ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΝΕΩΝ ΣΤΗ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ

(Εισήγηση στην εκδήλωση που οργάνωσε το Δίκτυο Μεσόγειος SOS, οι Πολίτες εν Δράσει και η ΜΚΟ «Αντιγόνη»
στα Χανιά, το Σάββατο 24 Σεπτεμβρίου 2006)

Ξεκινώντας να μιλήσουμε για εκπαίδευση νέων στη βιωσιμότητα, θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να ξεκαθαρίσουμε τι εννοούμε με τον όρο «βιωσιμότητα».
Ο όρος «βιωσιμότητα» καθιερώθηκε τα τελευταία χρόνια για να ορίσει έναν τρόπο ανάπτυξης μιας κοινωνίας ο οποίος θα είναι βιώσιμος, δηλ. θα έχει μέλλον, δεν θα είναι κοντόφθαλμος αλλά θα αφήνει παρακαταθήκες κι όχι μόνο προβλήματα στις επόμενες γενιές. Ο αγγλικός όρος sustainability στα Ελληνικά μεταφράστηκε με δυο τρόπους, ως «αειφόρος ανάπτυξη» ή ως «βιωσιμότητα».Προτιμούμε σαφώς το δεύτερο όρο γιατί δίνει ξεκάθαρα έναν τόνο επείγοντος, ότι αυτό που διακυβεύεται είναι η ανθρώπινη –κι όχι μόνο- ζωή πάνω σε τούτον τον πλανήτη. Ο άλλος όρος, «αειφόρος ανάπτυξη», δηλ. ανάπτυξη που «αεί φέρει», δηλ. συνεχίζεται για πάντα, έχει δεχτεί σφοδρή κριτική, ότι επιχειρεί μια σύνδεση και διαιώνιση του υπάρχοντος κοινωνικοοικονομικού συστήματος, που βασίζεται στο κέρδος των επιχειρήσεων, εντάσσεται στις λογικές αέναης μεγέθυνσης άρα και καταναλωτισμού κ.ο.κ. Γι’ αυτό επιλέγουμε τον όρο «βιωσιμότητα», ως έναν τρόπο ζωής, οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης που επιτρέπει τη συνέχιση της ανθρώπινης ζωής στη Γη, χωρίς να δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στις άλλες μορφές ζωής και στην οικολογική ισορροπία του πλανήτη.
ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΟΜΩΣ ΝΑ ΥΠΑΡΞΕΙ ΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΝΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ;
Η απάντηση φαίνεται μάλλον απλή. Μέσα από προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης μέσα ή έξω από το σχολείο για τους νέους. Μέσα στο σχολείο μπορεί να γίνουν προγράμματα Π.Ε. στα πλαίσια του αναλυτικού προγράμματος, π.χ. με τον ενδεικτικό τίτλο «Προβλήματα που απειλούν την ανθρώπινη ζωή στη Γη» ή «Μεγάλα Προβλήματα του Πλανήτη». Με βάση αυτά τα αρχικά ερωτήματα μπορεί να γίνει μια πρώτη συζήτηση και διερεύνηση στην τάξη και στον Τύπο, για να καταγραφούν μεγάλα προβλήματα που απειλούν την επιβίωση του ανθρώπου στη Γη. Στη συνέχεια, μπορεί να αξιοποιηθεί η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, να χωριστούν δηλ. οι μαθητές σε ομάδες που η καθεμιά μελετά συγκεκριμένο πρόβλημα.
Ο στόχος βέβαια δεν μπορεί να είναι μόνο γνωστικός, δηλ. απλά η καταγραφή ενός προβλήματος. Πρέπει μετά την καταγραφή του προβλήματος, η κάθε ομάδα να αναζητήσει τα αίτια και μέσα από γραπτές πηγές και μέσα από ειδικούς. Ποια είναι π.χ. τα αίτια της κλιματικής αλλαγής; Πέρα από ό,τι μας λένε οι ειδικοί και οι πηγές, είναι πολύ σημαντικό οι μαθητές να συγκρίνουν διιστάμενες απόψεις, αναπτύσσοντας έτσι την κριτική τους ικανότητα και εξάγοντας δικά τους συμπεράσματα για το ποια είναι τα πραγματικά αίτια.
Αλλά και πάλι δεν αρκεί να μείνουμε εκεί, στην ανάλυση μόνο της πραγματικότητας. Πρέπει να κάνουμε κάτι για να την αλλάξουμε προς το καλύτερο, αναπτύσσοντας έτσι και την έννοια του ενεργού πολίτη: Συμβουλές για αλλαγή στον προσωπικό τρόπο ζωής του καθενός, παρεμβάσεις με γράμματα προς τον Τύπο και τους αρμόδιους και πολιτικά υπεύθυνους (δημάρχους, πολιτικούς κλπ), ενέργειες δημοσιοποίησης όπως αφίσες, φυλλάδια, διαδηλώσεις, όλα αυτά είναι μέσα σε αυτά που μπορεί να κάνει μια περιβαλλοντική ομάδα.
Στα πλαίσια του επίσημου σχολείου αυτό μπορεί να γίνει μέσα από ένα Πρόγραμμα Π.Ε., τα οποία όμως σήμερα έχουν ελάχιστη χρηματοδότηση από τον κρατικό προϋπολογισμό, σε αντίθεση με τα χρηματοδοτούμενα από την Ε.Ε., τα οποία όμως σκοντάφτουν συχνά στη μεγάλη γραφειοκρατική διαδικασία, την οποία απεχθάνονται οι εκπαιδευτικοί.
Πολύτιμος βοηθός στην εκπαίδευση νέων στη βιωσιμότητα, τόσο μέσα όσο και έξω από το σχολείο, είναι οι οικολογικές οργανώσεις. Έχουν αναπτύξει πολύ σημαντικά προγράμματα και έχουν δημιουργήσει πολύ σημαντικό υλικό. Δυστυχώς όμως, τα τελευταία χρόνια, μιας και έχουν πέσει και πολλά χρήματα κυρίως από την Ε.Ε. στην Π.Ε., το Υπουργείο Παιδείας αντιμετωπίζει τις οικολογικές οργανώσεις τουλάχιστον με επιφύλαξη αν όχι εχθρικά, με αποκορύφωμα την εγκύκλιο Ευθυμίου (που είναι ακόμη σε ισχύ) που απαγορεύει σε οικολογικές οργανώσεις να δημιουργούν περιβαλλοντικά δίκτυα σχολείων (που ασχολούνται με κοινό θέμα π.χ. το νερό, την ανακύκλωση κλπ), αναγνωρίζοντας μόνο τα δίκτυα που το ίδιο το Υπουργείο δημιουργεί και στα οποία το ίδιο διορίζει την πλειοψηφία του Δ.Σ. τους.
Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχουν σοβαρά προβλήματα στην Π.Ε., τα οποία έρχονται να χειροτερέψουν με την υποχρεωτική επιβολή του προγράμματος της «Ευέλικτης Ζώνης» σε όλα τα σχολεία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Κι ενώ κανείς –σχεδόν- δεν είναι εναντίον της ιδέας να υπάρχει μία ζώνη στο ωρολόγιο πρόγραμμα (ένα δίωρο ή τετράωρο τη βδομάδα) που η θεματολογία του να είναι ελεύθερη και να αποφασίζεται από τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς διεξάγοντας π.χ. προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, εν τούτοις η υποχρεωτική επιβολή του από την κυβέρνηση στα πλαίσια ενός γραφειοκρατικού σχεδιασμού, με υποχρέωση αναφοράς στο σχολικό σύμβουλο του θέματος, της μεθόδου που χρησιμοποιούνται κλπ, οδηγεί την εκπαιδευτική κοινότητα να αντιδράσει, μπροστά και στον κίνδυνο να χωριστούν σχολεία κι εκπαιδευτικοί σε «καλούς» και «κακούς», εκείνους που κάνουν κι εκείνους που δεν κάνουν προγράμματα και καταγράφονται κι ελέγχονται από τους σχολικούς συμβούλους.
Παρ’ όλα αυτά, οργανώσεις όπως το Δίκτυο Μεσόγειος SOS , ο Αρχέλων ή η Οικολογική Πρωτοβουλία στα Χανιά, κάνουν εξαιρετική δουλειά με νέους ανθρώπους εντάσσοντάς τους σε μια λογική βιωσιμότητας, με ή χωρίς επίσημη χρηματοδότηση και υποστήριξη. Είναι πολύ σημαντικό ότι πολλοί νέοι συμμετέχουν σε εθελοντικά προγράμματα προστασίας της φύσης, αναπτύσσοντας μια βιώσιμη σχέση με τη φύση.
Το ερώτημα όμως που απομένει είναι τι γίνεται με τις παλιότερες γενιές (κι εδώ υπάρχει ένα σοβαρό κενό εκπαίδευσης) όσο και το τι γίνεται με τους επίσημους φορείς και τους πολιτικά υπεύθυνους, τις εκλεγμένες ηγεσίες, οι οποίες συχνά υποκύπτουν σε μικρά και μεγάλα συμφέροντα που κυριαρχούν στην πολιτική και οικονομική ζωή.
Όταν π.χ. προωθείται από τις κυβερνήσεις των τελευταίων χρόνων στα σχολεία η λογική της ανεύρεσης χορηγών λόγω της έλλειψης κονδυλίων από τον κρατικό προϋπολογισμό, αυτό αναπόφευκτα οδηγεί σε ιδεολογικές εξαρτήσεις: Σε πολλές Πολιτείες των ΗΠΑ τα σχολικά βιβλία της Χημείας είναι χορηγία της Dow Chemical. Τι θα γράφουν αυτά τα βιβλία για τη ρύπανση και τις αιτίες της;
Άρα αυτό που πρέπει να γίνει είναι η στήριξη της εκπαίδευσης των νέων για τη βιωσιμότητα μέσα και έξω από το σχολείο, με τη βοήθεια των οικολογικών οργανώσεων, η στήριξη του δημόσιου σχολείου και των ΜΚΟ και η ανάπτυξη ενός κινήματος στην κοινωνία που θα επιβάλλει την βιωσιμότητα σε όλες τις αποφάσεις, έτσι ώστε η όποια καλή δουλειά μπορεί να γίνει στο σχολείο να μην βρίσκει το τείχος της καθημερινής πραγματικότητας έξω από αυτό.
Φώτης Ποντικάκης