ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ

Είναι τα γλωσσικά-μορφικά στοιχεία που βοηθούν τον αναγνώστη/ακροατή να συνδέσει το κειμενικό μήνυμα με το ευρύτερο γνωσιακό, καταστασιακό και πολιτισμικό του πλαίσιο.

Κειμενικοί Δείκτες που υπηρετούν και δηλώνουν την οργάνωση-συνοχή του κειμένου:

1. Δείκτες σύζευξης: δείχνουν τις λογικές σχέσεις μεταξύ προτάσεων μέσα σε μια Περίοδο. Είναι διάφοροι σύνδεσμοι ή επιρρήματα, π.χ. προσθετικοί (επίσης, και, επιπλέον…), αντιθετικοί (αλλά, όμως…), συμπερασματικοί (άρα, επομένως…), αιτιολογικοί (επειδή, διότι…), χρονικοί (πριν, μετά, ύστερα…), κ.λπ.
   
   

2. Δείκτες μετάβασης: δείχνουν τη σχέση μετάβασης σε άλλη κειμενική ενότητα, π.χ. Περίοδο, Παράγραφο. Επιτυγχάνεται με τους εξής συνοχικούς δεσμούς-τρόπους:

• Συνδετικότητα: συνδετικές/διαρθρωτικές λέξεις-φράσεις που δηλώνουν σημασιολογικές σχέσεις, π.χ. πρόσθεση (Επίσης…), συμπέρασμα (Συμπερασματικά, Έτσι…), αντίθεση (Ωστόσο…), κ.λπ.
• Υποκατάσταση: με παρουσία του στοιχείου που παραλείπεται (π.χ. οι πρώτοι, οι δεύτεροι, αυτή η άποψη, κλπ.)
• Λεξικές σχέσεις: αντωνυμίες (π.χ. αόριστες, δεικτικές…), επανάληψη λέξεις-φράσεις της προηγούμενης κειμενικής ενότητας, που μπορεί να είναι και λέξη-φράση «κλειδί» αυτής ή ολόκληρου του κειμένου, παράφραση (παραλλαγή, αναδιατύπωση ενός σκεπτικού της προηγούμενης κειμενικής ενότητας, π.χ. ένα συνώνυμο, υπερώνυμο, λεξικές φράσεις τύπου «μια τέτοια άποψη», κ.λπ.)
• Έλλειψη: παράλειψη συνδετικών στοιχείων, που ευκόλως εννοούνται από το συμφραζόμενο
• Αναφορά (αντικατάσταση μιας ονοματικής ή ρηματικής φράσης της προηγούμενης κειμενικής ενότητας με μία αντωνυμία (προσωπική, κτητική, δεικτική) ή ένα επίρρημα) ή προσωπική αναφορά: σύστημα ταύτισης προσώπων, που εκφράζεται με ονοματικές φράσεις και αντωνυμίες καθώς και με μορφήματα του ρήματος (πρόσωπα), π.χ. «Οι ίδιοι υποστηρίζουν…» / «Ο Νίκος…» / «Εγώ πιστεύω…» (είναι και κειμενικοί δείκτες στάσης, βλ. παρακάτω)

3. Δείκτες πλαισίου: δείχνουν τα μέρη του κειμένου ή παραπέμπουν σε αυτά, π.χ. «Για να συνοψίσουμε…» / «Στην επόμενη ενότητα θα…» / «Πρώτον, …» / «όπως προηγουμένως ανέφερα…» (είναι και δείκτες μετάβασης ή σύζευξης)

4. Επεξηγηματικοί δείκτες: επεξηγούν το περιεχόμενο του κειμένου, π.χ. παρενθετικός λόγος με τη χρήση σημείων στίξης, όπως είναι το κόμμα, η παρένθεση, η διπλή παύλα, η άνω και κάτω τελεία / λεξικές φράσεις, τύπου «για παράδειγμα, δηλαδή, με άλλα λόγια…» / με παράφραση, π.χ. «Αυτό σημαίνει…»

5. Δείκτες της πηγής της πληροφορίας: παραπέμπουν στην πηγή των πληροφοριών που αναφέρονται στο κείμενο, π.χ. «Ο χ πιστεύει… / κατά την άποψή του / σύμφωνα με…», κ.λπ.

Διαπροσωπικοί Κειμενικοί Δείκτες που εκφράζουν τη σχέση και την εμπλοκή του συγγραφέα και του αναγνώστη του στην κειμενική διεπίδραση:

1. Δείκτες μετριασμού: είναι τροπικοί δείκτες που εκφράζουν μερική δέσμευση του συγγραφέα σχετικά με τη βεβαιότητα ή την αλήθεια της πρότασης. Δηλώνεται με:

• Ρήματα ή ρηματικές εκφράσεις τροπικού ή δοξαστικού περιεχομένου (π.χ. θα έπρεπε, θα μπορούσε, μπορεί… / νομίζω, υποθέτω, φαίνεται να, είναι πιθανό, αμφιβάλλω αν …)
• Επίθετα (π.χ. πιθανό, δυνατό, εφικτό…)
• Ουσιαστικά [π.χ. ενδεχόμενο, παράδειγμα, υπόθεση, (μερικές) φορές…]
• Επιρρήματα (π.χ. ίσως, πιθανώς, συνήθως, σχεδόν, ενδεχομένως…)
• Υποθετικές προτάσεις (π.χ. Αν υποθέσουμε πως…τότε…)

2. Δείκτες έμφασης: είναι τροπικοί δείκτες που εκφράζουν ολική δέσμευση του συγγραφέα σχετικά με την βεβαιότητα ή την αλήθεια της πρότασης, αλλά και τονίζουν τη σημαντικότητα των ενεργειών/ απόψεών του. Δηλώνεται με:

• Επίθετα (π.χ. βέβαιο, σίγουρο, ασφαλές, δεδομένο…)
• Επιρρήματα (π.χ. βεβαίως, οπωσδήποτε, ασφαλώς, αναμφισβήτητα, αναντίρρητα…)
• Ρήματα (π.χ. τεκμαίρεται, αποδεικνύεται, προκύπτει…)
• Ρηματικές εκφράσεις (π.χ. είναι δεδομένο, είναι ξεκάθαρο, καθίσταται πασιφανές, είμαι πεπεισμένος ότι…)
• Ουσιαστικά (π.χ. απόδειξη, τεκμήριο…)

3. Δείκτες προσωπικής εμπλοκής του συγγραφέα: δείχνουν την παρουσία του συγγραφέα μέσα στο κείμενο. Αυτή δηλώνεται με:

• Το α΄ ενικό ή και πληθυντικό πρόσωπο των ρημάτων
• Τν προσωπική αντωνυμία α΄ προσώπου, δυνατών και αδύνατων τύπων (π.χ. εγώ /εμένα / μου /εμείς /μας)
• Παρενθετικές φράσεις (π.χ. ,κατά τη γνώμη μου, / ,όπως πιστεύω κι εγώ,…)

4. Δείκτες στάσης: είναι θεωρησιακοί δείκτες που εκφράζουν τις απόψεις και τα συναισθήματα του συγγραφέα. Δηλώνεται με:

• Ρήματα ή ρηματικές εκφράσεις δεοντικά (π.χ. πρέπει, επιβάλλεται, είναι αναγκαίο, οφείλουμε…) ή δοξαστικά (π.χ. νομίζω, πιστεύω, θεωρώ, είμαι της άποψης…)
• Επιρρήματα (π.χ. ευτυχώς, δυστυχώς…)
• Επίθετα (π.χ. λυπηρό, κακό, καλό, θετικό…)

5. Δείκτες σχέσης ή εμπλοκής του αναγνώστη: δείχνουν τον τρόπο και τις τεχνικές που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να εμπλέξει και τον αναγνώστη του στην κειμενική διαδικασία. Δηλώνεται με:

• Ερωτήσεις, ρητορικές ή άμεσες
• Σχόλια (π.χ. δεν νομίζω να διαφωνεί κάποιος…/ όλοι μας, πιστεύω, συμφωνούμε πως…)
• Εγκίλσεις, προστακτική (π.χ. σκεφτείτε πως…/ υποθέστε πως) και προτρεπτική ή αποτρεπτική υποτακτική (Ας σκεφτείτε και αυτό… προστακτική θα συμφωνούσατε ότι...; σημειώστε …