Δρ Κων/νος Αγγελάκος
Φιλόλογος στο Τμήμα Επιμόρφωσης
του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
Α΄ Εισαγωγή: Η Περίληψη ως μορφή πύκνωσης του λόγου - Στόχοι της διδασκαλίας
Η περίληψη δεν είναι ξεχωριστό γραμματειακό είδος αλλά ένας τρόπος απόδοσης προϋπάρχοντος κειμένου μέσα από τον οποίο επιδιώκεται:
1) Η κατανόηση ενός κειμένου.
2) Η πληροφόρηση των άλλων με λιτό και σαφή τρόπο για το περιεχόμενο ενός κειμένου.
3) Η πύκνωση του λόγου και η δόμηση ενός πολύ συνεκτικού κειμένου
4) Η διάκριση του αναγκαίου από το περιττό.
Β΄ Η εκφώνηση της εργασίας για γραφή περίληψης
Η περίληψη γράφεται για συγκεκριμένο σκοπό και έχει πάντα αποδέκτη. Γι’ αυτό πρέπει να αποφεύγεται η τυποποιημένη εκφώνηση “Να γράψετε την περίληψη του κειμένου” και να υιοθετούνται πιο επικοινωνιακές διατυπώσεις όπως: “Σε κυριακάτικη εφημερίδα δημοσιεύτηκε η παραπάνω κριτική βιβλίου . Να ενημερώσετε την τάξη σας για το περιεχόμενό της γράφοντας μία περίληψη 100 λέξεων.”
Γ΄ Το πρώτο βήμα: η μελέτη του κειμένου, καταγραφή των λεπτο- μερειών
Η γραφή της περίληψης συνδέεται άρρηκτα με την ενότητα σημειώσεις. Δε μπορεί να γραφεί μια καλή περίληψη, αν δεν έχει προηγηθεί μία προσεκτική καταγραφή των βασικών ιδεών - θέσεων του κειμένου.
Η μελέτη του κειμένου σύμφωνα με τον Ν. Γρηγοριάδη γίνεται σε
τέσσερις φάσεις:
1η φάση. Προσεκτική ανάγνωση, εντοπισμός άγνωστων λέξεων και άγνωστων στοιχείων, σύλληψη του νοηματικού του κέντρου.
2η φάση. ΄Αλλη ανάγνωση για παρακολούθηση της σειράς των γεγονότων ή των ιδεών.
3η φάση. Εύρεση και γραφή των λεπτομερειών, διαμέσου της εργασίας κατά παράγραφο:
· Εύρεση της θεματικής περιόδου.
· Διάκριση των σημαντικότερων λεπτομερειών της παραγράφου.
· Υπογράμμιση σημαντικών λέξεων - κλειδιών της παραγράφου που δηλώνουν το θέμα της και τις βασικότερες λεπτομέρειες.
· Σύνοψη : καταγραφή του πλαγιότιτλου της παραγράφου
· Μετάβαση από την παράγραφο σε ευρύτερες νοηματικές ενότητες(όταν είναι απαραίτητο).
4η φάση. Τελική ανάγνωση για επιβεβαίωση της κατανόησης του κειμένου και της ορθής γραφής των λεπτομερειών. Διαμόρφωση ενός γενικού διαγράμματος του κειμένου.
.
Δ΄ Δεύτερο βήμα: Επιλογή των στοιχείων που είναι χρήσιμα στην περίληψη. Καταστρώνω το διάγραμμα της περίληψης.
Η καταγραφή των σημειώσεων δε σημαίνει ότι όλο αυτό το υλικό θα χρησιμοποιηθεί στην περίληψη. Γι΄ αυτό χρειάζεται προσοχή στηδιάκριση των αναγκαίων στοιχείων από τα περιττά. Αυτό προϋποθέτει την οργάνωση των σημειώσεων - πλαγιότιτλων σ΄ ένα σχεδιάγραμμα με τη γνωστή δομή μιας παραγράφου:
α. Θεματική πρόταση: Αναφέρεται το θέμα του κειμένου και η κεντρική του ιδέα ( η οποία είναι δική σας και όχι μια τυχαία επιλογή σημείων του κειμένου).
β. Λεπτομέρειες: Καταγραφή των σημαντικότερων πλαγιότιτλων ακολουθώντας πιστά το κείμενο που συνοψίζετε.
γ. Κατακλείδα: Τελικό συμπέρασμα - Κατάληξη - Διέξοδος - Πρόταση ( η οποία μπορεί να παραλείπεται ).
Τα προηγούμενα δε σημαίνουν ότι η περίληψη θα είναι μία μόνο παράγραφος. Αυτό εξαρτάται από το είδος και το μέγεθος του κειμένου καθώς και την ποσότητα της περίληψης. Πάντως στα πλαίσια των εξετάσεων του Ενιαίου Λυκείου συνήθως το κείμενο της περίληψης είναι μία παράγραφος των 10-12 γραμμών.
Ε΄ Γράφω την περίληψη
1. Ακολουθώ προσεκτικά το διάγραμμα της περίληψης.
2. Θυμάμαι ότι η περίληψη δεν είναι το ίδιο το κείμενο αλλά πιο
σύντομο ( το 1/3 ; ) και αποτελεί δική μου εργασία, η οποία δεν
πρέπει να προδίδει το πνεύμα του συγγραφέα.
3. Ξεκινάω την περίληψη είτε με αναφορά στο συγγραφέα ή στο κείμενο είτε κατευθείαν με τις ιδέες του κειμένου. Επειδή ,όμως, η περίληψη εντάσσεται σε επικοινωνιακό πλαίσιο είναι προτιμότερη η εισαγωγή: “Το κείμενο είναι κριτική στο βιβλίο του Τ. Σαρτόρι……..” ή Ο συγγραφέας ή ο δημοσιογράφος ασκεί κριτική……..”
4. Ακολουθώ ορισμένες τεχνικές πύκνωσης.:
· Απαλοιφή ονοματικών ή άλλων προσδιορισμών.
· Αντικατάσταση υπωνύμων από το υπερώνυμό τους.
· Αντικατάσταση μιας περιόδου από τη λεκτική πράξη.
· Αντικατάσταση μιας σειράς ενεργειών από μια φράση που επιγράφει την όλη πράξη.
5. Δεν προσπαθώ να μιμηθώ το ύφος του συγγραφέα αλλά υιοθετώ ένα διαφορετικό ύφος με καθαρά Πληροφοριακό Χαρακτήρα.
6. Χρησιμοποιώ την ενεργητική φωνή όταν τονίζεται ο συγγραφέας και την παθητική όταν δίνεται έμφαση στο κείμενο-στο αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου.
7. Χρησιμοποιώ με φειδώ λέξεις ή φράσεις από το κείμενο, δίνοντάς τες σε εισαγωγικά.
8. Απέχω από κάθε είδους κριτική ή σχολιασμό ή αξιολόγηση του αρχικού κειμένου.
9.Αξιοποιώ ένα κατάλληλο λεξιλόγιο για το συγκεκριμένο είδος κειμένου όπως: αναφέρομαι, προτείνω, τονίζω, υποστηρίζω, προσθέτω, αναλύω, υπογραμμίζω, επισημαίνω ,απευθύνομαι ,θίγω το θέμα , συμπεραίνω ,υπαινίσσομαι κ. τ. λ.
10.Προσέχω τη διάρθρωση του κειμένου μου επιλέγοντας τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις.
| |
ΣΤ΄ Το τελευταίο και το πιο δύσκολο βήμα: αξιολογώ την περίληψη
Πρώτα- πρώτα αντιμετωπίζουμε την περίληψη ως ολοκληρωμένη μορφή κειμένου ,ως μια πλήρη παραγωγή λόγου-έκθεση . Κατά συνέπεια εφαρμόζουμε στην αξιολόγησή της τα κριτήρια αξιολόγησης ενός γραπτού κειμένου προσαρμοσμένα στις απαιτήσεις του συγκεκριμένου κειμένου. Ειδικότερα ακολουθώντας την αναλυτική μέθοδο διόρθωσης αξιολογούμε:
Α. Το Περιεχόμενο ( 0- 12 μονάδες ) .
Στα θετικά στοιχεία θα εντάξουμε κυρίως την κατανόηση της κεντρικής ιδέας του κειμένου, την καταγραφή των βασικών ιδεών του και την αποφυγή στείρας μεταφοράς τμημάτων του κειμένου στην περίληψη.
Στα μειονεκτήματα θα ανήκουν η παρέκκλιση από το νοηματικό κέντρο του κειμένου , η παρουσίαση δευτερευόντων σημείων σε βάρος των κύριων , η άσκοπη φλυαρία που οδηγεί σε μακροσκελές κείμενο κ.τ.λ.
Β. Την Έκφραση ( 0 – 8 μονάδες)
Συνεξετάζονται σε αυτήν τη φάση η ορθογραφία, η στίξη, η σύνταξη και η υφολογία της περίληψης. Δεν επισημαίνονται μόνο οι ορθογραφικές , συντακτικές ή άλλες γλωσσικές αδυναμίες ή δυνατότητες αλλά δίνεται βάρος στη χρήση του κατάλληλου ύφους για τη συγκεκριμένη μορφή κειμένου.
Γ. Δομή ( 0 – 5 μονάδες)
Αξιολογείται θετικά μία περίληψη με ομαλή ροή και συνοχή. Ένα κείμενο που χρησιμοποιεί με επιτυχία τις διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις ,αποφεύγει τον μακροπερίοδο λόγο, δεν ακολουθεί τυποποιημένους τρόπους σύνδεσης προτάσεων ή παραγράφων κ.τ.λ.
Δ. Γενική θεώρηση
Ο παραπάνω αναλυτικός τρόπος αξιολόγησης της περίληψης θα είναι μια μηχανιστική διαδικασία “τεμαχισμού του κειμένου” αν δεν επακολουθήσει μια γενική θεώρηση του γραπτού η οποία δεν θα είναι μια προσπάθεια άθροισης των επιμέρους βαθμών αλλά μια συνεκτίμηση της συνολικής παρουσίας της περίληψης αυτής από την πρωτοτυπία στην συγκρότηση και το ύφος του κειμένου έως την εικόνα του γραπτού ( καθαρογραμμένο κείμενο , ευανάγνωστη γραφή) που την έχουμε ξεχάσει εδώ και αρκετό καιρό.
Ζ΄ Από τη θεωρία στην πράξη: ένα παράδειγμα με την τεχνική των πλαγιότιτλων
1. Δίνεται το δοκίμιο του Θ. Λιανού '' η διαφήμιση και ο ρόλος της '' με πλαγιότιτλους.
Πλαγιότιτλοι παραγράφων στο άρθρο του Θ. Λιανού : << Η διαφήμιση και ο ρόλος της >>.
1. Διαφήμιση είναι η γνωστοποίηση στο κοινό των ιδιοτήτων ενός προϊόντος. Σήμερα, όμως, επιτελεί και άλλες λειτουργίες.
2. Η διάδοση της διαφήμισης σήμερα συνδέεται με τα μονοπώλια τα οποία επιδιώκουν την αύξηση των κερδών τους. Βέβαια τα έξοδα των διαφημίσεων τα πληρώνει το κοινωνικό σύνολο.
3. Μια πρώτη λειτουργία της διαφήμισης είναι η προβολή προτύπων κατανάλωσης και ζωής, που είναι υποταγμένα στην εξασφάλιση του κέρδους.
4. Παράλληλα προωθεί η διαφήμιση μια σειρά αντιλήψεων για τη ζωή και τις σχέσεις όπου τα προϊόντα δημιουργούν ψευδαισθήσεις και λειτουργούν ως υποκατάστατα σημαντικών στοιχείων της προσωπικότητάς μας.
5. Μια δεύτερη, πιο έμμεση και πιο επικίνδυνη, λειτουργία της διαφήμισης είναι ο εθισμός των μελών στο να αποδέχονται πολιτικά και ιδεολογικά μηνύματα, γεγονός που τις καθιστά υποχείρια όσων ελέγχουν τα Μ.Μ.Ε.
6. Υπάρχουν και άλλες λειτουργίες της διαφήμισης με δευτερεύουσα σημασία όπως η διόγκωση των ατομικών αναγκών σε βάρος των κοινωνικών
7. Εύλογη απορία : Τι πρέπει να κάνουμε ; Να απαλλαγούμε από τον παράγοντα που τη δημιουργεί ,το κεφάλαιο.
2. Παρουσιάζεται ένα παράδειγμα περίληψης.
Περίληψη Κειμένου: '' Η διαφήμιση και ο ρόλος της ''
Σύμφωνα με το συγγραφέα, η διαφήμιση αποτελεί ''τη γνωστοποίησητων ιδιοτήτων διαφόρων προϊόντων''. Ωστόσο, αν και πρωτοεμφανίστηκε ως μέσο εξυπηρέτησης οικονομικών κι επιχειρησιακών συμφερόντων, σήμερα το φαινόμενο έχει πάρει κι άλλες διαστάσεις. Αρχικά η διαφήμιση μονοπωλείται από κατόχους μιας καπιταλιστικής νοοτροπίας οι οποίοι επιδιώκουν την αύξηση των δικών τους κερδών είς βάρος άλλων ατόμων ή και ομάδων ( κατά βάση κοινωνικών ) οι οποίες επιβαρύνονται απ΄ τα κέρδη της επιχείρησης. Παράλληλα, μέσα απ΄ τη διαφήμιση ο πολίτης δέχεται μια ανεπαίσθητη ιδεολογική αλλοίωση επιδρώντας επάνω του αξίες και πρότυπα που προβάλλονται, δίχως αυτά όμως να συμβαδίζουν με το ορθό, το λογικό, το ηθικό, το δίκαιο. Άμεσο αποτέλεσμα της πλασματικής αυτής προβολής είναι η δημιουργία '' ψευδαισθήσεων '' και η ανικανότητα του πολίτη να ξεφύγει απ΄ την ουτοπιστική ή έστω αναληθή πραγματικότητα της ζωής και τη συνεχή διαστρέβλωση της προσωπικότητάς του. Επιπρόσθετα, μέσω της διαφήμισης υποβάλλεται ακούσια στον πολίτη - καταναλωτή μια πολιτική και ιδεολογική προπαγάνδα απ΄ την οποία είναι δύσκολο να ξεφύγει. Επομένως χειραγωγείται απ΄ τους κυρίαρχους των μέσων μαζικής ενημέρωσης και ξεκινώντας απ΄ την απλή αποδοχή των διαφημιστικών μηνυμάτων το φαινόμενο επεκτείνεται και στους άλλους τομείς της ιδιοσυγκρασίας ενός ατόμου, με αποτέλεσμα τη σχετική '' πλύση εγκεφάλου ''. Εκτός αυτών όμως των λειτουργιών υπάρχουν κι άλλες με δευτερεύουσα σημασία. Ωστόσο το φαινόμενο με τις πολλαπλές αρνητικές τουεκφάνσεις συνεχίζει να υφίσταται και ο μόνος τρόπος περιορισμού ή κατάργησής του είναι η κατάργηση του καπιταλισμού κι επομένως του κεφαλαίου, πράγμα αδύνατο για την εποχή μας.
3. Συζητείται και αξιολογείται η περίληψη αυτή.
Βιβλιογραφία
1.Αγγελάκος Κ. “Λόγος πυκνός και κρουστός” Νέα Παιδεία τευχ.90
2.Αδαλόγλου Κ. “Ο Λόγος και οι σημειώσεις –Περίληψη” Φιλόλογος τευχ.53
3.Γρηγοριάδης Ν. “Το δημιουργικό γράψιμο ,η τέχνη και η τεχνική του- Η παράγραφος” Κώδικας.
4.Mατσαγγούρας Η. “ Η σχολική τάξη” Αθήνα 1998
5. Τσολάκης Χ. κ.α. “Έκθεση – Έκφραση Β΄Λυκείου”
6. Τσολάκης Χ. κ.α. “Έκθεση – Έκφραση Β΄Λυκείου” Βιβλίο του καθηγητή.
7.Αξιολόγηση των μαθητών της Β΄Λυκείου στη Νεοελληνική Γλώσσα(Έκθεση –Έκφραση), Κ.Ε.Ε. 1998
8.HIDI,S.& ANDERSON V. “Producing Written Summaries”Review of Educational Research,vol.56/4,1986.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου