ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Β2. Οι προσωπικές αντωνυμίες

1) Οι προσωπικές αντωνυμίες χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν αυτόν που μετέχει στην πράξη επικοινωνίας και ως εκ τούτου φανερώνουν τα τρία πρόσωπα του λόγου:
 το α΄ πρόσωπο, εγώ (για να δηλωθεί ο ρόλος του ομιλητή),
 το β΄ πρόσωπο, εσύ (για να δηλωθεί ο ρόλος του συνομιλητή ή ακροατή),
 το γ΄ πρόσωπο, αυτός, -η, -ο (για να δηλωθεί ο ρόλος του προσώπου στο οποίο αναφέρεται ο ομιλητής)
και σε καθένα από αυτά κλίνονται ως ουσιαστικά.
2) Οι προσωπικές αντωνυμίες έχουν δυνατούς (ισχυρούς ή εμφαντικούς) και αδύνατους (ασθενείς ή μη εμφαντικούς) τύπους.

Αριθμοί ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ – ΚΛΙΣΗ
Α΄ και Β΄ προσώπου
Πτώσεις α΄ πρόσωπο β΄ πρόσωπο
Τύποι Τύποι
Δυνατοί Αδύνατοι Δυνατοί Αδύνατοι
Ενικός


Ονομ.εγώ
Γεν.εμένα / μου
Αιτ.εμένα
Κλητ. - -
μου
σου
- εσύ
εσένα
εσένα
εσύ -
σου
σε
-
Πληθυντικός

Ονομ.
Γεν.
Αιτ.
Κλητ εμείς
εμάς
εμάς
- -
μας
μας
- εσείς
εσάς
εσάς
εσείς -
σας
σας
-

Αριθμοί ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ – ΚΛΙΣΗ
Γ΄ προσώπου
Πτώσεις Τύποι
Δυνατοί και αδύνατοι τύποι σε παρένθεση
αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
Ενικός Ονομ.
Γεν.
Αιτ.
Κλητ. αυτός (τος)
αυτού (του)
αυτόν (τον)*
- αυτή (τη)
αυτής (της)
αυτή(ν) [τη(ν)]**
- αυτό (το)
αυτού (του)
αυτό (το)
-
Πληθυντικός

Ονομ.
Γεν.
Αιτ.
Κλητ αυτοί (τοι)
αυτών (τους)
αυτούς (τους)
- αυτές (τες)
αυτών (τους)
αυτές (τις ή τες)
- αυτά (τα)
αυτών (τους)
αυτά (τα)
-
* Το τελικό –ν διατηρείται πάντα στην αιτιατική αρσενικού τού δυνατού και αδύνατου τύπου
** Το τελικό –ν διατηρείται στην αιτιατική θηλυκού τού δυνατού και αδύνατου τύπου όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή άηχο κλειστό σύμφωνο (κ, π, τ, ξ, ψ)

3) Οι δυνατοί και αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας επιλέγονται ανάλογα με τις λειτουργίες που καλούνται να επιτελέσουν και συχνά έχουμε το περιθώριο να επιλέξουμε όποιο τύπο επιθυμούμε.

4) Όσον αφορά στους δυνατούς τύπους:

i. Χρησιμοποιούνται ή τους επιλέγουμε όταν:

α) βρίσκονται μόνοι τους στο λόγο (-Ποιος μίλησε; - Εγώ),
β) θέλουμε να τονίσουμε κάτι, να δώσουμε έμφαση (Εμένα έβρισες;),
γ) θέλουμε να ξεχωρίσουμε κάτι από τα άλλα, να εκφράσουμε δηλαδή αντίθεση ή αντιδιαστολή (Εγώ ήμουν μαζί σου και όχι ο Γιάννης),
δ) συνοδεύουν απλές προθέσεις (για μένα, από αυτόν, μ’ εσάς κ.λπ.),
ε) χρησιμοποιούνται για να συνδέσουν παρατακτικά με ονόματα (Ο Κώστας και εγώ καθυστερήσαμε να μπούμε στην τάξη),
στ) συνοδεύουν ένα ουσιαστικό σε παράθεση προς αυτό (Εμείς οι νέοι ζούμε το σήμερα).

ii. Συντακτικά μπορούν να λειτουργήσουν μέσα στην πρόταση ως:
• υποκείμενο ρήματος σε πτώση ονομαστική (Εγώ φώναξα),
• αντικείμενο ρήματος, άμεσο σε πτώση αιτιατική (Εσένα μόνο αγαπώ), ή έμμεσο σε πτώση γενική ή με πρόθεση (Η μητέρα μου έριξε την ευθύνη σ’ εμένα),
• σε παράθεση προς κάποιο ουσιαστικό (Εμείς οι νέοι είμαστε παρορμητικοί),
• συμπλήρωμα πρόθεσης (Ήρθε για σένα).

5) Όσον αφορά στους αδύνατους τύπους:

i. Χρησιμοποιούνται ή τους επιλέγουμε όταν:

α) θέλουμε να υποκαταστήσουμε κάποια λέξη (ονοματικό σύνολο) που έχει προαναφερθεί (- Το έκλεισες το παράθυρο; - Ναι, το έκλεισα), ώστε να αποφευχθεί η άσκοπη και κουραστική επανάληψη των λέξεων αυτών που εμποδίζουν και την ομαλή ροή του λόγου,
β) θέλουμε να προαναγγείλουμε κάτι που πρόκειται να πούμε στη συνέχεια (Το έμαθες ότι ο καθηγητής μας θα λείπει αύριο;),
γ) θέλουμε να αποδώσουμε μια γενική προσδιοριστική σε κάποιο ονοματικό σύνολο (γενική κτητική, υποκειμενική ή αντικειμενική), π.χ. «Πήγα στο σπίτι μου / Θαύμασε τα κατορθώματά μας / Η κίνηση αυτή ήταν η καταστροφή του),
δ) παρατηρείται το φαινόμενο της αντωνυμικής επανάληψης (Την πόρτα την έκλεισες;),
ε) συνοδεύουν επιρρήματα (πάνω μου, πίσω σου, δίπλα μας κ.λπ.). Αυτό δεν ισχύει όταν μετά το επίρρημα ακολουθεί πρόθεση και μετά η αντωνυμία (πάνω από εμένα, πίσω από εσένα κ.λπ.).

ii. Συντακτικά μπορούν να λειτουργήσουν μέσα στην πρόταση ως:

• αντικείμενο, άμεσο σε πτώση αιτιατική (Πάρε με μαζί σου!), ή έμμεσο σε πτώση γενική (Μου έδειξε το δρόμο) ή και άμεσο και έμμεσο στην ίδια πρόταση (Θα πάρω ένα τριαντάφυλλο και θα της το προσφέρω),
• γενική προσδιοριστική ενός ουσιαστικού, που δηλώνει τον κτήτορα (γενική κτητική), π.χ. «Δανείστηκε το κινητό μου», το δράστη μιας ενέργειας που δηλώνει το ουσιαστικό (γενική υποκειμενική), π.χ. «Ο διαιτητής αντέδρασε αμέσως και το σφύριγμά του σταμάτησε τη φάση» ή τον αποδέκτη μιας ενέργειας (γενική αντικειμενική), π.χ. «Η νίκη είναι γλυκιά και ο πόθος της ακόμη πιο έντονος»,
• γενική που εξαρτάται από επίρρημα (Έλα πίσω μου),
• αντωνυμική επανάληψη, επανάληψη δηλαδή του αντικειμένου ενός ρήματος (Την πόρτα την έκλεισες;).

6) Επαναληπτική αντωνυμία λέγεται ο αδύνατος τύπος της προσωπικής αντωνυμίας που χρησιμοποιούμε για να υποκαταστήσουμε κάποια λέξη (ονοματικό σύνολο) που έχει προαναφερθεί (- Το έκλεισες το παράθυρο; - Ναι, το έκλεισα) και προληπτική ο αδύνατος τύπος της προσωπικής αντωνυμίας που χρησιμοποιούμε για να προαναγγείλουμε κάτι που πρόκειται να πούμε στη συνέχεια (Το έμαθες ότι ο καθηγητής μας θα λείπει αύριο).

7) Σημαντικές επισημάνσεις:
i. Διάκριση των αδύνατων τύπων της προσωπικής αντωνυμίας από τους τύπους του οριστικού άρθρου το(ν), του, της, τη(ν), το. Το οριστικό άρθρο δηλώνει οριστική αναφορά και μπαίνει πριν από κάποιο όνομα (συνοδεύει δηλαδή ουσιαστικά), π.χ. «τον πατέρα», ενώ οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας αντικαθιστούν ή υποκαθιστούν κάποιο όνομα και συνοδεύουν ρήματα (τον χτύπησε / χτύπησέ τον) ή μπαίνουν μετά από ονόματα ως γενική προσδιοριστική (πατέρας του) ή επιρρήματα (πίσω της).
ii. Διάκριση της προσωπικής αντωνυμίας γ΄ προσώπου (αυτός – αυτή – αυτό) από τη δεικτική αντωνυμία (αυτός – αυτή – αυτό).
 Τη δεικτική αντωνυμία (αυτός, -ή, -ό) τη χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να δείξουμε κάτι (τον μετέχοντα ή κάποια ιδιότητά του, ποσοτικού ή ποιοτικού περιεχομένου), που βρίσκεται μάλιστα σχετικά κοντά μας (Αυτός είναι ο φίλος μου), ενώ την προσωπική όταν αναφερόμαστε απλώς στον μετέχοντα, χωρίς πρόθεση να τον δείξουμε (Αυτή τότε απάντησε).
 Η προσωπική αντωνυμία αντικαθιστά μόνο ουσιαστικά, δε μπαίνει σε θέση επιθέτων, ενώ η δεικτική αντωνυμία χρησιμοποιείται κυρίως ως επίθετο και μπαίνει πριν από το άρθρο και το ουσιαστικό (Αυτή η γυναίκα είναι επικίνδυνη).
 Η δεικτική αντωνυμία χρησιμοποιείται για πρόσωπα ή πράγματα τα οποία έχουν προαναφερθεί (Θυμάσαι που σου έλεγα για μια ξανθιά; Ε, αυτή ήταν στο τηλέφωνο.)
iii. Η προσωπική αντωνυμία γ΄ προσώπου στην αιτιατική ενικού του αρσενικού -και στο δυνατό και στον αδύνατο τύπο- διατηρεί πάντα το τελικό –ν (αυτόν / τον). Κάτι που δεν ισχύει για τον αντίστοιχο τύπο της δεικτικής αντωνυμίας [αυτό(ν)], ούτε για την αιτιατική ενικού αρσενικού γένους του οριστικού άρθρου [το(ν)], όπου διατηρούν το τελικό –ν στις γνωστές περιπτώσεις [όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή άηχο κλειστό σύμφωνο (κ, π, τ, ξ, ψ)]. Στο θηλυκό όμως και η προσωπική αντωνυμία διατηρεί το τελικό –ν όταν ισχύει η προηγούμενη συνθήκη – κανόνας [αυτή(ν) / τη(ν)] .