ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ

 Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκφραση-Έκθεση Γ΄ Λυκείου, εκδόσεις Κοκοτσάκης

4.22     Επικοινωνιακό πλαίσιο ή επικοινωνιακή περίσταση του λόγου

Είναι το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται ένας λόγος, γραπτός ή προφορικός, με βάση την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση (ποιος μιλάει και σε ποιον), τους σκοπούς που εξυπηρετεί και το είδος του, π.χ. προσχεδιασμένος προφορικός λόγος μέσα στην τάξη.

Είδη-περιπτώσεις επικοινωνιακών πλαισίων και χαρακτηριστικά αυτών

1. Αν πρόκειται για προσχεδιασμένο προφορικό λόγο, τότε απαιτείται προσφώνηση και αποφώνηση (ή επιφώνηση) και το ανάλογο κατά περίπτωση περιεχόμενο και ύφος.

Παραδείγματα προσχεδιασμένου προφορικού λόγου:

1.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος στην τάξη (συζήτηση στην τάξη):

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αγαπητές συμμαθήτριες και αγαπητοί συμμαθητές, φίλες και φίλοι,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο και οικείο…

·        Αναγκαία η χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι συμμαθητές, αλλά και το γ΄ για να πεισθούν και για να γίνουν οι απαιτούμενες γενικεύσεις…

·        Θεμιτές κάποιες έμμεσες ή άμεσες αποστροφές προς τους συμμαθητές, π.χ. «Φίλες και φίλοι, όλοι μας νομίζω ότι… ή ποιος από εσάς… ή εμάς…»… και προσφώνηση πριν τον επίλογο…   

2.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος σε σχολική εκδήλωση:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αξιότιμε/η κύριε/ία Διευθυντή/ντρια, αγαπητοί καθηγητές, γονείς και συμμαθητές,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο, οικείο, αλλά πιο τυπικό σε σχέση με τη συζήτηση στην τάξη…

·        Κυρίως γ΄ πρόσωπο, αλλά και α΄ πληθυντικού, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι ακροατές…

·        Ως προς το περιεχόμενο καλό είναι το προς διαπραγμάτευση θέμα να ιδωθεί και μέσα στο πλαίσιο της σχολικής κοινότητας και πραγματικότητας…

·        Θεμιτές κάποιες έμμεσες ή άμεσες αποστροφές, π.χ. «Κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι, όλοι μας νομίζω ότι…ή εσείς…»… και προσφώνηση πριν τον επίλογο…   

3.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος σε εκδήλωση του δήμου:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αξιότιμε/η κύριε/ία Δήμαρχε, αγαπητοί συνδημότες, κυρίες και κύριοι,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο και τυπικό…

·        Κυρίως γ΄ πρόσωπο, αλλά και α΄ πληθυντικού, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι ακροατές…

·        Ως προς το περιεχόμενο καλό είναι το προς διαπραγμάτευση θέμα να ιδωθεί και μέσα στο πλαίσιο της τοπικής κοινωνίας (π.χ. δράσεις του δήμου)…

·        Θεμιτές κάποιες έμμεσες ή άμεσες αποστροφές, π.χ. «Αγαπητοί συνδημότες, κυρίες και κύριοι… ή εσείς…»… και προσφώνηση πριν τον επίλογο…   

4.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος (εισήγηση) σε ημερίδα-συνέδριο:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αγαπητές και αγαπητοί σύνεδροι, κυρίες και κύριοι,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος πιο τυπικό και επίσημο…

·        Κυρίως γ΄ πρόσωπο, λίγες οι αναφορές σε α΄ πληθυντικό…

·        Περιττές οι αποστροφές…θεμιτή ενδεχομένως η προσφώνηση πριν τον επίλογο (Αγαπητοί σύνεδροι, κυρίες και κύριοι,»…

5.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος (εισήγηση) σε συνέδριο νέων:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αγαπητές και αγαπητοί σύνεδροι, νέες και νέοι, φίλες και φίλοι,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο και οικείο, όχι πολύ τυπικό…

·        Συνδυασμός γ΄ προσώπου και α΄ πληθυντικού, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι ακροατές…

·        Ως προς το περιεχόμενο καλό είναι το προς διαπραγμάτευση θέμα να ιδωθεί και μέσα στο πλαίσιο της κοινότητας των νέων…

·        Θεμιτές κάποιες έμμεσες ή άμεσες αποστροφές, π.χ. «Αγαπητοί σύνεδροι, φίλες και φίλοι, όλοι μας… ή εσείς…»… και προσφώνηση πριν τον επίλογο…   

6.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος στη Βουλή των Εφήβων:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε της Βουλής των Ελλήνων, κυρίες και κύριοι βουλευτές, μέλη της Βουλής των Εφήβων, φίλες και φίλοι,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο, οικείο, σε κάποια σημεία και τυπικό…

·        Συνδυασμός γ΄ προσώπου και α΄ πληθυντικού, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι ακροατές…

·        Ως προς το περιεχόμενο καλό είναι το προς διαπραγμάτευση θέμα να ιδωθεί και μέσα στο πλαίσιο της ευθύνης της πολιτείας και της κοινότητας των νέων…

·        Θεμιτές κάποιες έμμεσες αποστροφές, π.χ. «Μέλη της βουλής των εφήβων, φίλες και φίλοι, όλοι εμείς οι νέοι…»… και προσφώνηση πριν τον επίλογο…   

7.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος σε ηλεκτρονικό φόρουμ:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Φίλες και φίλοι,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο, οικείο και ζωντανό…

·        Κυρίως α΄ πληθυντικό, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι ακροατές…, αλλά και γ΄ για γενικεύσεις και αποδείξεις…

·        Θεμιτές κάποιες έμμεσες ή άμεσες αποστροφές προς τους ηλεκτρονικούς συνομιλητές… και προσφώνηση πριν τον επίλογο…   

8.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος σε τηλεοπτική συζήτηση:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Κύριε συντονιστή, αξιότιμοι συνομιλητές και αγαπητοί τηλεθεατές,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για το χρόνο που μου δώσατε και την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο, οικείο και ζωντανό…

·        Συνδυασμός γ΄ προσώπου και α΄ πληθυντικού, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι τηλεθεατές…

·        Θεμιτές οι έμμεσες ή άμεσες αποστροφές προς τους τηλεθεατές και η προσφώνηση πριν τον επίλογο…

Σημείωση: Στον προσχεδιασμένο προφορικό λόγο η εισαγωγή μπορεί να γίνει με αναφορά στο θέμα ή πρόβλημα που τίθεται προς συζήτηση…, στη σχέση που έχει με τους νέους ή την τοπική κοινωνία ή το σχολείο (ανάλογα με το που γίνεται η παρουσίαση)…, στην εστίαση σε αυτό που ζητάει το θέμα (π.χ. στις επιπτώσεις), και στο λόγο-σκοπό αυτής της εστίασης, π.χ. προκειμένου να διαπιστωθεί το μέγεθος του προβλήματος και να αντιδράσουμε… Ενδεικτικό εισαγωγικό σκεπτικό για συζήτηση στην τάξη: «Αγαπητές συμμαθήτριες και αγαπητοί συμμαθητές, φίλες και φίλοι, Θα ήθελα με τη σειρά μου να εκφράσω τις σκέψεις μου για το…, για ένα ζήτημα που… (π.χ. ταλανίζει τις σύγχρονες κοινωνίες και…). Στην παρέμβασή μου αυτή θα εστιάσω στο… (π.χ. στις επιπτώσεις…) και αυτό διότι προσδοκώ να αναπτυχθεί ο απαιτούμενος εκείνος προβληματισμός, προκειμένου να συνειδητοποιήσουμε όλοι το μέγεθος του προβλήματος και να δράσουμε προς την κατεύθυνση της άμεσης αντιμετώπισής του…» Θεμιτή είναι επίσης και η αναφορά (χαιρετισμός) στη σημασία που έχουν ανάλογες πρωτοβουλίες, π.χ. η πρωτοβουλία του δήμου ή του σχολείου να οργανώσει μια δομημένη συζήτηση-ημερίδα για κάποιο σημαντικό ζήτημα…

2. Αν πρόκειται για επιστολή, τότε απαιτείται το τυπικό της επιστολής, ανάλογο με τον παραλήπτη και το ανάλογο περιεχόμενο και ύφος:

Τα μέρη μιας επιστολής

1.      Χωροχρονικό πλαίσιο αναφοράς: τόπος και χρόνος (γράφεται πάνω δεξιά), π.χ.                                            Αθήνα, 21 Ιουνίου 2009

2.      Προσφώνηση: π.χ. Φίλε Γιάννη (γράφεται πάνω αριστερά)

3.      Το περιεχόμενο της επιστολής:

·         Πρόλογος: η αφορμή για τη σύνταξη της επιστολής και ο σκοπός του επιστολογράφου

·         Κύριο Μέρος: έκθεση και ανάλυση του θέματος…, θέση-απόφανση του επιστολογράφου…, απόδειξη αυτής (επιχειρήματα και τεκμήρια)…, απόκρουση πιθανών αντίθετων απόψεων… κ.λπ.

·         Επίλογος: περιεκτική ανακεφαλαίωση και επίκληση στον αποδέκτη της επιστολής να κατανοήσει τον προβληματισμό-σκεπτικισμό του αποστολέα και αν η θέση του αποδέκτη το απαιτεί: να ευαισθητοποιηθεί, να ανταποκριθεί άμεσα και να αναλάβει πρωτοβουλίες…

4.      Αποφώνηση: π.χ. Φιλικά (γράφεται κάτω δεξιά)

Τα είδη επιστολών και ανάλογα χαρακτηριστικά

1)      Φιλική επιστολή

·         Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Φίλε Γιάννη / Φίλε μου κ.λπ.» / Αποφώνηση: «Με αγάπη / Φιλικά κ.λπ.»

·         Ύφος: απλό, οικείο, προσωπικό, φυσικό…, που φανερώνει φυσικότητα και οικειότητα…

·         Αρχίζουμε την επιστολή αναφερόμενοι στην αφορμή και στο θέμα («Διάβασα ένα άρθρο που αναφερόταν στο…»), καθώς και στον σκοπό-γιατί αποφασίσαμε να του στείλουμε αυτήν την επιστολή, κάνοντας επίκληση στο ήθος μας («Το άρθρο αυτό με προβλημάτισε και σκέφτηκα να μοιραστώ μαζί σου τον προβληματισμό αυτόν…»)…

·         Επικαλούμαστε το συναίσθημά του και το ήθος του, π.χ. τους δεσμούς φιλίας που μας συνδέουν, τα κοινά χαρακτηριστικά, τις κοινές αγωνίες και σκέψεις («Θυμάμαι τις πολύωρες συζητήσεις μας γύρω από…» / «Γνωρίζω πως και εσύ ανησυχείς…» κ.λπ.)…

·         Κλείνουμε την επιστολή αναμένοντας τα σχόλια και τις σκέψεις του («Αναμένω με αγωνία τις σκέψεις σου…» / «Θα με ενδιέφερε πολύ και η δική σου άποψη…», κ.λπ.)…

2)      Επίσημη επιστολή

·         Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αξιότιμε κύριε Υπουργέ /  Αξιότιμα Μέλη της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων / Κύριε Διευθυντή / Αγαπητέ κύριε Διευθυντή κ.λπ.» / Αποφώνηση: «Με σεβασμό / Με εκτίμηση κ.λπ.»

·         Ύφος: τυπικό και επίσημο…, που φανερώνει σεβασμό και εμπιστοσύνη και δεσμεύει τον αποδέκτη να ανταποκριθεί στο αίτημά μας…

·         Αρχίζουμε την επιστολή αναφερόμενοι στο ποιοι είμαστε, στο θέμα της επιστολής, στην αφορμή για να την στείλουμε, γιατί την στέλνουμε στο συγκεκριμένο πρόσωπο ή Αρχή και στο στόχο-σκοπό-προσδοκία αυτής της επιστολής («Είμαστε το 15μελές Συμβούλιο του σχολείου χ… Αφορμή για την επιστολή αυτή αποτέλεσαν τα νέα μέτρα για της εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση… Αποφασίσαμε να σας στείλουμε την επιστολή αυτή διότι είστε το καθ΄ ύλην αρμόδιο πρόσωπο, αλλά και γνωρίζοντας το ενδιαφέρον σας και τον αγώνα σας για μια καλύτερη εκπαίδευση… Προσδοκούμε να ακούσετε με προσοχή τις σκέψεις και προτάσεις μας, προκειμένου να…»)…

·         Επικαλούμαστε κατά βάση το ήθος του αποδέκτη, π.χ. την αρμοδιότητά του ως…, την ευαισθησία που έχει δείξει για σχετικά θέματα…, τους αγώνες του…, την υπευθυνότητά του…, την ειλικρινή διάθεσή του για… κ.λπ.

·         Ανάλογα κάνουμε επίκληση και στο δικό μας ήθος, π.χ. «ως νέοι που ανησυχούμε…, ως άτομα που οραματιζόμαστε ένα καλύτερο αύριο…, ως ενεργά μέλη της κοινωνίας… κ.λπ.»

·         Εκφράζουμε με ευγένεια τις σκέψεις και διαμαρτυρίες μας, π.χ. «Επιτρέψτε μας να…, Θα επιθυμούσαμε να…, Θα θέλαμε να…, αισθανόμαστε την ανάγκη να… κ.λπ.»

·         Κλείνουμε την επιστολή εκφράζοντας τη βεβαιότητα πως θα συμμεριστεί τον προβληματισμό μας και αναμένοντας τη θετική του ανταπόκριση…

3)      Ανοιχτή επιστολή προς δημοσίευση

Οι επιστολές αυτές έχουν ως σκοπό να λάβει γνώση του περιεχομένου τους η κοινή γνώμη.

·         Τυπικά χαρακτηριστικά: Τίτλος:… / Προσφώνηση: «Αγαπητή σύνταξη,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστούμε για τη φιλοξενία»

·         Αρχίζουμε την επιστολή αναφερόμενοι στο ποιοι είμαστε, στο θέμα της επιστολής, στην αφορμή για να την στείλουμε, στον σκοπό μας που είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των αναγνωστών-κοινής γνώμης…

·         Τα μορφολογικά και υφολογικά χαρακτηριστικά τους: ύφος τυπικό και επίσημο…, που φανερώνει σεβασμό και εμπιστοσύνη κυρίως προς τους αναγνώστες…, βαθύς προβληματισμός…, σαφήνεια λόγου…, κρίσεις και αποδείξεις…, καλό είναι να αποφεύγονται η έντονη ειρωνεία, οι ύβρεις και οι προσβλητικοί υπαινιγμοί.

Σημείωση: ενδέχεται μια επιστολή που δημοσιεύεται να απευθύνεται σε κάποιο πρόσωπο ή Αρχή, οπότε η προσφώνηση και αποφώνηση γίνεται όχι προς την εφημερίδα, αλλά προς το πρόσωπο αυτό, π.χ. μια ανοιχτή επιστολή προς τον Υπουργό Παιδείας για τις αλλαγές του εκπαιδευτικού συστήματος: Τίτλος: Ανάγκη ριζικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης / Προσφώνηση: Αξιότιμε κύριε Υπουργέ / Αποφώνηση: Με εκτίμηση Στην περίπτωση αυτή η επιστολή έχει ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά με την επιστολή σε επίσημο πρόσωπο ή Αρχή.

3. Αν πρόκειται για άρθρο ή επιφυλλίδα, τότε απαιτείται «τίτλος» και τα γνωστά χαρακτηριστικά των ειδών αυτών (βλέπε ενότητα άρθρο και επιφυλλίδα), π.χ. καλό είναι η εισαγωγή-πρόλογος να γίνει με αναφορά σε γεγονότα της επικαιρότητας…

4. Αν πρόκειται για δοκίμιο, τότε απαιτείται «τίτλος» και τα γνωστά χαρακτηριστικά του δοκιμίου, και μάλιστα του είδους δοκιμίου που ζητείται, π.χ. αποδεικτικό δοκίμιο (βλέπε ενότητα δοκίμιο)

5. Αν πρόκειται για ημερολόγιο

·         Τυπικά χαρακτηριστικά: ακριβής προσδιορισμός τόπου και χρόνου, π.χ.:

Αθήνα, 3 Ιουνίου 2010

…………………………………………………………………………

·         Χρήση κυρίως του α΄ ενικού… και των άλλων βέβαια προσώπων…

·         Ύφος προσωπικό, απλό… ενδεχομένως και γλαφυρό…, τόνος εξομολογητικός…

·         Αναφορά σε γεγονότα της προσωπικής -και κοινωνικής- ζωής και έκθεση συναισθημάτων, σκέψεων και προβληματισμών…

·         Αν προορίζεται για δημοσίευση, τότε το ύφος γίνεται πιο φροντισμένο και ο προσωπικός προβληματισμός αποκτά ευρύτερα κοινωνικά χαρακτηριστικά…