ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ / ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκφραση-Έκθεση Γ΄ Λυκείου, εκδόσεις Κοκοτσάκης

2.2         Προπαγάνδα

2.3.1  Διάκριση πειθούς και προπαγάνδας

Η πειθώ προσπαθεί να πείσει για την εγκυρότητα και ορθότητα μιας θέσης, ενώ η προπαγάνδα να παραπλανήσει και να χειραγωγήσει, καταφεύγοντας σε παρελκυστικές μεθόδους.

2.3.2  Τεχνικές και χαρακτηριστικά του προπαγανδιστικού λόγου

Ο πομπός και «δράστης» της εκάστοτε προπαγάνδας συνήθως καταφεύγει και χρησιμοποιεί:

Ø Σοφίσματα, παραλογικούς δηλαδή συλλογισμούς με πρόθεση την εξαπάτηση του δέκτη.

Ø Ρητορικά σχήματα και ακυρολεξία, προκειμένου να προκαλέσει σύγχυση στο δέκτη.

Ø Λέξεις ή φράσεις με ειδικό συναισθηματικό ή ηθικό υπόβαθρο, προκειμένου να προκαλέσει συναισθηματική φόρτιση στο δέκτη και να αφοπλίσει τους μηχανισμούς σκέψης και λογικής.

Ø Συνθήματα, τα οποία ανεπεξέργαστα και αναφομοίωτα εντυπώνονται στον εγκέφαλο του δέκτη, τον διεγείρουν συγκινησιακά και τον καθιστούν μέρος της μάζας, με αποτέλεσμα να υπακούει πιστά στις προσταγές του αρχηγού που στέλνει το μήνυμα-σύνθημα.

Ø Παραποίηση/στρέβλωση εννοιών και αξιών, προκειμένου να τις παρουσιάσει κατά τρόπο που εξυπηρετεί τους προπαγανδιστικούς του σκοπούς.

Ø Παραποίηση/στρέβλωση γεγονότων και στοιχειών (π.χ. στρέβλωση των ιστορικών γεγονότων), προκειμένου να δώσει τις δικές του ερμηνείες και να παραπλανήσει το δέκτη.

Ø Το πρώτο ενικό πρόσωπο για να δείξει και να αναδείξει τον ηγεμονικό του χαρακτήρα και την αποφασιστικότητα να ηγηθεί ενός αγώνα ή το πρώτο πληθυντικό για να υποκριθεί πως ταυτίζεται με την ομάδα της οποίας ηγείται ή ανήκει ως απλό μέλος. Αν φορέας της προπαγάνδας είναι κάποιο μέλος μιας ομάδας και όχι ο αρχηγός, τότε τα πάντα περιστρέφονται γύρω από το τι λέει ή είπε ο αρχηγός, ο οποίος θεωρείται αδιαμφισβήτητη αυθεντία.

Ø Αυθαίρετες γενικεύσεις ή υπεραπλουστεύσεις, προκειμένου να στηρίξει στερεοτυπικές αντιλήψεις (π.χ. "όλοι οι Αλβανοί είναι κλέφτες" ή "η αύξηση της ανεργίας οφείλεται στους μετανάστες").

Ø Υποκειμενικούς και ατεκμηρίωτους αξιολογικούς χαρακτηρισμούς, που γίνονται με επιθετικούς κυρίως προσδιορισμούς και έχουν περιεχόμενο είτε θετικό (όταν προσδιορίζουν έννοιες και νοήματα στα οποία στηρίζεται ο προπαγανδιστικός λόγος) είτε αρνητικό-αφοριστικό (όταν προσδιορίζουν έννοιες και νοήματα που αντιστρατεύονται τους στόχους της προπαγάνδας).

Ø Μελλοντολογίες και προφητειολογίες, προκειμένου να προκληθεί πανικός ή αδικαιολόγητη προσμονή στο δέκτη. Πολλοί επιτήδειοι για παράδειγμα προπαγανδιστές αρέσκονται να παίζουν το ρόλο της Κασσάνδρας, προφητεύοντας τα κακά μελλούμενα, ή να εκμεταλλεύονται την αδημονία των απλών ανθρώπων για ένα καλύτερο αύριο.

Ø Τα ατελή κριτήρια της ψυχολογίας της μάζας. Ειδικότερα, αντικείμενα εκμετάλλευσης γίνονται:

·      η άγνοια, αμάθεια και ημιμάθεια,

·      οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα, π.χ. ενάντια στους αλλοδαπούς,

·      η θρησκοληψία,

·      οι προλήψεις και δεισιδαιμονίες,

·      η ανάγκη εκτόνωσης της συσσωρευμένης καταπίεσης και δυσαρέσκειας, μέσω της αναζήτησης αποδιοπομπαίων τράγων-εξιλαστήριων θυμάτων,

·      οι φοβίες και τα κατώτερα ένστικτα, όπως το ένστικτο της επιθετικότητας και της αυτοσυντήρησης,

·      οι υπέρμετρες εθνικιστικές τάσεις και υστερίες,

·      ο πολιτικός δογματισμός και φανατισμός.