ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ / ΠΑΡΑΛΟΓΙΣΜΟΙ-ΠΑΡΑΛΟΓΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ

Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκθεση-Έκφραση Γ΄ Λυκείου, εκδόσεις Κοκοτσάκης

2.1.1.4  Παραλογικοί συλλογισμοί – παραλογισμοί

Είναι τα συλλογιστικά εκείνα σχήματα τα οποία, ενώ εξωτερικά μοιάζουν να είναι έγκυρα, εντούτοις αντιβαίνουν στον ορθό λόγο και ως εκ τούτου δεν έχουν αποδεικτική ισχύ. Μπορούν όμως να επηρεάσουν το δέκτη και να τον παραπλανήσουν.

Οι παραλογισμοί οφείλονται:

Ø  Είτε σε λογικά σφάλματα του πομπού (κενά, αντιφάσεις, άλματα κτλ.), λόγω:

1.      Ένδειας επιχειρημάτων…

2.      Γνωστικής ανεπάρκειας επί του θέματος…

3.      Παραπλάνησης του πομπού… κτλ.

Ø  Είτε σε πρόθεση εξαπάτησης και παγίδευσης του δέκτη, οπότε ονομάζονται σοφίσματα. Μια τέτοια πρόθεση ενδέχεται να συνδέεται με:

1.      Δογματισμό και φανατισμό

2.      Ιδιοτέλεια

3.      Κακοήθεια

4.      Στερεότυπα και προκαταλήψεις

5.      Προπαγανδιστικούς σκοπούς

6.      ...

2.1.1.4.1  Κατηγορίες παραλογισμών

α. Παραλογισμοί κατά την «ύλη»:

Παραδείγματα:

1^ο         «Όσοι δεν εργάζονται είναι τεμπέληδες.

            Ο Γιώργος δεν εργάζεται.

Άρα, ο Γιώργος  είναι τεμπέλης.»

Αξιολόγηση: Ο συλλογισμός αυτός μοιάζει εξωτερικά να είναι έγκυρος, ενώ δεν είναι, αφού αντιβαίνει στον κανόνα 6 εγκυρότητας συλλογισμών, και σίγουρα αντιβαίνει στον ορθό λόγο, αφού τόσο η πρώτη προκείμενη όσο και το συμπέρασμα είναι αυθαίρετα, δεδομένου ότι κάποιος ενδέχεται να μην εργάζεται λόγω αδυναμίας εύρεσης δουλειάς και όχι οκνηρίας, οπότε είναι παραλογισμός. Πρόκειται για το  παραλογισμό που οφείλεται στη λήψη ζητουμένου από προκείμενες που στερούνται λογικής ή επιστημονικής τεκμηρίωσης και στηρίζονται συνήθως σε αυθαίρετες εμπειρικές διαπιστώσεις ή σε στερεότυπα. 

2^ο         «Οι έξυπνοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν καλύτερα τα προβλήματα.

Αντιμετωπίζουν καλύτερα τα προβλήματα, διότι αντιλαμβάνονται σωστά τα πράγματα.

            Και τα αντιλαμβάνονται σωστά επειδή είναι έξυπνοι.»

Αξιολόγηση: Ο συλλογισμός αυτός είναι άστοχος, διότι αποτελείται από δύο συλλογισμούς όπου η απόδειξη του ενός επιχειρείται μέσα από την απόδειξη του άλλου. Πρόκειται για το παραλογισμό του «κύκλου ή της διαλληλίας».

 3^ο        «Χθες είχε συννεφιά και έβρεξε.

            Σήμερα έχει συννεφιά.

            Άρα, και σήμερα θα βρέξει.»

Αξιολόγηση: Ο συλλογισμός είναι άστοχος. Πρόκειται για τον παραλογισμό «παρά το συμβεβηκός», κατά τον οποίο το συμπέρασμα συνάγεται με μια αυθαίρετη γενίκευση του μερικού (ή από προκείμενες με αμφίβολο κύρος, οι οποίες στηρίζονται κυρίως σε συμπτώσεις και προλήψεις).

4^ο         «Ο κατηγορούμενος για κλοπή είναι άξιος σεβασμού και όχι καταδίκης, διότι είναι καλός οικογενειάρχης και υπηρέτησε την πατρίδα του ως στρατιώτης.»

Αξιολόγηση: Ο συλλογισμός είναι άστοχος. Πρόκειται για τον παραλογισμό που προκύπτει από την «άγνοια ελέγχου», αφού το συμπέρασμα συνάγεται από άσχετες προς αυτό προκείμενες, χωρίς κανένα έλεγχο πιθανής λογικής συνάφειας.

β. Παραλογισμοί κατά τη «μορφή»: Πρόκειται για όλους εκείνους τους συλλογισμούς που παραβιάζουν τους κανόνες εγκυρότητας (βλ. περιπτώσεις άκυρων κατηγορικών, υποθετικών, διαζευκτικών κ.λπ. συλλογισμών).

Παράδειγμα:

          «Μία από τις αριθμητικές πράξεις είναι η διαίρεση. :                  Υ+Μ1 

          Η διαίρεση καταστρέφει τους λαούς.:                                               Μ2+Κ

          Άρα, μία από τις αριθμητικές πράξεις καταστρέφει τους λαούς.»:   Υ+Κ

Αξιολόγηση: ο συλλογισμός αυτός δεν είναι έγκυρος, αφού αντιβαίνει στον κανόνα 2 εγκυρότητας συλλογισμών, και σίγουρα αντιβαίνει στον ορθό λόγο. Οπότε ο συλλογισμός είναι παραλογισμός που ενδέχεται να έχει ως πρόθεση να παραπλανήσει το δέκτη του μηνύματος.