ΔΟΚΙΜΙΟ / Τα είδη / Αποδεικτικά δοκίμια ή δοκίμια πειθούς

Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκθεση-Έκφραση Γ΄ Λυκείου, Εκδόσεις Κοκοτσάκης

Τα δοκίμια διακρίνονται σε:

I. Αποδεικτικά δοκίμια : δοκίμια απόδειξης μιας θέσης ή δοκίμια πειθούς.
II. Δοκίμια στοχασμού: δοκίμια ελεύθερου στοχασμού.

3.2.1 Αποδεικτικά δοκίμια ή δοκίμια πειθούς

Τα δοκίμια αυτά έχουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά:


 Ως προς το σκοπό- πρόθεση του δοκιμιογράφου:
Αποσκοπούν στα εξής: να αποδείξουν μια θέση, να πληροφορήσουν και να πείσουν.
Ειδικότερα, ο δοκιμιογράφος μπορεί να έχει ως στόχο:
• Να διερευνήσει απλώς ένα θέμα και να ενημερώσει εμπεριστατωμένα περί αυτού, χωρίς απαραίτητα να φτάσει σε μια λύση.
• Να προσπαθήσει να λύσει το πρόβλημα.
• Να παρουσιάσει τις απόψεις που υπάρχουν αναφορικά με ένα θέμα.
• Να επιχειρηματολογήσει για να υπερασπιστεί ή να αντικρούσει μια θέση, χωρίς να έχει ως κύριο σκοπό να πείσει τον αναγνώστη για την ορθότητα της δικής του άποψης.
• Να επιχειρηματολογήσει κατά τρόπο τέτοιο, ώστε να πείσει για την ορθότητα της θέσης του (και κατ΄ επέκταση να πείσει τον αναγνώστη πως πρέπει να την ασπαστεί).
• Να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες αναφορικά με κάποιο θέμα.

 Ως προς τους τρόπους και τα μέσα που χρησιμοποιούν:
• Κατά βάση γίνεται επίκληση στη λογική και χρησιμοποιούν επιχειρήματα και τεκμήρια.
• Συνήθης είναι και η επίκληση στην αυθεντία (αναφορά σε ειδικούς επί του θέματος).

 Ως προς την οργάνωση/ δομή:
• Έχουν αυστηρή δομική διάρθρωση των τμημάτων και υποτμημάτων:
 Πρόλογος-Κύριο Μέρος-Επίλογος.
 Υποενότητες.
• Διέπονται από τις βασικές κειμενικές αρετές: σαφήνεια – ενότητα – συνοχή – αλληλουχία – συνεκτικότητα.
• Είναι καθαρά λογική η σύνδεση των νοημάτων.

 Ως προς τη σκοπιά-οπτική γωνία:
• Σκοπιά: ουδέτερη και αντικειμενική.
• Προσεγγίζουν τα πράγματα από μια εξωτερική οπτική γωνία με τη χρήση κυρίως του τρίτου προσώπου (μηδενική εστίαση).
• Η μηδενική αυτή εστίαση των πραγμάτων προσφέρει αντικειμενικότητα, αφού ο δοκιμιογράφος αποστασιοποιείται και προσπαθεί να ερμηνεύσει και να κρίνει αμερόληπτα τα πράγματα.
• Ο τύπος του αφηγητή είναι κατά βάση ετεροδιηγητικός· δε μετέχει στα γεγονότα· είναι παρατηρητής και πανεπόπτης.

 Ως προς τη γλώσσα:
• Χρησιμοποιούν την αναφορική λειτουργία της γλώσσας (δήλωση)· οι λέξεις, δηλαδή, και οι φράσεις διατηρούν την κυριολεκτική τους σημασία και αποδίδουν με ακρίβεια το νόημά τους μέσα στο ευρύτερο σημασιολογικό περιβάλλον που εντάσσονται.
• Απευθύνονται στη λογική λειτουργία του ανθρώπου.
• Δεν υπάρχουν πολλά σχήματα λόγου…, είναι κατά κόρον πεζολογική γλώσσα.

 Ως προς το ύφος-τόνο:
Το ύφος τους μπορεί να είναι:
• Επίσημο, αυστηρό, σοβαρό, καθώς επίσης και μεστό και στιβαρό, όπως προσήκει σε κείμενα που στοχεύουν στο να αποδείξουν μια θέση και να πείσουν για την ορθότητά τους.
• Ενδέχεται να είναι και επιστημονικό.


 Ως προς την απεικόνιση της πραγματικότητας:
• Πιστή η απεικόνιση της πραγματικότητας (ρεαλισμός).
• Ο συγγραφέας δεν είναι ελεύθερος να ερμηνεύσει με όποιο τρόπο θέλει το θέμα.
• Πρέπει να έχει επαρκείς γνώσεις επί του θέματος και δεν μπορεί απλώς να φαντάζεται και να παρατηρεί.

 Ως προς το χαρακτήρα τους:
• Έχουν συνήθως κοινωνικό χαρακτήρα, αφού διαπραγματεύονται θέματα ευρύτερου κοινωνικού ενδιαφέροντος και εν γένει απευθύνονται στο κοινωνικό σύνολο.
• Ενδέχεται να έχουν και διδακτικό χαρακτήρα (οπότε εντοπίζουμε τα σημεία όπου ο δοκιμιογράφος διδάσκει, συμβουλεύει, παραινεί).