

Θα πρέπει να αρχίσουμε να διαχειριζόμαστε το τελευταίο στάδιο της ζωής των ανθρώπων με καλύτερο τρόπο. Αν ήμασταν πιο ώριμοι, όσον αφορά την αντιμετώπιση των επιθυμιών των ηλικιωμένων, θα συζητούσαμε το θέμα και θα καταλαβαίναμε τι σημαίνει ένα καλός θάνατος. Σημαίνει συμβουλευτική θεραπεία από κάποιον ο οποίος καταλαβαίνει τη μοναξιά που διαφαίνεται στον ορίζοντα, και επίσης σημαίνει την αποποινικοποίηση της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας. Η κατάλληλη συμβουλευτική άλλες φορές θα απέτρεπε μιαν αυτοκτονία και άλλες ενδεχομένως, όχι, η απόφαση όμως θα άνηκε στον ενδιαφερόμενο.

Στη σύγχρονη Βρετανία το θλιβερό είναι ότι οι Ντάουνς δεν μπόρεσαν να πεθάνουν μαζί, έχοντας διαύγεια, γαλήνη και έλεγχο επί των συνθηκών, στο σπίτι τους.

© Τhe Τimes, 2009

Υλικό Παραγωγής Λόγου / Η Ευθανασία ως ηθικό πρόβλημα

Μπορούμε να αναγνωρίσουμε σε κάποιον το ηθικό δικαίωμα να επιλέξει έναν πρόωρο θάνατο; Ποιος είναι ο ηθικά υπεύθυνος για μια τέτοια πράξη; Υπάρχει σχέση μεταξύ ευθανασίας και φόνου;
Το πρόβλημα της ευθανασίας απασχολεί τη σύγχρονη βιοηθική με ολοένα και αυξανόμενο ρυθμό. Η βασική έννοια του όρου της ευθανασίας περικλείει την επιλογή της στιγμής του θανάτου με σκοπό τη λύτρωση του ασθενούς από το αίσθημα του πόνου και ενδεχόμενα τη διατήρηση της ακεραιότητας της προσωπικής του αξιοπρέπειας. Η έμπρακτη εκδήλωση της επιλογής αυτής υλοποιείται από ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό. Εδώ εγείρονται θεμελιώδη ηθικά ζητήματα: Μπορούμε να αναγνωρίσουμε σε κάποιον το ηθικό δικαίωμα να επιλέξει έναν πρόωρο θάνατο; Ποιος είναι ο ηθικά υπεύθυνος για μια τέτοια πράξη; Υπάρχει σχέση μεταξύ ευθανασίας και φόνου;

Αρχικώς, στοχεύοντας στην εννοιολογική διευκρίνηση του όρου της ευθανασίας, οφείλουμε να διακρίνουμε τις τρεις μορφές της: α) Την εκούσια ευθανασία, β) τη μη εκούσια ευθανασία και γ) την ακούσια ευθανασία. Στην πρώτη περίπτωση της εκούσιας ευθανασίας, ο ασθενής διατυπώνει ρητά τη θέλησή του για έξοδο από τη ζωή. Στη δεύτερη περίπτωση της μη εκούσιας ευθανασίας είναι αμφίβολη η γνώμη του ασθενούς καθώς ο ίδιος δεν είναι σε θέση να την εκφράσει ρητώς. Στη συγκεκριμένη περίπτωση χρησιμοποιείται και ο όρος της ευθανασίας με εικαζόμενη συναίνεση. Στην τρίτη περίπτωση, ο ασθενής εκφράζει ή έχει εκφράσει κάποια στιγμή στο παρελθόν την επιθυμία να διατηρηθεί στη ζωή με όλα τα δυνατά μέσα και ανεξαρτήτως από την κατάσταση της υγείας του.

Όλα τα παραπάνω είδη της ευθανασίας χωρίζονται σε δυο μέρη: i) την ενεργητική και ii) την παθητική ευθανασία. Στην πρώτη περίπτωση το ιατρικό/παραϊατρικό προσωπικό δρα ενεργώς και εμπράκτως χορηγώντας στον ασθενή την κατάλληλη ουσία ώστε να επέλθει ο θάνατος. Στη δεύτερη περίπτωση ο ιατρός αποσύρει την ιατρική αρωγή από τον ασθενή ώστε ο θάνατος να επέλθει σταδιακά εξαιτίας της απουσίας της ιατρικής υποστήριξης.


ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΟΚΡΑΤΙΑ
Η ηθική προσέγγιση του ζητήματος γίνεται από δυο κύριες σκοπιές, από δυο κύριες "ηθικές σχολές". Από τη μια, το ηθικό ρεύμα της Συνεπειοκρατίας (ή αλλιώς Ωφελιμισμού) και από την άλλη το ηθικό ρεύμα της Δεοντολογίας. Οι Συνεπειοκράτες, θεωρητικώς ορμώμενοι από πολλά και ποικίλα φιλοσοφικά ρεύματα (βλ. Ηδονιστές -Επικούρειοι-, Hume, Bentham, Mill, κ.α.) υποστηρίζουν ότι πρέπει ο άνθρωπος να πράττει εκείνο που θα προκαλέσει το μεγαλύτερο δυνατό καλό στο μέγιστο δυνατό αριθμό ατόμων. Το γεγονός της ευθανασίας δηλαδή δεν περιέχει εκ των προτέρων κάποια ηθική αξία, αλλά πρέπει να υπολογίσουμε τις πιθανές αρνητικές και θετικές συνέπειες που θα έχει η πράξη μας αυτή. Μάλιστα ο Άγγλος φιλόσοφος Jeremy Bentham καθιέρωσε ένα σύστημα μαθηματικού υπολογισμού των θετικών και αρνητικών συνεπειών μιας πράξης ώστε το αποτέλεσμα των υπολογισμών αυτών να καθορίσει και την τελική μας πράξη.

Για να εκληφθεί καλύτερα η Συνεπειοκρατική/Ωφελιμιστική θεωρία ας θέσουμε το κάτωθι υποθετικό παράδειγμα:

Η πλούσια και άτεκνη υπερήλικη κυρία Ψ. βρίσκεται σε άγρυπνο κόμμα επί μακρού χρονικού διαστήματος. Δικαιούμαστε ηθικώς να διαπράξουμε την ευθανασία; Για να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα αυτό πρέπει να υπολογίσουμε αφενός τις θετικές επιπτώσεις μιας τέτοιας πράξης, όπως λχ η οικονομική λύτρωση των αναξιοπαθούντων κληρονόμων της, η εξοικονόμηση πόρων από πλευράς ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, η λύτρωση της κυρίας Ψ. από πόνους και λοιπά οδυνηρά συναισθήματα. Αφετέρου οι αρνητικές επιπτώσεις θα είναι λχ η ενδεχόμενη κοινωνική κατακραυγή που θα προκαλέσει μια τέτοια πράξη, οι νομικές συνέπειες, οι ενδεχόμενες τύψεις των κληρονόμων και του ιατρικού προσωπικού, ακόμα και το επιστημονικά παράδοξο ενδεχόμενο ανάκαμψης της υγείας της κυρίας Ψ. και αποκλεισμού της από περαιτέρω ωφέλιμη κοινωνική δραστηριότητα. Αν λοιπόν ο ζυγός των θετικών και αρνητικών συνεπειών κλίνει από τη μια πλευρά ή την άλλη, ο ηθικώς ενεργών άνθρωπος οφείλει να πράξει αναλόγως.

Η συνεπειοκρατική θεωρία πλήττεται εντόνως από το γεγονός ότι αποδεικνύεται στην πράξη επισφαλής. Η φύση του ανθρώπου δεν του επιτρέπει να γνωρίζει με ακρίβεια εκ των προτέρων τις συνέπειες της πράξης του. Η ζωή έχει αποδειχθεί πολλές φορές απρόβλεπτη και ανατρεπτική ώστε κάθε προσπάθεια μαθηματικοποίησής της (όπως στην περίπτωση του Bentham) να αποδεικνύεται ανεπαρκής ως ηθική μέθοδος. Η μόνη βεβαιότητα που θα μπορούσαμε να αποκομίσουμε βάσει της συγκεκριμένης μεθόδου είναι η παρατήρηση και αξιολόγηση των συνεπειών, αφού αυτές επέλθουν, δηλαδή εκ των υστέρων. Κάτι τέτοιο όμως δεν αποδεικνύεται ηθικώς χρήσιμο καθότι δεν προσδίδει καμια πληροφορία στον αν θα πρέπει να πράξουμε κάτι ή όχι, οδηγώντας μας σε ηθική απραξία.

Η σχολή της Δεοντολογίας, στον αντίποδα των Συνεπειοκρατών, υποστηρίζει ότι πρέπει να θέσουμε εκ των προτέρων κάποιες ηθικές αξίες, απέναντι στις οποίες οφείλουμε να είμαστε συνεπείς. Κύριος εκπρόσωπος του ρεύματος της Δεοντολογίας θεωρείται ο Immanuel Kant ο οποίος θεωρεί ως ύψιστη την έννοια του καθήκοντος. Όταν ο ηθικώς ενεργών άνθρωπος αποδώσει ύψιστη αξία στην ανθρώπινη ζωή, οφείλει να είναι συνεπής στην ηθική του αρχή και να προστατεύσει την ανθρώπινη ζωή πέρα από διακρίσεις και περιπτωσιολογίες. Το ίδιο συνεπής οφείλει να είναι ο Δεοντολόγος και όταν θέσει ως ύψιστη ρυθμιστική αρχή των πράξεων και των βουλήσεών του οποιονδήποτε άλλο όρο αντί εκείνου της ζωής.

Στο παράδειγμα λοιπόν που αναφέραμε και νωρίτερα, ο Δεοντολόγος που θέτει ως ύψιστη ηθική αξία εκείνη της ζωής, θα πρέπει να αρνηθεί την πράξη της ευθανασίας υπό οποιαδήποτε μορφή της. Από την άλλη, ο Δεοντολόγος που θέτει άλλη ύψιστη ηθική αξία, όπως λχ εκείνη της αξιοπρέπειας, θα γίνει υπέρμαχος της ευθανασίας ώστε να μην αλλοιωθεί η εικόνα του ασθενούς (εξαιτίας της φθοράς που προκαλεί ο πόνος και οι ιατρικές διαδικασίες) στα μάτια της κοινωνίας που τον εγνώριζε μέχρι τούδε δυνατό και ακμαίο.

Η Δεοντολογία παρουσιάζεται αρχικώς ως μια πιο ασφαλής μέθοδος καθότι δεν εμπίπτουμε στα "εφόσον" και τα ενδεχόμενα της Συνεπειοκρατίας. Παρόλαυτα, οι φιλόσοφοι Hume και Moore διαπίστωσαν ένα βασικό σφάλμα στο οποίο εμπίπτουν πολλές Δεοντολογικές σχολές, καθώς και θρησκευτικά δόγματα τα οποία παρουσιάζονται εξόχως δεοντολογικά. Το σφάλμα αυτό ονομάστηκε "Φυσιοκρατική πλάνη" και σημαίνει τη σύγχυση μεταξύ των προτάσεων του "είναι" και του "πρέπει". Για παράδειγμα είναι εσφαλμένο να πράξω κάτι καλό με μοναδικό αιτιολογικό ότι ο Θεός είναι καλός. Η φράση "ο Θεός είναι καλός" είναι απλά μια περιγραφική πρόταση και σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγεται αφ’εαυτού της κάποια ηθική επιταγή. Κάτι τέτοιο θα ήταν ένα αυθαίρετο επιστημολογικό σφάλμα. Πέρα από το γεγονός αυτό όμως σε πολλές περιπτώσεις οι δεοντολογικές θεωρίες προσέγγισαν της συνεπειοκρατικές για να αμβλύνουν το απόλυτο και άκαμπτο του χαρακτήρα τους, πετυχαίνοντας περισσότερο μια άνευ ουσίας νόθευση παρά επίλυση των προβλημάτων τους. Επιπλέον, η θεώρηση μιας έννοιας ως ύψιστης στην αξιολογική κλίμακα της ηθικής προϋποθέτει την απόλυτη κατανόηση του εννοιολογικού περιεχομένου της, πράγμα αρκετά δύσκολο.


ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Στατιστική έρευνα του Βρετανικού Ιατρικού Συνδέσμου που έλαβε χώρα σε ιαπωνικά νοσοκομεία, δημοσιευμένη ήδη από το 2001 στο επιστημονικό περιοδικό "Journal of Medical Ethics" (J Med Ethics 2001; 27:324-330) καταδεικνύει σε αριθμούς τη στάση του ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού σχετικά με το φαινόμενο της εκούσιας ευθανασίας:

Ένα 54% του ιατρικού και ένα 53% του παραϊατρικού προσωπικού παραδέχθηκε με τη μέθοδο του προσωπικού ερωτηματολογίου (σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 366 ερωτηθέντων) ότι τους έχει ζητηθεί να πράξουν την ευθανασία ενώ μόλις το 5% των γιατρών και το 0% του παραϊατρικού προσωπικού προχώρησαν στην ενεργητική ευθανασία. Παρολαυτά το 88% των πρώτων και το 85% των δεύτερων πιστεύει ότι μερικές φορές είναι λογικό οι ασθενείς να αιτούνται ευθανασίας τη στιγμή που το 33% των πρώτων και το 23% των δεύτερων πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο θα ήταν ηθικώς ορθό και το 22% και 15% αντίστοιχα θα έπρατταν τις διαδικασίες της εκούσιας ευθανασίας αν αυτό ήταν νόμιμο στη χώρα τους.

Η στατιστική αυτή μας δείχνει ότι αφενός κατανοείται η ανάγκη του ασθενούς για πρόωρο τέλος της ζωής του, αφετέρου ηθικώς δύσκολα του αναγνωρίζεται αυτό το δικαίωμα είτε με δεοντολογικά, είτε με συνεπειοκρατικά κριτήρια. Μπροστά σε αυτό το δίλημμα, ο ιατρός πιστεύει ότι με την "παράλειψη του πράττειν", με την διακοπή δηλαδή της ιατρικής αρωγής σε ένα άτομο που αιτείται ευθανασίας, γλιτώνει από ενδεχόμενες τύψεις αλλά και νομικές συνέπειες. Ηθικώς όμως η παράλειψη του πράττειν δεν διαφοροποιείται αρκετά από το καθαυτό πράττειν καθότι με την παράλειψη επιτυγχάνεται ο ίδιος σκοπός της ευθανασίας και μάλιστα, πολλές φορές, στην πιο οδυνηρή μορφή για τον ασθενή.

Επιπροσθέτως οφείλουμε να επισημάνουμε ότι τελικός αξιολογικός κριτής της πράξης της ευθανασίας θα ήταν ολότελα εσφαλμένο να είναι αποκλειστικά το ιατρικό προσωπικό. Η γνώση και η συμβολή του είναι αναμφιβόλως πέρα για πέρα χρήσιμη, όμως το ηθικό ζήτημα οφείλει να αντμετωπίζεται σοβαρά και λεπτομερειακά από μια ευρύτερη ομάδα ανθρώπων που θα απαρτίζεται τόσο από τους συγγενείς του ασθενούς, όσο και από εκπροσώπους της αρμόδιας επιστημονικής και πολιτικής κοινότητας. Ο ιατρός δεν περιλαμβάνει εξ'ορισμού στην ιδιότητά του το ρόλο του ηθικού αξιολογητή και γι αυτό το λόγο μια πράξη που θα εκπορευόταν από την ηθική στάση του ιδίου και μόνο θα ήταν επικίνδυνη.


ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ
Η σύγκληση επιτροπών ηθικής αξιολόγησης για τέτοια σοβαρά ζητήματα είναι κοινός τόπος σε πολλές χώρες του δυτικού κόσμου. Είναι απαράδεκτο να συντάσσονται νόμοι και να διαπράττονται πράξεις τεραστίου ηθικού βάρους χωρίς προηγουμένως να έχει μελετηθεί το θέμα εις βάθος από κατάλληλους θεωρητικούς και θετικούς επιστήμονες.

Όταν τελικώς κάνουμε λόγο για ευθανασία πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ομιλούμε περί της εκούσιας ευθανασίας. Οι υπόλοιπες δυο περιπτώσεις της ακούσιας και της εικαζόμενης συναίνεσης ευστόχως παρατηρούνται από πολλούς ως πράξεις φόνου. Το ηθικό υποκείμενο που είναι άμεσα ενδιαφερόμενο για την αυτοδιάθεσή του οφείλει να εκφράσει ρητώς την άποψή του ώστε να προβληματιστούμε στο αν και κατά πόσο η πράξη της ευθανασίας είναι δόκιμη στην εκάστοτε περίπτωση. Οι εικασίες αλλά και ο παρορμητισμός δεν έχουν θέση σε τόσο σοβαρά ηθικά ζητήματα που χρήζουν εκτεταμένης μελέτης. Η φιλοσοφία, πέρα από τις όποιες θρησκευτικές δοξασίες που δικαιούται ο καθένας να ενστερνίζεται, οφείλει να προβληματίζεται συστηματικά και έντονα πάνω στο δικαίωμα του ανθρώπου στην αυτοδιάθεση της ζωής και της αξιοπρέπειάς του.

Συγγραφή κειμένου: Παναγιώτης Πέρρος (Μ.Δ.Ε. Ηθικής Φιλοσοφίας Παν/μίου Αθηνών)
http://www.filosofia.gr

ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΕΥΝΑΣ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα πρώτα βήματα μιας έρευνας, τα οποία, κατά κοινή ομολογία, είναι τα πιο δύσκολα και καθοριστικά, σχετίζονται άμεσα με την κατάστρωση του σχεδίου και την αποσαφήνιση της στρατηγικής που πρόκειται να ακολουθηθεί κατά την ερευνητική διαδικασία. Και στα πρώτα αυτά βήματα αναφέρεται η παρούσα εργασία, η οποία στόχο έχει, μέσω του σχεδιασμού μιας εμπειρικής ερευνητικής μελέτης για το βαθμό εξοικείωσης και προσαρμοστικότητας των φιλολόγων στη χρήση και αξιοποίηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στο σχολείο, να αποτελέσει ένα δοκίμιο πάνω στις τρεις θεμελιώδεις αρχές της ερευνητικής διαδικασίας, στη σχετικότητα, αξιοπιστία και εγκυρότητα. Κατά συνέπεια οι τρεις αυτές αρχές θα αποτελέσουν και τους δομικούς πυλώνες της εργασίας μου. Ειδικότερα, η διάρθρωσή της θα στηρίζεται στους τρεις αυτούς «κάθετους άξονες» με την απαιτούμενη για τον καθένα «οριζόντια διακτίνωση» σε όλους εκείνους τους παράγοντες που είναι αναγκαίοι για τη σταθερότητα τόσο του κάθε άξονα χωριστά όσο και του όλου ερευνητικού οικοδομήματος. Τους δύο τελευταίους άξονες (αξιοπιστία και εγκυρότητα) θα τους δομήσω πάνω στην ίδια βάση, επειδή συνδέονται-χωρίς, βέβαια, να ταυτίζονται-και από κοινού αποτυπώνουν την έννοια και τη διάσταση της εμπειρικής πραγματικότητας.


2. ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΡΟΣ

2.1 Σχετικότητα και παράγοντες που την εξασφαλίζουν

2.1.1 Σημασιολογική προσέγγιση (ορισμός) της σχετικότητας

Η έννοια της σχετικότητας στο χώρο της Εκπ/κής Έρευνας αντικατοπτρίζει το κατά πόσο η επιλογή του προς διερεύνηση θέματος συνδέεται, άμεσα ή έμμεσα, με ένα πρόβλημα το οποίο σχετίζεται με την εκπ/κή πραγματικότητα, είναι πράγματι υπαρκτό, απασχολεί την εκπ/κή κοινότητα και ως εκ τούτου χρήζει διερεύνησης (Bird κ. συν., 1999, σ.60).

2.1.2 Κριτήρια-πτυχές που καθορίζουν τη σχετικότητα

Για να υπάρχει σχετικότητα σε μια έρευνα πρέπει να πληρούνται επαρκώς δύο αναγκαίες συνθήκες: α) η σπουδαιότητα, η σημασία, δηλαδή, του ζητήματος που εξετάζεται. Όχι, βέβαια, γενικά και αόριστα η σημασία του ζητήματος, έστω και αν αυτή άπτεται του ευρύτερου επιστημονικού ενδιαφέροντος, αλλά ειδικά και συγκεκριμένα για το χώρο και το κοινό που προορίζεται και εν προκειμένης για την εκπ/κή κοινότητα και β) η συμβολή των αποτελεσμάτων της στην ήδη κεκτημένη γνώση, έτσι ώστε να κομίζει νέα στοιχεία, εμπλουτίζοντας τη μέχρι εκείνη τη στιγμή γνώση γύρω από το συγκεκριμένο θέμα(Βird κ. συν., 1999, σ.61).

1.1.3 Παράγοντες που εξασφαλίζουν τη σχετικότητα στην παρούσα έρευνα

Η σχετικότητα σε μια έρευνα συνδέεται άμεσα με το πρόβλημα και το στόχο αυτής. Προκειμένου να εξασφαλίσω τη σχετικότητα της έρευνας που σχεδιάζω θα προβώ στις εξής κινήσεις:
1. Θα προσδιορίσω επακριβώς το ερευνητικό πρόβλημα και θα διασαφηνίσω τους όρους του, έτσι ώστε να πετύχω από τη μια τη σαφή διατύπωση του και από την άλλη την άμεση σχέση του με την εκπ/κή πραγματικότητα.
Πιο συγκεκριμένα θα επιχειρήσω να δώσω σαφή και ακριβή απάντηση στο τι και γιατί της ερευνητικής μου επιλογής. Το προς διερεύνηση, λοιπόν, πρόβλημα είναι: ο βαθμός εξοικείωσης και προσαρμοστικότητας των φιλολόγων στη χρήση και αξιοποίηση των Η/Υ ως εποπτικά μέσα για τη διδασκαλία των μαθημάτων τους. Με τον τρόπο αυτόν ένα γενικότερο πρόβλημα που απασχολεί την εκπ/κή κοινότητα και είναι η εισαγωγή και χρήση των Η/Υ στο σχολείο εξειδικεύεται στους εκπ/κούν και εστιάζεται ειδικότερα στους φιλολόγους. Και αυτό είναι αναγκαίο διότι, αφενός περιορίζεται και προσδιορίζεται επακριβώς η έκταση-διάσταση του προβλήματος, προκειμένου να είναι εφικτή και αποτελεσματική η διερεύνησή του, και αφετέρου θεμελιώδης κανόνας της επιστημονικής έρευνας είναι ότι η γνώση κατακτάται προοδευτικά και δομείται τμηματικά και αδιαλείπτως. Το αποτέλεσμα είναι να τίθεται ο απαιτούμενος και αυτονόητος περιορισμός ότι το προϊόν που αναμένεται να προκύψει αφορά σε ένα σημαντικό ζήτημα που απασχολεί τον εκπ/κό χώρο και δεσμεύεται ότι θα προβεί στην αποκάλυψη στοιχείων τα οποία είναι, επί του παρόντος, μάλλον άγνωστα (Bird κ. συν., 1999, σ.107).
Στο σημείο αυτό κρίνω σκόπιμη μια συνοπτική ανασκόπηση τόσο της ελληνικής όσο και της διεθνούς εμπειρίας γύρω από τη χρήση και αξιοποίηση των Η/Υ, από την οποία δύναται να προκύψει η σπουδαιότητα-αναγκαιότητα μελέτης του συγκεκριμένου θέματος, κυρίως για την ελληνική πραγματικότητα.
Στη συνέχεια θα διασαφηνίσω τους όρους του προβλήματος. Με τον όρο εξοικείωση εννοείται η προσέγγιση και συμφιλίωση των φιλολόγων με τους Η/Υ και ενέχει το στοιχείο της ψυχοπνευματικής ανοχής και αποδοχής ενός αντικειμένου (Η/Υ) με το οποίο δεν υπήρχε προγενέστερη επαφή. Ενώ η προσαρμοστικότητα ενσαρκώνει την αφομοίωση και πρακτική εφαρμογή των γνώσεων σε επίπεδο δεξιοτήτων στη διδακτική πράξη, αλλά και τη βούληση εφαρμογής αυτών. Με τους «λειτουργικούς» αυτούς ορισμούς οι αφηρημένες έννοιες αποκτούν συγκεκριμένο περιεχόμενο και γίνονται όροι και στάσεις συμπεριφοράς που μπορούν να παρατηρηθούν και να μετρηθούν, έτσι ώστε να προκύψει η γνώση.

2. Θα θέσω με σαφήνεια και ακρίβεια το σκοπό, το θεωρητικό πλαίσιο και τις υποθέσεις της έρευνας, έτσι ώστε να τεκμαίρεται η σπουδαιότητά της και να προοικονομείται η συμβολή της στην κεκτημένη γνώση. Ειδικότερα:
Σκοπός: να εντοπίσει, μετρήσει και αναλύσει όλους εκείνους τους παράγοντες (επίπεδο κατάρτισης, αντιλήψεις, στερεότυπα κ.λπ.) που επηρεάζουν (αυξάνουν ή μειώνουν) το βαθμό εξοικείωσης και προσαρμοστικότητας των φιλολόγων στη χρήση και αξιοποίηση των Η/Υ στη διδακτική πράξη.

Θεωρητικό πλαίσιο: η αξιοποίηση των Η/Υ στα σχολεία εξαρτάται από:
• τη θετική στάση των εκπ/κών απέναντι στο θέμα
• την προσφορά κατάλληλης και επαρκούς εκπ/σης και επιμόρφωσης των εκπ/κών
• την υποστήριξη των εκπ/κών για την αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών στην κατεύθυνση βελτίωσης της διδασκαλίας του γνωστικού τους αντικειμένου.
Έχοντας τα παραπάνω ως υπόβαθρο επέλεξα να εστιάσω την έρευνά μου στους φιλολόγους διότι:
• είναι η πολυπληθέστερη ομάδα στην εκπ/κή κοινότητα και με τις περισσότερες ώρες στο Αναλυτικό Πρόγραμμα
• με έρευνες που έχουν γίνει είναι οι λιγότερο εξοικειωμένοι με τις Νέες Τεχνολογίες
• αντιπροσωπεύουν ένα πεδίο (θεωρητικό) που στην αντίληψη πολλών είναι «φύσει και θέσει» αντίθετο με το πεδίο των Νέων Τεχνολογιών (πρακτικό).
Ερευνητική υπόθεση (αιτιώδης και αλληλοεπιδραστική): ο βαθμός εξοικείωσης και προσαρμογής (εξαρτημένη μεταβλητή) πιθανόν επηρεάζεται από τις εξής ανεξάρτητες μεταβλητές:
 την αυτο- και επι-μόρφωση των φιλολόγων πάνω στους Η/Υ.
 το βαθμό «στράτευσης» τους στο χώρο των θεωρητικών επιστημών και την αποδοχή του ιδιότυπου «διπολισμού» μεταξύ θεωρητικών και πρακτικών επιστημών
 τα στερεότυπα-προκαταλήψεις απέναντι στη χρήση των Η/Υ.

Τα παραπάνω νομίζω ότι καθιστούν φανερή τη σχετικότητα του ερευνητικού εγχειρήματος, αφού αυτό:
 Συνδέεται άμεσα με την εκπ/κή πραγματικότητα
 Ανταποκρίνεται σε πάγια αιτήματα των καιρών, όπως είναι: η είσοδος του σχολείου στην «Κοινωνία της πληροφορίας», η προσαρμογή όλων των φορέων της εκπ/σης στα νέα δεδομένα, η δημιουργική αξιοποίηση των δυνατοτήτων των Η/Υ, η διαμόρφωση μιας κοινής και κυρίως κριτικής στάσης απέναντι στις Νέες Τεχνολογίες που δε θα αναλώνεται σε υπερθεματισμούς ή αφορισμούς, η συμπόρευση της ελληνικής εκπ/σης με το παγκόσμιο εκπ/κό γίγνεσθαι κ.λπ.
 Δύναται μέσω των αποτελεσμάτων του να σηματοδοτήσει θετικές εξελίξεις, όπως την εντατικοποίηση, καθολικοποίηση και αναδιάρθρωση των σχετικών προγραμμάτων επιμόρφωσης, τον περιορισμό των προκαταλήψεων, την εισαγωγή των Νέων Τεχνολογιών στις Φιλοσοφικές Σχολές κ.λπ.








2.2 Αξιοπιστία – εγκυρότητα και παράγοντες που τις εξασφαλίζουν

2.2.1 Σημασιολογική προσέγγιση των όρων

Με τον όρο αξιοπιστία μιας έρευνας εννοούμε ότι μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι στην περίπτωση που εμείς ή κάποιος άλλος, αποφασίσουμε να την επαναλάβουμε σε κάποια άλλη χρονική στιγμή, θα καταλήξουμε στα ίδια περίπου αποτελέσματα (Faulkner κ. συν., 1999, σ.33). Εκτός από την επαναληψιμότητα (σταθερότητα και συνέπεια) ο βαθμός αξιοπιστίας μιας έρευνας εξαρτάται και από το βαθμό συμφωνίας των ισχυρισμών της με αντίστοιχους ισχυρισμούς άλλων ερευνών.
Ενώ με τον όρο εγκυρότητα εννοούμε την αλήθεια, πάντα, βέβαια, μέσα στα πλαίσια της επιστημονικής συμβατικής της διάστασης, το βαθμό, δηλαδή, στον οποίο μια άποψη ή θέση παρουσιάζει με ακρίβεια τα φαινόμενα στα οποία αναφέρεται, αποτυπώνοντας πιστά τις Συνθήκες Αληθείας τους (Bird κ. συν., 1999, σ.56) Σε επίπεδο σχεδιασμού της έρευνας απηχεί το βαθμό της πραγματικής μέτρησης αυτών που θέλει ο ερευνητής να μετρήσει. Διακρίνεται, τέλος, σε εσωτερική (κατά πόσο το συμπέρασμα αποδίδεται σε παράγοντες που ο ερευνητής υιοθετεί) και σε εξωτερική (κατά πόσο είναι εφικτή η δυνατότητα γενίκευσης)

2.2.2 Παράγοντες που εξασφαλίζουν την αξιοπιστία και εγκυρότητα

Η αξιοπιστία και εγκυρότητα μιας έρευνας εξαρτάται και ως εκ τούτου θα προσπαθήσω να την εξασφαλίσω μέσω:
1. Του δείγματος και της δειγματοληψίας
Το σημείο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό διότι η επιλογή του δείγματος και η διαδικασία αυτής καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη δυνατότητα γενίκευσης των συμπερασμάτων και ως εκ τούτου το βαθμό αξιοπιστίας και εγκυρότητας της έρευνας. Για να προσεγγίσω, λοιπόν, αυτή τη δυνατότητα θα επιδιώξω το δείγμα μου να είναι:
 Αντιπροσωπευτικό, δηλαδή τα υποκείμενα του δείγματος να αποδίδουν μια πιστή εικόνα του πληθυσμού. Το δείγμα μου, λοιπόν, θα είναι διορισμένοι φιλόλογοι που έχουν παρακολουθήσει την ενδοσχολική επιμόρφωση της ενέργειας «Οδύσσεια» του ΕΠΕΑΕΚ υπό την αιγίδα του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Υπολογιστών (Ι.Τ.Υ) κατά τις σχολικές χρονιές 1998-9 και 2000-1 και φιλόλογοι που δεν έχουν παρακολουθήσει καμιά επιμόρφωση σχετική με τους Η/Υ. Οι λόγοι που με οδήγησαν στην επιλογή αυτή συνδέονται άμεσα με το σκοπό της έρευνας, δηλαδή με την πρόθεσή μου να μετρήσω την επίδραση που έχουν πάνω στους φιλολόγους τόσο το επίπεδο γνώσης στη χρήση Η/Υ όσο και οι αντιλήψεις και πιθανές προκαταλήψεις. Όσον αφορά στη συγκεκριμένη ενέργεια την επέλεξα διότι προέβη σε οριζόντιες και κάθετες επιμορφώσεις. Παράμετροι όπως το φύλο και η ηλικιακή κατανομή θα αξιολογηθούν, εφόσον προκύψουν στην πορεία. Πρόθεσή μου είναι κυρίως όσον αφορά στην ηλικία να προσθέσω, αν το επιτρέπει το ανταποκρινόμενο δείγμα, μια ακόμη ανεξάρτητη μεταβλητή, μέσα στα πλαίσια της υπόθεσης ότι ηλικίες γύρω στα 35 με 45 ετών βρίσκονται πιο κοντά στις Νέες Τεχνολογίες, λόγω των ευρύτερων κοινωνικοπολιτισμικών συνθηκών (από τη δεκαετία του ΄80 και ύστερα οι Η/Υ εισήλθαν στη ζωή μας) σε σχέση με τις μεγαλύτερες ηλικίες.
 Τυχαίο, δηλαδή η δειγματοληψία να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε όλα τα άτομα του πληθυσμού να έχουν την ίδια δυνατότητα να επιλεγούν ως υποκείμενα του δείγματος. Η διαδικασία που θα ακολουθήσω θα είναι: 1. θα επιλέξω έξι (6) δημόσια σχολεία της Αττικής, με κριτήριο να συμμετείχαν στην ενέργεια «Οδύσσεια» και να έχουν οργανωμένο εργαστήριο Πληροφορικής, 2. αξιοποιώντας τις καταστάσεις του Ι.Τ.Υ. και της Δ/σης της Κοινωνίας της Πληροφορίας του ΥΠΕΠΘ θα εντοπίσω ποιοι φιλόλογοι συμμετείχαν στην «Οδύσσεια» και ποιοι δεν έχουν λάβει καμιά επιμόρφωση, 3. ακολουθώντας το πρωτόκολλο (άδεια από αρμόδιες αρχές π.χ. Περιφερειακή Δ/νση, Β/μιες Δ/νσεις, Διευθυντές Σχολείων) θα έχω μια πρώτη άμεση επαφή μαζί τους, στην οποία θα τους εξηγήσω αδρομερώς το στόχο της έρευνας και θα τους απευθύνω την πρόσκληση (η επαφή αυτή θα είναι και ένα μέρος της προπαρασκευαστικής μου έρευνας), 4. μετά από μία εβδομάδα θα επιδιώξω δεύτερη επαφή και θα τους ζητήσω όσοι επιθυμούν να συμμετάσχουν να δώσουν το όνομά τους στο Δ/ντή και 5. από τις λίστες αυτές θα επιλέξω από κάθε σχολείο δύο (2) φιλολόγους που κατά σειρά προτεραιότητας έχουν δηλώσει συμμετοχή, ο ένας με επιμόρφωση, π.χ. ο 1ος και ο άλλος χωρίς, π.χ. ο 5ος. Τέλος θα ακολουθήσει ευχαριστήρια προς όλους επιστολή και ενημερωτική προς τους επιλεγέντες.
 Ως προς τον αριθμό δε θα είναι μεγάλο, λόγω του είδους της έρευνας (ποιοτική) και του χρονοδιαγράμματος (4 μήνες). Θα είναι δύο ομάδες έξι (6) ατόμων, ένα από κάθε σχολείο και χωρισμένες στη μέση (3 με επιμόρφωση και 3 χωρίς). Στο σημείο αυτό ελλοχεύει ο κίνδυνος να κλονιστεί η αξιοπιστία-εγκυρότητα, λόγω του μικρού μεγέθους. Για αυτό και επέλεξα τη συγκρότηση δύο (2) ομάδων και τη διενέργεια της έρευνας σε δύο (2) φάσεις με απόσταση 20 ημερών, ώστε να ελέγξω υπό τις ίδιες συνθήκες το βαθμό επαναληψιμότητας των αποτελεσμάτων της.
Με τη διαδικασία αυτή επιλογής του δείγματος στοχεύω στη διασφάλιση της εξωτερικής εγκυρότητας, δηλαδή της δυνατότητας γενίκευσης, έτσι όπως οι νέες τάσεις στο χώρο των ποιοτικών ερευνών την προσεγγίζουν, ως δυνατότητα «προσαρμογής» (ανάλυση του βαθμού στο οποίο μια μελετώμενη κατάσταση ταιριάζει με άλλες καταστάσεις ώστε να παρέχει τη δυνατότητα σε άλλους να εφαρμόσουν τις αρχές και τα συμπεράσματά της). Ειδικότερα προσδιορίζω επακριβώς το «τι είναι», εστιάζοντας σε δύο περιπτώσεις (με και χωρίς επιμόρφωση) που είναι «χαρακτηριστικές» της ζώσας πραγματικότητας και σκιαγραφώ το «τι μπορεί να είναι» (η ενδεχόμενη διαφοροποίηση μεταξύ επιμορφούμενων και μη μπορεί να αποτελέσει τη βάση για τη διερεύνηση-κατανόηση των μελλοντικών διαφοροποιήσεων, σε επίπεδο, βέβαια, κλιμακούμενης προσαρμογής στις Νέες Τεχνολογίες, π.χ. όπως τώρα ένας μη επιμορφούμενος θα έχει μειωμένη προσαρμοστικότητα, έτσι σε 5 χρόνια θα είναι κάποιος που θα έχει λάβει μόνο οριζόντιες επιμορφώσεις), αλλά και το «τι θα μπορούσε να είναι» (ενδέχεται να προκύψουν πληροφορίες για καταστάσεις που αναμένονται να είναι ιδανικές στο μέλλον) (Hammersley, 1999, σ.141-151).

2.Της μεθόδου, δηλαδή της λογικής διαδικασίας-στρατηγικής προσέγγισης της πραγματικότητας. Θα επιχειρήσω μια ποιοτική προσέγγιση του προβλήματος, διότι τη θεωρώ πιο πρόσφορη και πιο αξιόπιστη-έγκυρη για την εις βάθος διερεύνηση των στάσεων και των συμπεριφορών των ανθρώπων.

3.Της τεχνικής, δηλαδή της τακτικής εφαρμογής της μεθόδου. Θα ακολουθήσω την τεχνική της συνέντευξης, διότι προσδοκώ μέσω αυτής να «αποκαλυφθούν» και να μετρηθούν απόψεις, αντιλήψεις (στερεοτυπικές και μη) και στάσεις των εκπ/κών. Θα είναι μια ερευνητική και διαγνωστική ημιδομημένη ομαδική συνέντευξη, διότι η μεν ελεύθερη θα απαιτούσε περισσότερο χρόνο και μεγαλύτερη δυσκολία στην κωδικοποίηση των απαντήσεων, ενώ η δε κατευθυνόμενη θα υπέβαλε το πλαίσιο αναφοράς και δε θα βοηθούσε στην αποκάλυψη πεποιθήσεων που ενδεχομένως είναι βαθιά ριζωμένες. Παράλληλα θα χρησιμοποιήσω και ερωτηματολόγιο με κλειστές και κυρίως ανοιχτές ερωτήσεις. Γνωρίζοντας τις αδυναμίες-προβλήματα της τεχνικής της συνέντευξης θα προσπαθήσω:
 Να μειώσω-εξαλείψω την τυχόν άρνηση-προκατάληψη των συνεντευξιαζόμενων ξεκαθαρίζοντας πως η συνέντευξη είναι ανώνυμη και τηρώντας μια διακριτική και «ουδέτερη στάση». Για παράδειγμα θα είμαι αποστασιοποιημένος, δε θα προβαίνω σε κρίσεις και αξιολογήσεις, δε θα αναφέρω την ιδιότητά μου ως φιλόλογος για να μη μετατοπιστεί το βάρος της συζήτησης σε μένα, θα είμαι ευμενής ακροατής και θα δείχνω ενδιαφέρον κ.λπ.
 Να αποφύγω τα σφάλματα που προκύπτουν από την ασάφεια των ερωτήσεων με τη σαφή και ακριβή διατύπωση ερωτήσεων, οι οποίες θα είναι προωθητικές, χωρίς να υποβάλλουν την επιθυμητή απάντηση, και θα κινούνται στα πλαίσια των ερευνητικών υποθέσεων, προκειμένου να διασφαλιστεί η εγκυρότητα των ισχυρισμών μου. Για το σκοπό αυτό θα μελετήσω πρώτα την υπάρχουσα σχετική βιβλιογραφία και γραμματεία.
 Να διεξάγω τη συνέντευξη σε δύο επίπεδα (2 ομάδες 6 φιλολόγων) και σε δύο φάσεις (χρονική απόσταση 20 ημερών), σε σχολική αίθουσα (κατόπιν σχετικής άδειας), απόγευμα και με διάρκεια περίπου δύο ώρες. Το πλαίσιο αναφοράς της συζήτησης θα είναι το ίδιο και για τις δύο ομάδες. Στην πρώτη συνάντηση η συζήτηση θα ακολουθήσει μια παραγωγική πορεία (γενικά περί της σημασίας-χρήσης των Η/Υ και σταδιακή εξειδίκευση στο σχολείο και στη διδασκαλία), ενώ στη δεύτερη επαγωγική (ειδικά για τη διδασκαλία, π.χ. εφαρμογή των Η/Υ για τη διδασκαλία μαθημάτων όπως η Ιστορία, και σταδιακή γενίκευση).
Με τις επιλογές αυτές προσδοκώ: α) να μελετήσω περιπτώσεις που παρέχουν τη δυνατότητα μιας συγκριτικής ανάλυσης, χρήσιμης τόσο για την αύξηση της δυνατότητας γενίκευσης (εξωτερική εγκυρότητα) όσο και για τον έλεγχο του βαθμού της μεταξύ τους συμφωνίας και επαναληψιμότητας, αλλά και του βαθμού επαλήθευσης των ερευνητικών υποθέσεων και άρα της εγκυρότητας των ισχυρισμών μου και β) να δομήσω ένα «μικτό-κυκλικό συλλογιστικό μοντέλο», το οποίο θα καταστήσει από τη μια πιο «ανώδυνη» και αποτελεσματική τη μετάβαση σε απόψεις που βρίσκονται σε διάφορα «επίπεδα» στην σκέψη και την ψυχοσύνθεση των φιλολόγων, και από την άλλη πιο εύκολη την μέτρηση και τον έλεγχο των προς διερεύνηση δεδομένων, προκειμένου να διασφαλιστεί η εσωτερική εγκυρότητα.
Στο τέλος της πρώτης συνάντησης θα τους δώσω το ερωτηματολόγιο, η σύνταξη του οποίου θα στηρίζεται στην ίδια με τις συνεντεύξεις φιλοσοφία, και θα παρακαλέσω να μου το φέρουν συμπληρωμένο στην επόμενη συνάντηση. Θα το χρησιμοποιήσω και αυτό ως όργανο μέτρησης, σύγκρισης και κωδικοποίησης των δεδομένων.

4. Της παράθεσης των ισχυρισμών και αποτελεσμάτων ανάλογων ερευνών ( Κ.Ε.Ε./ Π.Ι. κ.λπ.), προκειμένου να είναι δυνατός ο έλεγχος του βαθμού συμφωνίας και επαναληψιμότητας. Για τον ίδιο σκοπό θα διατυπώσω με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια και τους δικούς μου ισχυρισμούς και αποτελέσματα.







3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ


Συνοψίζοντας θα ήθελα να επισημάνω εκ νέου τη σημασία των πρώτων αυτών βημάτων για το σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αποτελεσματικότητα της εκάστοτε έρευνας, γεγονός που επαυξάνει την ευθύνη του καθένα από εμάς που προσδοκά να ανταποκριθεί με αξιώσεις στις απαιτήσεις της όποιας ερευνητικής του προσπάθειας. Για το λόγο αυτό πιστεύω ότι η εις βάθος μελέτη, η αφομοίωση και κυρίως η έμπρακτη εφαρμογή των τριών αυτών «θεμελιωδών μεγεθών» (εγκυρότητα, αξιοπιστία και σχετικότητα) αποτελούν το «κλειδί» της επιτυχίας κάθε ερευνητικού εγχειρήματος. Και το κλειδί αυτό προσπάθησα να χειριστώ στα βασικά κομβικά σημεία του σχεδιασμού της εργασίας μου, δηλαδή στη διατύπωση του ερευνητικού προβλήματος και σκοπού, καθώς και στην οργάνωση της μεθοδολογικής στρατηγικής που θα ακολουθήσω.






ΔΟΚΙΜΙΟ / Σχέση δοκιμίου και είδη του δημοσιογραφικού λόγου

Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκθεση-Έκφραση Γ΄ Λυκείου, Εκδόσεις Κοκοτσάκης

I. Άρθρο: είναι ένα κείμενο που δημοσιεύεται στον έντυπο ή ηλεκτρονικό τύπο και στο οποίο ο αρθρογράφος εκφράζει τις προσωπικές του απόψεις για ένα συγκεκριμένο θέμα, που συνήθως απασχολεί την επικαιρότητα, π.χ. για ένα πολιτικό θέμα.

II. Επιφυλλίδα: είναι ένα άρθρο με ειδικότερο περιεχόμενο, π.χ. επιστημονικό, καλλιτεχνικό, φιλολογικό κ.λπ., στο οποίο ο επιφυλλιδογράφος στοχεύει σε μια πιο εμπεριστατωμένη ανάλυση του θέματος.

III. Χρονογράφημα: είναι ένα σύντομο κείμενο που αναφέρεται σε θέματα της επικαιρότητας, τα οποία, όμως, παρουσιάζονται με ένα ιδιότυπο ύφος, π.χ. με ύφος σφοδρό και καυστικό.


Ομοιότητες
1. Οι βασικές ομοιότητες είναι:
• Ο κοινωνικός τους χαρακτήρας, διαπραγματεύονται δηλαδή θέματα ευρύτερου κοινωνικού ενδιαφέροντος.
• Ο έντονος προβληματισμός που αναπτύσσουν γύρω από αυτά τα θέματα.
• Ο ενημερωτικός-πληροφοριακός τους χαρακτήρας.

2. Επιμέρους ομοιότητες προκύπτουν:
• Για τα άρθρα και τις επιφυλλίδες από τα χαρακτηριστικά των αποδεικτικών δοκιμίων με τα οποία προσιδιάζουν. Π.χ.:
 Διαπραγμάτευση ενός θέματος.
 Αντικειμενική σκοπιά (τουλάχιστον ως πρόθεση) κ.ά.
• Για τα χρονογραφήματα από τα χαρακτηριστικά κυρίως των στοχαστικών δοκιμίων. Έχουν, βέβαια, ως πρόθεση την ενημέρωση, όμως:
 Ο στοχασμός είναι σχετικά ελεύθερος.
 Η σκοπιά είναι πιο προσωπική από ό,τι στα άρθρα.
 Το ύφος ελεύθερο, ανεπίσημο…(καυστικό).
 Η γλώσσα πιο ποιητική από ό,τι στα άρθρα.
 Η δομή πιο καθαρή και ελεύθερη σε σχέση με τα άρθρα.
 Διαπραγματεύονται όπως επιθυμούν το θέμα.

Διαφορές
Οι βασικές διαφορές είναι:
• Τα δημοσιογραφικά αυτά είδη αντλούν τα θέματά τους από κάποια εξωτερικά γεγονότα, ενώ τα δοκίμια από «εσωτερικά συμβάντα» (μια σκέψη, μια ιδέα).
• Τα δημοσιογραφικά αυτά είδη διαπραγματεύονται θέματα που έχουν επικαιρικό και προσωρινό χαρακτήρα, ενώ τα δοκίμια ασχολούνται με θέματα που αποτελούν μια γενικότερη εποπτεία των πραγμάτων και της ζωής.
• Τα δημοσιογραφικά αυτά είδη έχουν ένα σαφώς πιο έντονο ενημερωτικό και πληροφοριακό χαρακτήρα.

Τρίτη 26 Απριλίου 2011

Το τραγούδι της ημέρας: Ο Φάνης / Χάρης & Πάνος Κατσιμίχας



Εδώ γράφουμε αυτά που θέλουμε να εμφανίζονται μετά το "Διαβάστε περισσότερα".

Η επιφυλλίδα / Χαρακτηριστικά

Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκφραση-Έκθεση Γ΄ Λυκείου, εκδόσεις Κοκοτσάκης



Είναι είδος του δημοσιογραφικού λόγου (δημοσιεύεται στον έντυπο ή ηλεκτρονικό τύπο), στο οποίο ο επιφυλλιδογράφος στοχεύει σε μια πιο εμπεριστατωμένη ανάλυση του θέματος.

Βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα (αναγνωριστικά):
• Εξωτερικά γνωρίσματα: τίτλος, ταυτότητα επιφυλλιδογράφου (ονοματεπώνυμο και ίσως και ιδιότητα) και πηγή δημοσίευσης.
• Περιεχόμενο: κατά βάση μη ειδησεογραφικό, δεδομένου ότι αναφέρεται-διαπραγματεύεται θέματα ευρύτερου ενδιαφέροντος, π.χ. επιστημονικά (επιστημονική επιφυλλίδα), καλλιτεχνικά (καλλιτεχνική επιφυλλίδα), φιλολογικά (φιλολογική επιφυλλίδα) κ.λπ., που δεν είναι υποχρεωτικό να σχετίζονται με γεγονότα της τρέχουσας επικαιρότητας. Και όταν αφορμάται από επικαιρικά γεγονότα, δε μένει στην απλή καταγραφή και ανάλυσή τους, αλλά προβαίνει σε διαπιστώσεις και κρίσεις γενικότερου και διαχρονικού χαρακτήρα (διαφορά σε σχέση με το άρθρο).
• Γράφεται από πρόσωπο «ειδικό επί του θέματος», υπό την έννοια ότι το προς διαπραγμάτευση θέμα άπτεται της επιστημονικής του ιδιότητας, όπως για παράδειγμα είναι ο Γ. Μπαμπινιώτης για γλωσσολογικά, εκπαιδευτικά, φιλολογικά θέματα… ή από πρόσωπο ευρύτερου-αυξημένου κύρους, όπως για παράδειγμα είναι κάποιος άνθρωπος του πνεύματος και των γραμμάτων (διαφορά σε σχέση με το άρθρο).
• Πηγές άντλησης υλικού: είναι κατά βάση το γνωσιολογικό οπλοστάσιο που διαθέτει ο επιφυλλιδογράφος και η επιστημονική ή ευρύτερη κατάρτισή του (διαφορά σε σχέση με το άρθρο).
• Σκοπός: πρώτα ο προβληματισμός και κατόπιν η πληροφόρηση του αναγνώστη (διαφορά σε σχέση με το άρθρο).
• Χαρακτήρας: τείνει προς τον δοκιμικογραφικό (διαφορά σε σχέση με το άρθρο).
• Ύφος: δοκιμιογραφικό, σύνθετο…, ενδέχεται και επιστημονικό (ειδικό λεξιλόγιο-ορολογία)… (διαφορά σε σχέση με το άρθρο)
• Σκοπιά: ο επιφυλλιδογράφος είναι ελεύθερος να προσεγγίσει όπως θέλει το θέμα, μέσα δηλαδή από τη δική του, προσωπική σκοπιά…, φροντίζει βέβαια να είναι αντικειμενικός και πειστικός… (διαφορά σε σχέση με το άρθρο)

Το άρθρο / χαρακτηριστικά

Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκφραση-Έκθεση Γ΄ Λυκείου, εκδόσεις Κοκοτσάκης



Είναι είδος του δημοσιογραφικού λόγου (δημοσιεύεται στον έντυπο ή ηλεκτρονικό τύπο), στο οποίο ο αρθρογράφος εκφράζει τις προσωπικές του απόψεις για ένα συγκεκριμένο θέμα, που απασχολεί την επικαιρότητα, π.χ. για ένα πολιτικό θέμα.

Βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα (αναγνωριστικά):
• Εξωτερικά γνωρίσματα: τίτλος (ενδεχομένως υπότιτλος ή και τίτλοι ενοτήτων), ονοματεπώνυμο ή ψευδώνυμο αρθρογράφου και πηγή δημοσίευσης
• Περιεχόμενο: παρουσίαση και ανάλυση γεγονότων της τρέχουσας επικαιρότητας
• Πηγές άντλησης υλικού: συνήθως το υλικό αντλείται μέσα από δημοσιογραφική έρευνα (ρεπορτάζ)
• Σκοπός: πρώτα η πληροφόρηση και κατόπιν ο προβληματισμός του αναγνώστη
• Χαρακτήρας: ειδησεογραφικός και πληροφοριακός
• Ύφος: κατά βάση πληροφοριακό, απρόσωπο και ουδέτερο…
• Σκοπιά: κατά βάση αντικειμενική και ουδέτερη…, ωστόσο αυτό συναρτάται άμεσα και από την εγκυρότητα των σχολίων…
• Δομή: ενδέχεται να ακολουθεί την τεχνική της ανεστραμμένης πυραμίδας

Πέμπτη 21 Απριλίου 2011

ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ ΚΑΙ ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ...ΑΠΟ ΖΑΚΥΝΘΟ


Η Μεγάλη Εβδομάδα στη Ζάκυνθο έχει ένα δικό της χαρακτηριστικό, παραδοσιακό χρώμα. Επίσης διαθέτει ένα ξεχωριστό τυπικό στις θρησκευτικές τελετές και πανάρχαια έθιμα που οι κάτοικοί της τα σέβονται και τα τηρούν με μοναδική φροντίδα και ευλάβεια. Μερικές από τις εκδηλώσεις αυτές έχουν επηρεαστεί από τη μακρόχρονη παρουσία των Δυτικών στο νησί (κυρίως από τη Βενετοκρατία) και άλλα αποδίδονται στο μακαριστό Μητροπολίτη του νησιού Διονύσιο Λάτα που έζησε στα Ιεροσόλυμα και έφερε, όπως λέγεται, πολλά από τα έθιμα της Αγίας Πόλης στο μυρωμένο νησί του Ιονίου.
Οι Ζακυνθινοί κληρονόμησαν από τους προγόνους τους αυτό το ιδιόρρυθμο και διαφορετικό τυπικό και το τηρούν χωρίς παραλείψεις και παρεκκλίσεις.
Το Μεγαλοβδόμαδο αρχίζει ουσιαστικά το Σάββατο του Λαζάρου, όταν στις 11 το πρωί οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν πανηγυρικά και κρεμιέται το "βαγί" σε όλα τα καμπαναριά της πόλης και χωριών του νησιού μας. Ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια έχει το "κρέμασμα του "βαγιού" στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, που γίνεται στις 12 ακριβώς το μεσημέρι της ίδιας ημέρας. Το έθιμο αυτό μεταφέρθηκε μετά το σεισμό του 1953 στη Μητρόπολη από την εκκλησία των Αγίων Πάντων, που, δυστυχώς, γκρεμίστηκε. Γράφει χαρακτηριστικά ο Ζακυνθινός ποιητής Γιάννης Τσακασιάνος:
"Αγιοπαντίτικο βαγί, με τους μακρούς σου κλώνους, που θα σε ιδώ να κρεμαστείς να πω σε πολλούς χρόνους".
Το βαγί στη Ζάκυνθο δεν είναι η γνωστή δάφνη, που μοιράζεται στην υπόλοιπη Ελλάδα αυτή τη μέρα, αλλά τα φρέσκα κιτρινωπά φύλλα του φοίνικα, που με αυτά πλέκουν σταυρούς, "βαγιοφόρες", ήλιους, αλογάκια κ.ά. και στολίζουν τις εκκλησίες για τη γιορτή.

Την Κυριακή των Βαΐων, μετά τη θεία Λειτουργία, στις στολισμένες με βαγιά εκκλησίες, οι "νόντσολοι", μοιράζουν σε όλα τα σπίτια το βαγί ως ευλογία του Ιερέως - Εφημερίου και οι πιστοί το τοποθετούν στις εικόνες. Μετά το τέλος της Λειτουργίας, οι ναοί μας ντύνονται στα πένθιμα. Τα μαύρα "πευκιά" κυριαρχούν παντού. Καλύμματα, "καπίτολα", άμφια, ιερά σκεύη, όλα στα μαύρα. Το βράδυ τελείται η Ακολουθία του Νυμφίου.
Τη Μεγάλη Τρίτη το βράδυ θα ακούσετε με μεγάλη κατάνυξη το τροπάριο της Κασσιανής (Δοξαστικό των Αποστίχων), όπως ψάλλεται από τις μελωδικές χορωδίες των ναών μας και ιδιαιτέρως της Ι. Μονής Στροφάδων, του Αγίου Διονυσίου, του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Νικολάου και της Φανερωμένης στην πόλη.
Τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί γίνεται ο Εσπερινός και η θεία λειτουργία σε όλους τους ναούς. Μετά απο αυτήν, οι καμπάνες της Ζακύνθου δεν ξαναχτυπούν, μέχρι το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. "Χηρεύουν", κατά την ωραία ζακυνθινή έκφραση. Αλλά δεν χηρεύουν μόνο οι καμπάνες, πενθούν τα πάντα.
Μαύρα λάβαρα κρεμιούνται στα μπαλκόνια των σπιτιών, οι σημαίες κυματίζουν μεσίστιες, ακόμη και η ενδυμασία, ιδιαίτερα των μεγαλύτερων σε ηλικία Ζακυνθινών, είναι πένθιμη.
Οι ιδιομορφίες του Ζακυνθινού εκκλησιαστικού τυπικού είναι εντονότερες από τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ.Πρώτα απο όλα, θα σας ξαφνιάσει το άκουσμα των ύμνων "Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς..." και το "Εξηγόρασας ημάς εκ της κατάρας τον Νόμου...", που είναι τονισμένα κατά τη ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική.
Άδικα θα περιμένετε να δείτε τον Εσταυρωμένο να εξέρχεται μετά το πέμπτο Ευαγγέλιο, όπως ίσως μέχρι τώρα έχετε συνηθίσει στην πατρίδα σας. Στο νησί μας, ο Εσταυρωμένος βγαίνει μετά το ενδέκατο Ευαγγέλιο.
Ο ψάλτης μπροστά στον Εσταυρωμένο ψάλλει, κατά το ζακυνθινό μέλος, τον ύμνο "Σήμερον κρεμάται επί ξύλου...", ενώ αμέσως μετά ψάλλεται από τη χορωδία ή τους ψάλτες (μόνο στη Ζάκυνθο) ο περίφημος Ψαλμός "Ινα τι εφρύαξαν έθνη...", μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα, ενώ λιτανεύεται ο Εσταυρωμένος. Το δωδέκατο Ευαγγέλιο "Τη επαύριον...", ψαλλόμενο κι αυτό οπωσδήποτε στα "ζακυνθινά", αποτελεί το αποκορύφωμα της Ακολουθίας της Μεγάλης Πέμπτης.
Η Μεγάλη Παρασκευή βρίσκει το νησί μας σε φοβερή υπερένταση.
Τα πάντα στη Ζάκυνθο, η λογική και η άλογος φύση, συμμετέχουν στο θείο Δράμα.Το πρωί γίνεται η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και, ακολούθως, η Αποκαθήλωση, που στη Ζάκυνθο τελείται κατά τη στιγμή που ψάλλονται τα Απόστιχα "Οτε εκ του ξύλου Σε νεκρόν...". Μετά από λίγο, ο Ιερεύς θα εξέλθει από το Ιερό Βήμα λιτανεύοντας τον Χριστό επί του ώμου του, τυλιγμένο σε λευκό σεντόνι.
Σημειωτέον ότι στη Ζάκυνθο δεν χρησιμοποιείται ο γνωστός στην υπόλοιπη Ελλάδα κεντητός Επιτάφιος, αλλά αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται "Αμνός". Μετά τη λιτάνευση, το Σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο, που σίγουρα θα σας εντυπωσιάσει, αφού και πάλι εδώ η ιδιαιτερότητα της Ζακύνθου είναι εμφανής. Εδώ οι επιτάφιοι δεν στολίζονται με λουλούδια, επειδή είναι ξυλόγλυπτοι, με επένδυση φύλλου χρυσού και βελούδου, δηλαδή πραγματικά έργα τέχνης.

Μεγάλη Παρασκευή μεσημέρι. Ώρα 2.00. Το αποκορύφωμα του ζακυνθινού Μεγαλοβδόμαδου. Ο κόσμος, Ζακυνθινοί και επισκέπτες, συρρέουν στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου, στην πλατεία Σολωμού, απο όπου θα ξεκινήσει η -μοναδική στην Ορθοδοξία- λιτανεία του Εσταυρωμένου. Ο Μητροπολίτης, οι Ιερείς, οι Διάκονοι είναι ντυμένοι στα μαύρα τους άμφια και ο κόσμος αναμένει με αγωνία την έξοδο του Εσταυρωμένου από το ναό. Η ατμόσφαιρα είναι μοναδική.

Η συγκίνηση διαπερνά κάθε ζακυνθινή ψυχή. Η πένθιμη και κατανυκτική λιτανεία αρχίζει υπό τους ήχους του "Ινα τι εφρύαξαν έθνη..." από τη Φιλαρμονική. Μαζί με τον Εσταυρωμένο λιτανεύεται, κάτω από τη μαύρη "Ουρανία", και η περίφημη Εικόνα της "Mater Delorosa", δηλαδή της Παναγίας του Πάθους. Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλη την πόλη και επιστρέφει στην πλατεία Σολωμού, όπου, πάνω σε βάθρο, ο Μητροπολίτης ευλογεί τον κλήρο και το λαό με τον Εσταυρωμένο, κάνοντας το σημείο του σταυρού στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, υπό τους ήχους του "Και κλίνας την κεφαλήν". Η λιτανεία καταλήγει στον ίδιο ναό, όπου γίνεται η εναπόθεση του Χριστού στον Επιτάφιο.

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται κανονικά σε όλους τους Ιερούς Ναούς η Ακολουθία του Επιτάφιου Θρήνου. Στην πόλη όμως, δεν γίνεται λιτάνευση των Επιταφίων τους. Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων η Ακολουθία αυτή, σύμφωνα με παμπάλαιο τοπικό έθιμο, δε γίνεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, αλλά τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου και συγκεκριμένα στις 2.00 το πρωί. Στις 4.00 περίπου το πρωί γίνεται η έξοδος του χρυσωμένου και ξυλόγλυπτου Επιταφίου, ενώ χιλιάδες κόσμου παρακολουθούν τις μοναδικές αυτές στιγμές. Ο Επιτάφιος επιστρέφει γύρω στις 5.30 στο ναό, όπου συνεχίζεται η Ακολουθία, που αξίζει πραγματικά να παρακολουθήσετε.
Ο ωραιότατος ύμνος "Τον Κύριον υμνείτε...", τονισμένος κι αυτός στη ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, που ψάλλεται από όλο το λαό, και η ξακουστή " Gloria" (Γκλόρια) ή το "κομμάτι" και το σπάσιμο των πήλινων σταμνών από τις νοικοκυρές όλων των σπιτιών που διαδραματίζονται κατά την Πρώτη Ανάσταση, θα σας εντυπωσιάσουν.

Τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου, στις 11.15, αρχίζει η Ακολουθία στο Μητροπολιτικό Ναό, που, εν τω μεταξύ, έχει αλλάξει τελείως όψη, έχοντας ντυθεί στα κόκκινα. Στις 11.45 ξεκινά η Αναστάσιμη πομπή για την πλατεία Αγίου Μάρκου, όπου γίνεται η Ανάσταση. Το "Χριστός Ανέστη", από τα χείλη του Μητροπολίτη, ψαλλόμενο κι αυτό κατά την ιδιόμορφη ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, μεταδίδει σε όλους τους χριστιανούς, που κατακλύζουν την πλατεία και τους γύρω χώρους, το μήνυμα της Αναστάσεως του Χριστού, ενώ αμέσως μετά η Εικόνα της Ανάστασης, με τη συνοδεία πάντοτε των Ιερέων και της Φιλαρμονικής, επιστρέφει στο Μητροπολιτικό Ναό, όπου διαδραματίζονται τα του "Αρατε Πύλας... ". Κατά την τοπική παράδοση, η Αναστάσιμη θεία Λειτουργία δεν τελείται αμέσως μετά σε κανένα ναό της πόλεως και των χωριών, αλλά το πρωί της Κυριακής του Πάσχα.
Το "αντέτι" θέλει, κατά τη διάρκεια της αναγνώσεως του Ευαγγελίου, να κτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών. Ας σημειωθεί ότι μόνο στο Ναό του Πολιούχου μας Αγίου Διονυσίου πραγματοποιούνται δύο Αναστάσιμες Θείες Λειτουργίες. Η πρώτη στη 1.00 π.μ. (μεταμεσονύκτιο) και η δεύτερη το πρωί της Κυριακής του Πάσχα.

Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης στον Ιερό Ναό του Αγίου Λαζάρου της πόλεως και λιτάνευση της επιβλητικής εικόνας της Παναγίας της Γαλανούσας καθώς και της εικόνας της Αναστάσεως. Τη Δευτέρα του Πάσχα τα περισσότερα χωριά μας πανηγυρίζουν. Συνδυάστε μια μικρή εκδρομή σε αυτά, επισκεφθείτε τους ωραιότατους ναούς και παρακολουθείστε τις Αναστάσιμες Λειτουργίες και λιτανείες (πρωί και απόγευμα) των σεπτών εικόνων της Παναγίας και της Αναστάσεως.
Στην πόλη μας, το απόγευμα, γίνεται η λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας της Λαουρένταινας, από το Ψήλωμα (Μπόχαλη) προς τον Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδος. Την Παρασκευή της Διακαινησίμου γιορτάζει το γραφικότατο προάστιο της Μπόχαλης. Εκεί πραγματοποιείται, μέσα στη μαγευτική ανοιξιάτικη φύση, το παραδοσιακό πανηγύρι με λιτάνευση της πανάρχαιας και θαυματουργού εικόνας της Παναγίας της Χρυσοπηγής, υπό τους ήχους του "ταμπουρλονιάκαρου" . Οι εορταστικές εκδηλώσεις του Πάσχα κλείνουν την Κυριακή του Θωμά με το παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι στο γραφικό εξωκλήσι του Αγίου Λύπιου, στην περιοχή Καλλίτερο (1 χμ. από την πόλη).
Επεξηγήσεις Ζακυνθινών Εκφράσεων
1. Βαγί : Φύλλα από φοίνικα.
2. Νόντσολος : Νεωκόρος Ι. Ναού.
3. Πευκί : Λάβαρο.
4. Καπίτο(υ)λο : Λβαρο Ι. Ναού.
5. Χηρεύω : Πενθώ.
6. Ουρανία ή Μπαλδακίνο : Είδος υφασμάτινου στεγάστρου, χρησιμοποιουμένου κατά τις λιτανείες στην Επτάνησο.
7. Gloria (Γκλόρια) : Δόξα. H ονομασία προέρχεται από επίδραση των Ρωμαιοκαθολικών, οι οποίοι γιόρταζαν το Πάσχα με το Gloria in exelsis Deo : Δόξα εν υψίστοις θεώ.
8. Κομμάτι : Πρώτη Ανάσταση. Κατά τα χρόνια της Βενετοκρατίας στη Ζάκυνθο απαγορευόταν αυστηρά η σφαγή ζώων προ του Μεγάλου Σαββάτου. Με το κτύπημα των κωδώνων, στην Πρώτη Ανάσταση, εκείνος από τους κρεοπώλες που θα έσφαζε γρηγορότερα το ζώο και το θα προσκόμιζε ολόκληρο ή "κομμάτι" του στον τότε άρχοντα του νησιού, έπαιρνε κάποιο βραβείο. Από αυτό το γεγονός, έλαβε η Πρώτη Ανάσταση την ονομασία το "κομμάτι".
9. Αντέτι : Έθιμο.
10. Ταμπουρλονιάκαρα : Τοπικά παραδοσιακά μουσικά όργανα, αποτελούμενα από ταμπούρλο και την ανάκαρα ή νιάκαρα.
http://www.gozakynthos.gr/gr/zakynthos.festivals.events.easter.php



Τρίτη 19 Απριλίου 2011

Υλικό Παραγωγής Λόγου / Καρναβαλικός τουρισμός

Παπαγγελής, Δ.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 07/09/2008, www.tovima.gr

Πριν από δύο-τρεις αιώνες οι παράτολμοι περιηγητές του ελλαδικού χώρου αψηφούσαν ληστάρχους και Οθωμανούς για να ρεμβάσουν πάνω στους σκόρπιους και χορταριασμένους σπονδύλους της βυθισμένης Αρχαιότητας, αλλά ήξεραν να απολαμβάνουν και τα παράπλευρα κέρδη της Μεσογειακής αιθρίας. Δεν ξέρω για τον βαθιά στοχαστικό Σατωβριάνδο, αλλά ο «σατανικός» εκείνος Λόρδος, που λάτρευε Πίνδαρο και είχε σταθερά ονειρώξεις με Σαπφώ, έζησε στην Ελλάδα τον μύθο του, και κάτι παραπάνω: δεν παραμέλησε ούτε τον ήλιο ούτε τη θάλασσα ούτε τη ζωντανή σύνδεση με την «κόρη των Αθηνών». Υποθέτω, με άλλα λόγια, ότι η βυρωνική εμπειρία ήταν συνδυασμός ιδεαλιστικού κλασικισμού και ορμονικής ευφορίας, με τιμαλφές κληροδότημα μερικά από τα πιο πυρακτωμένα στιχάκια του Ρομαντισμού. Οξεία Μεσογειακή υπεραιμία πρέπει να έπαθε και ο Γκαίτε όταν στα τριάντα εφτά του βρέθηκε από τον βόρειο παράλληλο της Βαϊμάρης μέσα στην αβρή λιακάδα της Ρώμης και στη γενναιόδωρη αγκαλιά μιας χηρεύουσας «σινιόρα», η οποία έκανε ό,τι έπρεπε (και, ενδεχομένως, ό,τι δεν έπρεπε) για να λυτρώσει τον υψηλό Γερμανό της από το αμήχανο άγχος της πρόωρης εκσπερμάτισης.

Το τελικό ανακοινωθέν από αυτή τη μετάλλαξη του βόρειου επισκέπτη ήταν είκοσι τέσσερις δόσεις μεγαλοφυούς λυρισμού σε ισάριθμες «Ρωμαϊκές Ελεγείες». Σε ανάλογο ονειρικό παραλήρημα και ο βορεινός ήρωας του Τόμας Μαν, στον «Θάνατο στη Βενετία», μεταβολίζει την αισθησιακή πλημμυρίδα σε εντατική, πλατωνική ενατένιση του Ωραίου, όταν ανταλλάσσει το αλπικό λυκόφως με τη διάφανη λιακάδα της βενετσιάνικης παραλίας.

Αν υπήρξε καιρός που οι πρώτοι tour operators υπόσχονταν τέτοιο συνδυασμό αισθησιασμών και διανοημάτων στους βορεινούς επισκέπτες του μεσογειακού καλοκαιριού, δεν το ξέρω - έτσι κι αλλιώς, η μετάβαση από τους μυθικούς εκείνους ρέκτες της Μεσογείου στα μαζικώς αερομεταφερόμενα και αινιγματικώς «φτηνά πακέτα» του παρόντος δεν προτείνεται εδώ ούτε καν ως παράδειγμα φαρσοειδούς επανάληψης. Ξέρω, όμως, και επιβεβαιώνομαι από το ρεπορτάζ του «Κυριακάτικου Βήματος» της 3.8.2008 (τίτλος: «Ποιοι είναι οι χειρότεροι τουρίστες»), ότι για να ερμηνεύσουμε σωστά τη μεσογειακή απόδραση αρκετών εκατομμυρίων ανθρώπων τα τελευταία χρόνια θα πρέπει να ξεχάσουμε τον Μπάιρον και τον Γκαίτε και να μελετήσουμε, με την κατάλληλη διασκευή για τη συγκεκριμένη περίπτωση, το «καρναβαλικό» θεώρημα του Μιχαήλ Μπαχτίν - τις στιγμές, δηλαδή, όπου αναστέλλονται η ρουτίνα του καθ' ημέραν βίου, οι κοινωνικές ιεραρχήσεις και οι συμβατικές αναστολές για να απελευθερωθεί μια διάθεση α-ταξίας και στοχευμένης δολιοφθοράς όλων εκείνων των ρυθμίσεων που συνέχουν τη συντεταγμένη καθημερινότητα. Κι αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον στον καρναβαλικό αυτό αντικονφορμισμό είναι ότι το εστιακό σημείο και όργανο της ανατροπής είναι το φυσικό ανθρώπινο σώμα στις πιο γκροτέσκες, ασύδοτες, γελοίες ή άσεμνες εκδηλώσεις του.

Εξαιρετικά ενδιαφέρον, γιατί όποιος έτυχε να δει με τα μάτια του όσα συμβαίνουν στα «καυτά σημεία» της Ρόδου, της Κέρκυρας, της Κρήτης, της Ζακύνθου ή της Κω έχει την εντύπωση ότι μερικά εκατομμύρια ανθρώπων εορτάζουν την αποφυλάκισή τους από την ειρκτή της συμβατικής συμπεριφοράς ή του «πολιτισμού» εξωθώντας το σώμα τους σε εμετικές επιδείξεις ακράτειας. Αν ο μαζικός τουρισμός μπορεί να αποβεί ενοχλητικός και άβολος για τους ιθαγενείς του Λονδίνου, του Παρισιού και της Φλωρεντίας, ο «καρναβαλικός» τουρισμός ασκείται κατά προτίμηση στις «ευλογημένες» ζώνες της Μεσογείου και, ειδικά για την Ελλάδα, ειρωνεύεται τον παλαιότερο και ρομαντικό μύθο της «ελληνικής εμπειρίας» που λανθάνει και στη γνωστή συνθηματολογία του υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης.

Αν αρχίσαμε τούτη την επιφυλλίδα με «κουλτουριάρικες» αναδρομές, είναι επειδή, όπως μαρτυρεί η σχετική βιβλιογραφία, το μεσογειακό μας καλοκαίρι το νιώθουν, και έχουν δικαίωμα να το νιώθουν, ως χωρόχρονο απελευθέρωσης, αιρετικότητας και ετεροδοξίας ως προς τη βιοτική καθημερινότητα και οι «καλοί» τουρίστες. Αλλά το κρίσιμο σημείο στην υπόθεση αυτή είναι όταν ανακαλύπτεις τη λεγόμενη «ζημιά στην εικόνα της χώρας» και αρχίζεις να υπολογίζεις τη δυσαναλογία ανάμεσα στο τουριστικό συνάλλαγμα και τα μολυσματικά λύματα που αφήνουν πίσω τους οι καρναβαλικοί γλεντοκόποι. Οι Βρετανοί (που, σύμφωνα με όλες τις στατιστικές, φαίνεται να διαπρέπουν σ' αυτό το είδος ρύπανσης) ας ντρέπονται για τους Βρετανούς. Αλλά στις σχετικές συζητήσεις τους πολλοί παρατήρησαν, και εύλογα, ότι τα πολυπληθή κνώδαλά τους πηγαίνουν εκεί όπου μπορούν να κοπρίζουν ελεύθερα. Κι αυτό είναι που πρέπει να προσέξουν οι αρμόδιοι φύλακες του τουριστικού μας μύθου.

Ο κ. Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής είναι καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Υλικό Παραγωγής Λόγου /Το μέλλον του τουρισμού

Λαΐου-Αντωνίου, Χρυσάνθη
www.tovima.gr

Η κυβέρνηση και οι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη της χώρας έχουν ήδη στη διάθεσή τους πολλά στοιχεία προκειμένου να σχεδιάσουν εθνική πολιτική προώθησης των νέων μορφών τουρισμού. Αρκεί να το κάνουν
Το μέλλον του τουρισμού
Οι ήπιες μορφές τουρισμού και ιδιαίτερα ο αγροτουρισμός θα μπορούσαν να συμβάλουν στην καλύτερη γνωριμία και επικοινωνία των κατοίκων της Ευρώπης Στη σημερινή κινητικότητα των λαών ο τουρισμός αποκτά για την Ευρώπη μια νέα διάσταση, πέρα από το συμβατικό περιεχόμενό του ως πηγής εθνικού εισοδήματος για τις ελκυστικές τουριστικά χώρες και ως αγαθού ποιότητας ζωής για τους τουρίστες. Αποτελεί μια ευκαιρία προσέγγισης των κατοίκων της Ευρώπης, καθώς και των κοινωνιών που αναπτύσσονται στα πλαίσια της Ευρώπης αλλά με διαφορετικές πολιτισμικές και θρησκευτικές παραδόσεις.

Ο μαζικός συμβατικός τουρισμός στην Ευρώπη ήταν και είναι ως σήμερα, στο μεγαλύτερο ποσοστό του, τουρισμός επίσκεψης μουσείων, μνημείων, ιστορικών χώρων, φαγητού και διασκέδασης (πολλές φορές κακής ποιότητας), χωρίς να δίνεται η ευκαιρία επικοινωνίας των επισκεπτών με τους κατοίκους της χώρας που επισκέπτονται.

Σήμερα αρχίζει να γίνεται συνείδηση ότι η ανάπτυξη των ήπιων μορφών τουρισμού, ο τουρισμός στον αγροτικό χώρο και ιδιαίτερα ο αγροτουρισμός, που χαρακτηρίζεται από τα στοιχεία του σεβασμού στον άνθρωπο και στο περιβάλλον, είναι οι πλέον κατάλληλες μορφές τουρισμού που θα μπορούσαν να συμβάλουν: στην καλύτερη γνωριμία και επικοινωνία των κατοίκων της Ευρώπης που διευρύνεται και ανακατατάσσεται, στην καλύτερη γνωριμία και επαφή των κατοίκων της Ευρώπης με τον φυσικό πλούτο της αλλά και στη συνειδητοποίησή τους ότι οι φυσικοί πόροι αυτής της ηπείρου πρέπει να προστατευθούν, όχι μόνο για τους σημερινούς κατοίκους αλλά και για τις επόμενες γενιές και στη «διαπαιδαγώγηση» όλων των πολιτών της Ευρώπης στην «ανεκτικότητα» της διαφοράς, είτε αυτή είναι πολιτισμική είτε θρησκευτική.

Σήμερα, κατά τη γνώμη μας, αρχίζει να αναδεικνύεται καθαρότερα η άποψη ότι ο «αγροτουρισμός» δεν πρέπει να συγχέεται με τον «αγροτικό τουρισμό» και τα «ενοικιαζόμενα δωμάτια». Και αυτό διότι, σε πολύ γενικές γραμμές, ο αγροτουρισμός αναπτύσσεται μεν στον αγροτικό χώρο, μπορεί όμως να προσφέρεται από «κάθε μορφής επιχείρηση» και μάλιστα χωρίς «ειδικές ποιοτικές προδιαγραφές».

Η αγροτουριστική παραγωγή αποτελεί τελικά ένα σύνολο ήπιων μορφών τουρισμού οι οποίες έχουν σκοπό να ανταποκριθούν στις σύγχρονες ανάγκες και προσδοκίες των τουριστών που επιθυμούν να μετατραπούν, με αυξητική τάση, σε περιηγητές. Οι υπηρεσίες αυτές σχετίζονται κυρίως:

Με προσφορά καταλύματος, με διατροφή, με τοπικές πολιτιστικές δραστηριότητες, με υπαίθριες δραστηριότητες, με πληροφόρηση των περιηγητών και με άλλες αναγκαίες υπηρεσίες.

Ο παραπάνω ενδεικτικός κατάλογος υπηρεσιών αναφέρεται διότι δείχνει την πολυμορφία των ιδιωτικών και δημοσίων φορέων οι οποίοι χρειάζεται να συμμετέχουν για να καλυφθούν οι ανάγκες των περιηγητών αλλά αναδεικνύει συγχρόνως και το γεγονός ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα ο αγροτουρισμός είναι «η οργάνωση των υπηρεσιών και της προσφοράς».

Ο «αγροτικός τουρισμός» και ο «αγροτουρισμός» τα τελευταία 20 χρόνια αποτελούν για την Ευρώπη μια προσπάθεια να συγκρατηθεί και να αναχαιτισθεί η επιθετικότητα του «βιομηχανοποιημένου τουρισμού», να ενταχθούν οι αγροτικές κοινωνίες σε έναν αναλογικότερο καταμερισμό του εθνικού τουριστικού εισοδήματος, να εξασφαλίσουν οι αγρότες συμπληρωματικό εισόδημα, να αναβιώσουν οι παραδοσιακοί οικισμοί, να προταχθεί η πολιτιστική κληρονομιά στο τουριστικό αγαθό, να μετατραπεί ο τουρίστας σε περιηγητή, οδοιπόρο και ταξιδιώτη, να εξανθρωπιστούν οι σχέσεις του επισκέπτη με τους κατοίκους της χώρας και όλοι μαζί να γίνουν ευαίσθητοι στην αξία της φύσης και των πόρων της, ανεξάρτητα από εθνικότητα.

Ο τουρισμός γενικά, κυρίως δε σε χώρες μικρές σαν την Ελλάδα, αποτελεί μια ανθρώπινη δραστηριότητα η οποία εντάσσεται στις προσπάθειες οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, περιέχει όμως πολλά στοιχεία αστάθειας στις σχέσεις ανθρώπου και περιβάλλοντος και περικλείει πολλούς κινδύνους. Αρκεί να θυμηθούμε ότι σε μικρές κοινωνίες (π.χ. νησιά) ο ανθρώπινος πληθυσμός στην τουριστική περίοδο μπορεί και να δεκαπλασιαστεί, με όλα τα επακόλουθα αυτής της αύξησης για τους τοπικούς φυσικούς πόρους, τους ρυθμούς ζωής της συγκεκριμένης κοινότητας και τον πολιτισμό της. Σε αυτή την κλίμακα του κοινωνικού φαινομένου της απότομης πληθυσμιακής επίθεσης η συμβατική λύση που δίνει ο βιομηχανοποιημένος τουρισμός είναι κατ' ανάγκη επιθετική. Μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα βιάζουν πολλές φορές το περιβάλλον, «πακέτα» για την καλύτερη «εκμετάλλευση» των τουριστών ετοιμάζονται, αγροτικά προϊόντα γεμάτα χημικά στοιχεία και κακότεχνα προϊόντα «δήθεν» λαϊκής τέχνης παράγονται.

Ο αγροτουρισμός στην Ελλάδα δεν έχει παράδοση συγκρινόμενος με άλλες χώρες τής ΕΕ, έχει όμως τη μικρή αλλά αξιοπρόσεκτη ιστορία του που διδάσκει πώς μπορεί να υλοποιηθεί και να πετύχει ένα πρόγραμμα αγροτουρισμού σε μια νέα περιοχή. Από την ως σήμερα εμπειρία και σύμφωνα με την έκθεση του εμπειρογνώμονα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Henri Grolleau, το πιο επιτυχημένο πρόγραμμα δομημένου αγροτουρισμού έχει αποδειχθεί το δίκτυο των Γυναικείων Αγροτουριστικών Συνεταιρισμών, που ξεκίνησε το 1983 ως ιδέα και πρωτοβουλία του Συμβουλίου Ισότητας των δύο φύλων και λειτουργεί με αυξανόμενη επιτυχία ως σήμερα έχοντας ανοίξει τον δρόμο σε πολλούς νέους γυναικείους αγροτικούς συνεταιρισμούς σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Τα πρώτα προγράμματα είναι της Πέτρας στη Λέσβο, του Αγίου Γερμανού και των Ψαράδων στις Πρέσπες, στα Μαστιχοχώρια της Χίου, στα Αμπελάκια της Θεσσαλίας, στη Μαρώνεια της Θράκης, στην Αράχωβα της Βοιωτίας.

Εξάλλου αρκετές αναπτυξιακές εταιρείες που στηρίζονται από τις περιφέρειες, τις νομαρχίες και την τοπική αυτοδιοίκηση καθώς και ιδιωτικές επιχειρήσεις με παραδοσιακούς ξενώνες, αγροτοβιοτεχνικές και αγροτοοικοτεχνικές μονάδες έχουν προωθήσει επιτυχημένα αγροτουριστικά προγράμματα τα οποία δείχνουν ότι ο αγροτουρισμός: συμβάλλει θετικά στη βιώσιμη περιφερειακή οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, εξασφαλίζει αυταπασχόληση και προσωπικό εισόδημα δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας, ιδιαίτερα για νέους και γυναίκες, συμβάλλει στη διαφύλαξη του περιβάλλοντος, αναδεικνύει και διατηρεί την πολιτιστική κληρονομιά και αξιοποιεί τα τοπικά αγροτικά προϊόντα (όπως η προσπάθεια του αγροτουριστικού προγράμματος Επιδαύρου Αργολίδας σε συνδυασμό με τις ετήσιες πολιτιστικές τοπικές εκδηλώσεις του «Ιουλίου»).

Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει εθνικός σχεδιασμός για τον αγροτουρισμό, δεν υπάρχει εθνική πολιτική για τις ήπιες μορφές τουρισμού και ο ΕΟΤ παραμένει στηρίζοντας κυρίως τις συμβατικές μορφές τουρισμού.

Γίνεται προσπάθεια αξιοποίησης του αγροτουρισμού από την περιφέρεια και τη νομαρχιακή αυτοδιοίκηση και τους ΟΤΑ αλλά με μικρά τις περισσότερες φορές αποτελέσματα.

Τα υπουργεία Γεωργίας, Εθνικής Οικονομίας και Ανάπτυξης και μερικοί άλλοι φορείς χειρίζονται προγράμματα σημαντικής χρηματοδότησης για τον αγροτουρισμό αλλά δυστυχώς ακόμη δεν έχει εξασφαλισθεί η προσδοκώμενη και αναγκαία αγροτουριστική τεχνική και στελεχιακή υποδομή.

Δεν υπάρχει «θεσμικό πλαίσιο», δεν υπάρχουν ειδικές ποιοτικές προδιαγραφές ούτε σήματα ποιότητας και διάκρισης ανάμεσα στις «αγροτουριστικές μονάδες».

Η έρευνα αγοράς, η προβολή και η διαφήμιση είναι δύσκολο να γίνουν από τους ίδιους τους αγρότες.

Δεν υπάρχει κεντρικός φορέας συντονισμού-πληροφόρησης-προώθησης και προβολής του αγροτουρισμού στην Ελλάδα.

Δεν είναι στις προτεραιότητες του ΕΟΤ η δημιουργία ενός εναλλακτικού «πράσινου πακέτου» τουρισμού, παρ' όλο που η ζήτηση από τους περιηγητές είναι αυξημένη.

Ως πότε όλα αυτά θα μένουν ασυντόνιστα και αναξιοποίητα; Η επιστημονική έρευνα δεν έχει δώσει ακόμη καθαρά μετρήσιμα στοιχεία της ποσοτικής συμβολής του αγροτουρισμού και των ήπιων μορφών τουρισμού στο εθνικό ακαθάριστο τουριστικό προϊόν.

Η κυβέρνηση πάντως και οι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη της χώρας έχουν ήδη στη διάθεσή τους πολλά στοιχεία προκειμένου να σχεδιάσουν εθνική πολιτική προώθησης των ήπιων μορφών τουρισμού. Αρκεί να το κάνουν. Πιστεύουμε ότι η προώθηση αυτή των μορφών τουρισμού μπορεί να συμβάλει: α) στη στήριξη του αγροτικού χώρου ο οποίος αστικοποιείται και ο οποίος αποτελεί σήμερα την «κιβωτό» των πολιτισμικών χαρακτηριστικών μας, β) στη χρησιμοποίηση αναξιοποίητων ανθρώπινων πόρων δημιουργώντας δυνατότητες αυταπασχόλησης.