Πέμπτη 28 Απριλίου 2011

Μάης 1968: Ένας μήνας με 40 χρόνια ζωής

του Παν. Μουλλα

Εδώ και 40 χρόνια αναρωτιέμαι: Πώς μια φοιτητική εξέγερση με άδοξο τέλος συγκλόνισε την οικουμένη; Πώς και γιατί καταγράφεται ως ένα από τα σημαντικά γεγονότα του 20ού αιώνα; Πώς έχει μετουσιωθεί από γεγονός σε φαινόμενο με πολλαπλές, αντιθετικές και αντιφατικές ερμηνείες;
Παρακολούθησα στο Παρίσι την έκρηξη του Μάη του 1968 από την αρχή της ώς το τέλος της. Έζησα μερικές από τις κορυφαίες στιγμές της. Διατηρώ στη μνήμη μου ολοζώντανες τις εικόνες της. Ιδού μερικές. Πρώτη εικόνα: η κατάληψη της Σορβόννης από την αστυνομία, η έξωση των φοιτητών κι εγώ, ξεμοναχιασμένος στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο, να βγαίνω τελευταίος από το κτίριο, για να βρεθώ στην παρακείμενη πλατεία, κατάμεστη από οργισμένο πλήθος. Δεύτερη εικόνα: οι καθημερινές διαδηλώσεις στο Καρτιέ Λατέν και αλλού, οι συγκρούσεις και τα οδοφράγματα. Τρίτη εικόνα: το θέατρο Οντεόν κατειλημμένο από τους φοιτητές και μεταμορφωμένο σε αίθουσα διαρκών συνεδριάσεων, κάτω από την επιγραφή: "Όταν η Βουλή γίνεται θέατρο, γιατί και το θέατρο να μη γίνει Βουλή;". Τέταρτη εικόνα: ο Σαρτρ στην παρισινή Φοιτητούπολη να μιλάει στους φοιτητές για το φοιτητικό κίνημα περισσότερο ως Μαρκούζε και λιγότερο ως Σαρτρ. Τι να πρωτοθυμηθώ;
Αξίζει όμως να αναφερθεί και η συνέχεια: ότι, δύο χρόνια αργότερα, καθώς βρίσκομαι ως λέκτορας των ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Ναντέρ, φυτώριο του Μάη του 1968, έχω τη δυνατότητα να ζήσω από κοντά και τα μεθεόρτια. Η αλλαγή είναι απότομη. Η παρένθεση κλείνει με ένα ταχύτατο πέρασμα από το δημόσιο στο ιδιωτικό. Γιατί οι επόμενοι φοιτητές του 1970, 1971 και εξής είναι παιδιά μιας νέας τάξης. Μου θυμίζουν την παροιμία: "Στο σπίτι του κρεμασμένου δεν μιλάνε για σκοινί".
Μερικές φορές οι φοιτητές συγκεντρώνονται σε αμφιθέατρα και προβαίνουν δημόσια σε προσωπικές εξομολογήσεις. Είδα πρωτοετή φοιτήτρια να περιγράφει λεπτομερώς τις ποικίλες ερωτικές εμπειρίες της με μια γεύση πικρίας και απογοήτευσης.
Όσο για τους αγωνιστές του Μάη του 1968, γνωρίζω ότι υπάρχουν μερικοί που αυτοκτόνησαν. Άλλοι εγκατέλειψαν τις σπουδές τους και εγκαταστάθηκαν ως αγρότες στην ύπαιθρο, αδυνατώντας να συνεχίσουν, όπως πριν, τη ζωή τους. Οι περισσότεροι βέβαια επέζησαν, ο καθένας με τον τρόπο του, προσαρμοσμένοι ή συμβιβασμένοι, ορισμένοι μάλιστα διέπρεψαν και ως αρνητές της νεότητάς τους, με πρωτοπόρο κι εδώ τον Ντανιέλ Κον Μπεντίτ.
Και ο Μάης του 1968; Μια χαμένη άνοιξη; Ένα γεγονός - ιδεολόγημα; Ένας άταφος νεκρός; Ή μήπως είναι φάντασμα που πλανάται ακόμα πάνω από το Παρίσι (και όχι μόνο) προκαλώντας φόβο, ελπίδα ή σιωπή;
Δεν ξέρω με ποιους αλλόκοτους συνειρμούς, κάθε φορά που σκέφτομαι τον γαλλικό Μάη, μου έρχονται στο νου οι καταφικοί στίχοι
Γιατί τα σπάσαμε τ' αγάλματά των,
γιατί τους διώξαμεν απ' τους ναούς των,
διόλου δεν πέθαναν γι' αυτό οι θεοί.
Ίσως γιατί εδώ, σ' αυτό το όριο όπου η πραγματικότητα (θάνατος) σμίγει με τη μυθοπλασία (αγάλματα, θεοί) βρίσκεται ένα ουσιώδες στοιχείο του γαλλικού Μάη: η συνύπαρξη των αντιθέσεων και η αντιφατικότητά του. Εδώ λοιπόν πρέπει να σταθούμε. Γιατί ο Μάης του 1968 δεν είναι διόλου ένα συγκροτημένο και οργανωμένο πολιτικό κίνημα με ενιαίους και προκαθορισμένους στόχους. Είναι μια έκρηξη οργής αλλά και μια γιορτή. Μια ρήξη και μια συνέχεια. Μια άρνηση και μια κατάφαση συγχρόνως.
Η άρνηση, ασφαλώς βιαιότερη και κυριαρχικότερη, έχει πολλούς στόχους: τον πατέρα - Ντε Γκωλ, τη γαλλική Δεξιά, τον καπιταλισμό, τον ιμπεριαλισμό, την ανθρώπινη εκμετάλλευση, την καταναλωτική κοινωνία, αλλά και τους αποστεωμένους κομματικούς μηχανισμούς, την τεχνοκρατία, τη γραφειοκρατία κ.λπ. Η κατάφαση έχει ποιητικότερες συντεταγμένες: τον έρωτα, την ηδονή, το όνειρο, την ουτοπία, την πραγματοποίηση του ανέφικτου. Διόλου παράξενο, λοιπόν, που ο Τσε Γκεβάρα, ο Μαρξ και ο Φρόιντ συνυπάρχουν εδώ, εξίσου σεβαστοί και παρόντες.
Ωστόσο, αν η πολιτική διάσταση του γαλλικού Μάη επιδεικνύει τη σημασία του χώρου (εννοώ ό,τι συμβαίνει, εκείνη την εποχή, στην Ευρώπη, στην Ασία ή στη Λατινική Αμερική η πολιτισμική του διάσταση περιέχει ως αναγκαία αναφορά στην Ιστορία. Κίνημα Γάλλων φοιτητών, ο Μάης του 1968 φανερώνει ταυτόχρονα (πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς;) και τη γαλλική του παιδεία. Απόδειξη, ο γραπτός του λόγος: ένα πλήθος μηνυμάτων όπου η πολιτική συνθηματολογία συνδυάζεται με το χιούμορ, με την υπερρεαλιστική αίσθηση και γνώση, ακόμα και με την ποιητική δημιουργία.
Από την άλλη μεριά, αν αυτό που συμβαίνει εδώ είναι νέο (και είναι νέο), δεν παύει όμως να περιέχει και κάτι παλιό, παραδοσιακό, κάποτε μάλιστα και ξεπερασμένο. Άλλοτε πάλι η πραγματικότητα περικλείει ως αναγκαίο συμπλήρωμά της και μια ορισμένη θεατρικότητα. Η διαμαρτυρία χρειάζεται να μεγιστοποιηθεί: να γίνει σύγκρουση, ανατροπή, επανάσταση. Με άλλα λόγια, να επιτευχθεί το κατάλληλο πέρασμα από την κυριολεξία στη μεταφορά. Έτσι, για παράδειγμα, ενώ τα οδοφράγματα είναι στην ουσία τους αναποτελεσματικά ως αμυντικά μέσα στο μοντέρνο Παρίσι του 1968, διαθέτουν ωστόσο ένα τεράστιο πλεονέκτημα: ότι κινητοποιούν το συλλογικό φαντασιακό, παραπέμποντας στο επαναστατημένο Παρίσι του 1848, του Ενζολορά και των Αθλίων, ακόμη και στην Κομμούνα του 1871. Κι εδώ ίσως θα πρέπει να αναζητήσουμε τους λόγους που εξηγούν, σε μεγάλο βαθμό, την παγκόσμια απήχηση του γαλλικού Μάη: στο γεγονός ότι, παρά την αποτυχία της, η φοιτητική εξέγερση του 1968, νικήτρια στο συμβολικό πεδίο, έφυγε αφήνοντας πίσω της, σαν ανοιχτούς λογαριασμούς μέσα στον χρόνο, κάποια αιτήματα και ερωτήματα που είναι δύσκολο να παραγραφούν.

Ο Παν. Μουλλάς είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου