Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκθεση-Έκφραση Γ΄ Λυκείου, εκδόσεις Κοκοτσάκης
Τα είδη συλλογισμών είναι:
α. Με βάση τη σχέση προκείμενων και συμπεράσματος:
Ø Παραγωγικοί συλλογισμοί. Πρόκειται για τους συλλογισμούς κατά τους οποίους από μια γενική και αφηρημένη αρχή ή ιδέα, που θεωρείται ότι έχει αποδεδειγμένη ισχύ ή ότι αποτελεί εύλογη υπόθεση, συνάγεται, μέσω προκείμενων προτάσεων, ένα συγκεκριμένο και μερικό/ειδικό συμπέρασμα. Από γενικές, λοιπόν, προκείμενες συνάγεται ένα μερικό συμπέρασμα (από το γενικό συμπεραίνουμε τα επιμέρους και η αλήθεια τού όλου αποδεικνύει την αλήθεια τού μέρους).
Π.χ. «Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά. : 1η προκείμενη
Ο άνθρωπος είναι ζωντανό πλάσμα : 2η προκείμενη
Άρα, ο άνθρωπος είναι θνητός.» : Συμπέρασμα
Ø Επαγωγικοί συλλογισμοί. Πρόκειται για τους συλλογισμούς κατά τους οποίους από μια μερική και συγκεκριμένη αρχή ή ιδέα συνάγεται ένα γενικό συμπέρασμα. Από μερικές λοιπόν προκείμενες συνάγεται ένα γενικό συμπέρασμα (από τα επιμέρους συμπεραίνουμε το γενικό και η αλήθεια του μέρους αποδεικνύει την αλήθεια του όλου). Στον επαγωγικό συλλογισμό οδηγούμαστε στο συμπέρασμα συνήθως πιθανολογικά, με την πεποίθηση ή προσδοκία πως, αυτό που ισχύει για κάποιο μέρος-τμήμα που μελετήσαμε, θα ισχύει και για τα υπόλοιπα τμήματα του συνόλου. Η επαγωγή είναι η βασική μέθοδος της επιστημολογικής μεθοδολογίας, αφού κινείται από τα εμπειρικά δεδομένα προς τη συναγωγή μιας γενικής πρότασης που ερμηνεύει τα πράγματα, κινείται δηλαδή κατά κύριο λόγο από τα φαινόμενα στη διατύπωση νόμων.
Π.χ. «Η μηλιά, η αχλαδιά…είναι οργανισμοί.
Η μηλιά, η αχλαδιά…είναι φυτά.
Άρα, τα φυτά είναι οργανισμοί.»
Ø Αναλογικοί συλλογισμοί. Πρόκειται για τους συλλογισμούς κατά τους οποίους από τα επιμέρους συμπεραίνουμε πάλι για τα επιμέρους. Από μερικές λοιπόν προκείμενες συνάγεται ένα μερικό συμπέρασμα. Ο αναλογικός συλλογισμός είναι κατά βάση ασθενής ως προς το βαθμό πιθανότητας και ως εκ τούτου απαιτεί μεγάλη προσοχή στη συναγωγή των συμπερασμάτων.
Π.χ. «Κάποια καλή μαθήτρια βραβεύτηκε.
Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια.
Άρα, η Ελένη είναι πιθανόν να βραβευτεί.»
β. Με βάση το είδος των προκείμενων προτάσεων:
Ø Κατηγορικοί συλλογισμοί. Είναι οι συλλογισμοί στους οποίους το συμπέρασμα συνάγεται από κατηγορικές κρίσεις, οι προκείμενες δηλαδή προτάσεις δηλώνουν την κατηγορία του υποκειμένου (το υποκείμενο συνδέεται με το κατηγορούμενο μέσω του συνδετικού ρήματος είμαι) και οδηγούν χωρίς όρους ή επιφυλάξεις στη συναγωγή ενός συμπεράσματος.
Π.χ. «Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά.
Ο άνθρωπος είναι ζωντανό πλάσμα.
Άρα, ο άνθρωπος είναι θνητός.»
Ø Υποθετικοί συλλογισμοί. Πρόκειται για τους συλλογισμούς στους οποίους η μία προκείμενη, η μείζων προκείμενη, ή και οι υπόλοιπες είναι υποθετικές προτάσεις. Στους υποθετικούς συλλογισμούς υπάρχει η υπόθεση ή λόγος, π.χ. «εάν…» και η απόδοση ή ακολουθία, π.χ. «τότε…».
Π.χ. «Αν κάποιος είναι ανθρωπιστής (τότε) σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου.
Ο Χ είναι ανθρωπιστής.
Άρα, ο Χ σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου.»
Ø Διαζευκτικοί συλλογισμοί. Πρόκειται για τους συλλογισμούς στους οποίους η μία τουλάχιστον προκείμενη, η μείζων προκείμενη, είναι διαζευκτική πρόταση, παραθέτει δηλαδή δύο ή περισσότερες πληροφορίες που αλληλοαποκλείονται ή αντιδιαστέλλονται.
Π.χ. «Το έγκλημα που δικάζεται διαπράχθηκε ή με δόλο ή από αμέλεια. Τα τεκμήρια δείχνουν ότι ο δόλος αποκλείεται. Άρα, το έγκλημα που δικάζεται διαπράχθηκε από αμέλεια.»
β. Με βάση τον αριθμό των προκείμενων προτάσεων:
Ø Άμεσοι συλλογισμοί: όταν το Συμπέρασμα συνάγεται από μία προκείμενη.
Ø Έμμεσοι συλλογισμοί: όταν το Συμπέρασμα συνάγεται από δύο ή περισσότερες προκείμενες.
γ. Με βάση τη μορφή τους:
Ø Συλλογισμοί της λογικής ή τυπικοί συλλογισμοί: Είναι οι συλλογισμοί που έχουν μια καθαρά τυπική μορφή και απαρτίζονται μόνο από προτάσεις-κρίσεις.
Π.χ. «Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά.
Ο άνθρωπος είναι ζωντανό πλάσμα.
Άρα, ο άνθρωπος είναι θνητός.»
Ø Συλλογιστικά επιχειρήματα: Είναι οι συλλογισμοί που εντοπίζουμε σε ένα κείμενο, π.χ. στις παραγράφους του, και έχουν πιο σύνθετη μορφή και δομή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου