ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Β1. Οι αντωνυμίες

Χρήσιμα στοιχεία θεωρίας
Ο μαθητής για να κατανοήσει τις παρακάτω δραστηριότητες και να απαντήσει πρέπει να γνωρίζει ότι:

1. Αντωνυμίες, όπως δείχνει και η ετυμολογία της λέξης (αντωνυμία = «αντί ονόματος»), είναι οι λέξεις που χρησιμοποιούμε προκειμένου να αντικαταστήσουμε ή να υποκαταστήσουμε ένα ονοματικό σύνολο (ουσιαστικό ή επίθετο). Η χρήση τους, λοιπόν, συνδέεται με τη διαδικασία της αντικατάστασης (όταν η αντωνυμία αντικαθιστά κάτι που δεν έχει αναφερθεί πριν στο λόγο, αλλά εισάγεται απευθείας μέσα από την αντωνυμία, π.χ. «Δώσε μου λίγο από αυτό») και τη διαδικασία της υποκατάστασης (όταν η αντωνυμία υποκαθιστά κάτι που έχει προαναφερθεί, προκειμένου να αποφευχθεί η άσκοπη επανάληψη, π.χ. «-Την έμαθες εκείνη τη δύσκολη ενότητα στο μάθημα της Φυσικής; - Ναι, την έμαθα.».
2. Οι περισσότερες αντωνυμίες ανήκουν στα κλιτά μέρη του λόγου (κλίνονται άλλες όπως τα ουσιαστικά και άλλες όπως τα επίθετα), υπάρχουν όμως και άκλιτες αντωνυμίες (που, ό,τι, τι, κάτι / κατιτί, τίποτε ή τίποτα, καθετί).

3. Η συντακτική τους λειτουργία. Οι αντωνυμίες μέσα στο λόγο (πρόταση) μπορούν να λειτουργήσουν (έχουν θέση) ως:
• Υποκείμενα (Εγώ το έκανα).
• Αντικείμενα (Εγώ το έκανα).
• Κατηγορούμενα (Είμαι εκείνος που σε αγάπησε)
• Επιθετικοί προσδιορισμοί (Η ίδια ομάδα με πέρυσι πήρε το πρωτάθλημα)
• Γενικές προσδιοριστικές (Μου χρειάζεται ένας πολύ καλός ύπνος)
• Συνοδευτικά προθέσεων (Από εμένα το έμαθε)
• Άρθρα (Κάθε πολίτης μιας χώρας πρέπει να έχει ίσα δικαιώματα με τους υπόλοιπους.).

4. Τα είδη των αντωνυμιών είναι:
• Προσωπικές (δυνατοί τύποι: εγώ – εσύ – αυτός, -η, -ο / αδύνατοι τύποι: μου – σου – τος/τη/το)
• Κτητικές (δικός, -ή, -ό μου / δικός, -ή, -ό σου / δικός, -ή, -ό του)
• Αυτοπαθείς (εαυτού μου – εαυτού σου – εαυτού του/της)
• Οριστικές (ίδιος, -α, -ο / μόνος, -η, -ο)
• Δεικτικές (αυτός, -ή, -ό / (ε)τούτος, -η, -ο / εκείνος, -η, -ο / τέτοιος, -α, -ο / τόσος, -η, -ο)
• Αναφορικές (που / ο οποίος, -α, -ο / όποιος, -α, -ο / ό,τι / όσος, -η, -ο)
• Ερωτηματικές (τι / ποιος, -α, -ο / πόσος, -η, -ο)
• Αόριστες (ένας, μια, ένα / κανένας (κανείς), καμιά (καμία), κανένα / κάποιος, -α, -ο / μερικοί, -ες, -α / κάμποσος, -η, -ο / καθένας, καθεμιά, καθένα / κάθε / άλλος, -η, -ο / (ο, η, το) δείνα / (ο, η, το) τάδε / καθετί / κάτι ή κατιτί / τίποτε ή τίποτα).