ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ / ΧΡΗΣΗ

Γ. ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ

 

Χρήσιμα στοιχεία θεωρίας

 

1)      Σημεία στίξης είναι ένα σύνολο από «σημάδια» που χρησιμοποιούμε στο γραπτό λόγο και μας βοηθούν να τον διευθετήσουμε / οργανώσουμε σωστά και να τον ζωντανέψουμε, κάνοντας διάφορες παύσεις και χρωματίζοντας τον τόνο της φωνής μας ανάλογα με το μήνυμα που θέλουμε να στείλουμε. Με τα σημεία στίξης, δηλαδή, δίνουμε ανάλογη κύμανση στη φωνή μας (επιτονισμός) και πετυχαίνουμε να στείλουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το μήνυμά μας, έτσι ώστε ο δέκτης να μπορεί να το κατανοήσει, π.χ. να καταλάβει αν ρωτάμε κάτι ή αν εκφράζουμε το θαυμασμό μας κ.λπ..

 

2)      Τα σημεία στίξης χωρίζονται σε παυστικά (ή συντακτικά) και σε σχολιαστικά (ή κειμενικά). Παυστικά είναι αυτά που οριοθετούν λέξεις, φράσεις, προτάσεις ή περιόδους, ενώ σχολιαστικά είναι αυτά που λειτουργούν ως σχόλιο, που σχολιάζουν δηλαδή λέξεις, φράσεις, προτάσεις ή περιόδους. Κάποια, βέβαια, σημεία στίξης μπορούν να λειτουργήσουν και ως παυστικά  και ως σχολιαστικά.

 

3)      Ακολουθούν τα σημεία στίξης και ο τρόπος που χρησιμοποιούνται:

 

 

 

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΣΤΙΞΗΣ

 

4.17  Ο ρόλος των σημείων στίξης

 

Τα σημεία στίξης ενδέχεται να λειτουργούν μέσα στο λόγο ως:

 

1.        Μέσα σύνδεσης-σύνταξης-συνοχής του κειμένου που εξυπηρετούν τις ανάγκες της αναγνωστικής πρόσληψης και κατανόησης…, π.χ. η τελεία μπαίνει και δηλώνει την ολοκλήρωση ενός νοήματος.

 

2.        Παραγλωσσικά (επιτονισμός, παύσεις...) ή εξωγλωσσικά στοιχεία (χειρονομίες, κινήσεις, έκφραση προσώπου, διάθεση...).

 

3.        Υφολογικά μέσα: καθορίζουν, δηλαδή, το υφολογικό επίπεδο..., π.χ. ένα ερωτηματικό ενδέχεται να προσδίδει ειρωνική διάθεση στο λόγο ή καταγγελτική...

 

4.        Σχόλια: συχνά τα σημεία στίξης χρησιμοποιούνται προκειμένου να δηλώσουν κάποιο σχόλιο..., π.χ.:

Ø Ερωτηματικό: ενδέχεται να δηλώνει απορία… ή ειρωνεία...

Ø Θαυμαστικό: ενδέχεται να δηλώνει θαυμασμό..., κατάπληξη..., έκπληξη... ή αμφισβήτηση... ή ειρωνεία...

Ø Εισαγωγικά: ενδέχεται να δηλώνουν έμφαση... ή ειρωνεία... ή μεταφορική χρήση της λέξης που περικλείουν...

Ø Αποσιωπητικά: ενδέχεται να δηλώνουν απορία... ή αγανάκτηση, αποστροφή... ή δισταγμό, αποθάρρυνση... ή χιούμορ... ή ειρωνεία... 

 

 

ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥΣ

 

   Τα σημεία στίξης χωρίζονται σε παυστικά (ή συντακτικά) και σε σχολιαστικά (ή κειμενικά). Παυστικά είναι αυτά που οριοθετούν λέξεις, φράσεις, προτάσεις ή περιόδους, ενώ σχολιαστικά είναι αυτά που λειτουργούν ως σχόλιο, που σχολιάζουν δηλαδή λέξεις, φράσεις, προτάσεις ή περιόδους. Κάποια, βέβαια, σημεία στίξης μπορούν να λειτουργήσουν και ως παυστικά  και ως σχολιαστικά.

 

Α. Η ΤΕΛΕΙΑ

 

Τελεία (.) (παυστικό σημείο στίξης: σχετικά μεγάλο σταμάτημα της φωνής) 

 

Τελεία βάζουμε:

α) στο τέλος κάθε περιόδου, όπου και όταν ολοκληρώνεται ένα νόημα (Ο καθηγητής σήμερα ζήτησε από την Άννα να διαβάσει το μάθημα.),

β) για τη σύντμηση λέξεων (Ο καθηγητής Χ. Τσιατήνας δεν ήρθε σήμερα στο σχολείο.) ή στα Αρκτικόλεξα (Ε.Α.Π.)

γ) στους αριθμούς για τη διάκριση χιλιάδων, εκατοντάδων χιλιάδων κ.λπ. (Ο μισθός του ήταν 15.000 Ευρώ.) και

δ) σε κάποιες συντομογραφίες (π.χ., μ.Χ. κ.λπ.).

ε) Μπορεί να χρησιμοποιηθεί τελεία μετά από ένα απόλυτο αριθμητικό για να νοηθεί ως τακτικό: 9. = ένατος. (Η χρήση αυτή είναι σπάνια.)

 

Δε βάζουμε τελεία α) σε τίτλους κειμένων, π.χ. «Πάσχα στο χωριό» (όταν όμως υπάρχει και υπότιτλος, τότε μπαίνει, π.χ. «Πάσχα στο χωριό. Μια αξέχαστη εμπειρία») , β) σε επικεφαλίδες, γ) σε επιγραφές, δ) σε λεζάντες φωτογραφιών (Η μητέρα μου κοπελίτσα), ε) στους αριθμούς των χρονολογιών (Γεννήθηκε το 1968 μ.Χ.) και στ) σε κάποιες συντομογραφίες (Η ΔΕΗ μας πετσόκοψε τον προηγούμενο μήνα), ζ) μετά το ερωτηματικό, το θαυμαστικό και τα αποσιωπητικά.

 

Η τελεία και τα άλλα σημεία της στίξης:

Όταν υπάρχουν εισαγωγικά στο κείμενο, η τελεία σημειώνεται πάντα έξω από αυτά. Το ίδιο ισχύει στις περιπτώσεις χρήσης παρενθέσεων, αγκυλών κτλ. Ωστόσο, όταν μέσα στην παρένθεση υπάρχει ολόκληρη περίοδος, τότε η τελεία σημειώνεται μέσα στην παρένθεση.

 

Β.  Η ΑΝΩ ΤΕΛΕΙΑ

 

Άνω τελεία (·) (παυστικό σημείο στίξης: σταμάτημα της φωνής λίγο μικρότερη από την τελεία και λίγο μεγαλύτερη από το κόμμα) βάζουμε για να φτιάξουμε ημιπεριόδους, δηλαδή για να συνδέσουμε δύο κομμάτια μιας περιόδου που είναι συνδεδεμένα νοηματικά και έχουν κάποια σχετική αυτοτέλεια (Ο καθηγητής εξήγησε τι πρέπει να κάνουμε· σκοπός είναι να συμπληρώσουμε σωστά το ερωτηματολόγιο).

 

Ειδικότερα η άνω τελεία μπαίνει:

1. Μέσα στην περίοδο χωρίζει ομάδες από προτάσεις. Οι προτάσεις αυτές χωρίζονται μεταξύ τους με κόμματα, π.χ.: Του Αισχύλου σώζονται τρεις τραγωδίες από τον τρωικό κύκλο, ο Αγαμέμνονας, οι Χοηφόρες, οι Ευμενίδες· του Σοφοκλή, ο Αίας, η Ηλέκτρα και ο Φιλοκτήτης.

2. Στο εσωτερικό μιας φράσης χωρίζει δυο μέρη της που σχετίζονται μεταξύ τους, αλλά και που έχουν διαφορές, ιδίως όταν το δεύτερο επεξηγεί ή έρχεται σε αντίθεση με το πρώτο, π.χ.: Αυτός δεν είναι άνθρωπος· είναι ζώο.

Η άνω τελεία και τα άλλα σημεία της στίξης:

Όταν υπάρχουν στην πρόταση εισαγωγικά ή παρένθεση, η άνω τελεία σημειώνεται έξω από την παρένθεση ή τα εισαγωγικά.

 

Γ. ΤΟ ΚΟΜΜΑ

 

Κόμμα (,) (παυστικό σημείο στίξης: μικρότερο σε σχέση με την τελεία σταμάτημα της φωνής) βάζουμε στις εξής περιπτώσεις:

1. Όταν έχουμε ασύνδετο σχήμα, όταν δηλαδή παρατάσσονται είτε ασύνδετες λέξεις ή φράσεις (Ο καθηγητής σήμερα ζήτησε από την Άννα, τον Γιώργο, τον Χρήστο και την Κάλια να διαβάσουν το μάθημα.) είτε όμοιες προτάσεις (Το πρωί ξύπνησα στις 7:00, πήρα πρωινό, ετοίμασα τα βιβλία μου, ανέβηκα στο σχολικό και πήγα σχολείο.»

2. Στην παρατακτική αντιθετική σύνδεση, και κυρίως πριν από τον αντιθετικό σύνδεσμο αλλά (Του το είπα, αλλά δεν ήρθε)

3. Στις κύριες παρενθετικές προτάσεις, πριν και μετά από αυτές (Η γνώση, πρόσθεσε ο καθηγητής, ανοίγει νέους ορίζοντες στη σκέψη μας) κ.λπ. 

4.Στις παρενθετικές φράσεις (Η κατάσταση, κατά την άποψή μου, είναι πολύ δύσκολη.)

5.Στην υποτακτική σύνδεση:
• Πριν από τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, όταν η δευτερεύουσα πρόταση δηλώνει κάποια επιρρηματική σχέση (αιτία, χρόνο, υπόθεση κ.λπ.), π.χ. «Αυτό ήταν απαραίτητο, επειδή η περιοχή ήταν πολύ εκτεθειμένη σε πειρατικές επιδρομές.»
• Στις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις, βάζουμε κόμμα μόνο όταν αυτές έχουν θέση ονοματικού προσδιορισμού και ειδικότερα επεξήγησης, π.χ. «Φοβάμαι και τούτο, μήπως αποτύχω». Στις περιπτώσεις που οι ονοματικές προτάσεις έχουν θέση υποκειμένου, αντικειμένου ή κατηγορούμενου δεν βάζουμε κόμμα, π.χ. «Φοβάμαι μήπως αποτύχω» ή πρόκειται για πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις όταν προηγούνται του ρήματος: Το τι απέγινε, είναι μια άλλη ερώτηση . Αλλά: Είναι μια άλλη ερώτηση το τι απέγινε
• Στις δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις βάζουμε κόμμα, όταν αυτές είναι α)επιρρηματικές που προσδιορίζουν κάποιον όρο πλην του ρήματος, π.χ. «Πήγα στο σπίτι, όπου γεννήθηκα», β) ονοματικές επιθετικές προσθετικές/παραθετικές/μη περιοριστικές(λειτουργούν ως επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη που αναφέρονται και παραθέτουν μια λεπτομέρεια που δε θεωρείται απαραίτητη για τη διάκριση και τον επακριβή προσδιορισμό αυτής), π.χ. «Έχασα το κινητό, το οποίο μού χάρισε ο πατέρας μου». 
Δε βάζουμε κόμμα στις υπόλοιπες περιπτώσεις: α) στις επιρρηματικές που προσδιορίζουν άμεσα το ρήμα, π.χ. «Πήγαινε όπου θέλεις», β) στις ελεύθερες ονοματικές αναφορικές που έχουν θέση υποκειμένου, αντικειμένου ή κατηγορούμενου, π.χ. «Διάβασα όσα μου είπες», β) στις επιθετικές αναφορικές που είναι προσδιοριστικές/περιοριστικές (η πληροφορία αναγκαία για τον προσδιορισμό-κατανόηση της λέξης στην οποία αναφέρεται), π.χ. «Στην κατηγορία αυτή ανήκουν αριθμοί οι οποίοι είναι ζυγοί»

6. Στην επεξήγηση ή παράθεση, πριν και μετά τη λέξη (Ο φίλος μου, ο Μάκης, αγόρασε καινούργιο κινητό / Ο Μάκης, ο φίλος μου, αγόρασε καινούργιο κινητό.)

7. Στους αριθμούς για τη διάκριση των δεκαδικών ψηφίων (Το αγόρασα 150, 70 Ευρώ)

8. Στο αναφορικό «ό,τι»

9. Στη κλητική προσφώνηση (Άννα, έλα γρήγορα) και όταν αυτή είναι μέσα στην πρόταση (παρένθετη προσφώνηση) το κόμμα μπαίνει πριν και μετά τη λέξη (Γιατί, μπαμπά, τρέχεις;)

10. Στα προτασιακά-κειμενικά επιρρήματα ή μόρια, αν βρίσκονται μέσα στην πρόταση, πριν και μετά από αυτά (Ο φίλος μου, λοιπόν, αποφάσισε να φύγει), ή αν βρίσκονται στην αρχή (το ίδιο ισχύει και για προτασιακά μόρια), π.χ. «Ναι, θα έρθω / Βέβαια, θα έρθω». 
Ο γενικός κανόνας που ορίζει ένα επίρρημα ή οτιδήποτε άλλο έχει επιρρηματική χρήση (π.χ. όχι, μπα κ.λπ.) ως προτασιακό-κειμενικό επίρρημα είναι να προσδιορίζει το σύνολο της πρότασης (είναι δηλαδή προσδιορισμός της πρότασης) ή ένα ευρύτερο τμήμα κειμένου και να υπηρετεί τη συνοχή του κειμένου, λειτουργώντας ως κειμενικός δείκτης, παραπέμποντας δηλαδή τον δέκτη σε πληροφορίες που προηγούνται ή έπονται.
Δεν θεωρείται προτασιακό ένα επίρρημα το οποίο προσδιορίζει το ρήμα της πρότασης ή ένα όρισμα αυτής.
Υπό την έννοια αυτή, όταν το "επίσης, ακόμη, όμως, ωστόσο" και πολλά άλλα προσδιορίζουν ολόκληρη την πρόταση ή ένα ευρύτερο τμήμα κειμένου, παίρνουν κόμμα είτε βρίσκονται στην αρχή της πρότασης είτε μέσα σ΄ αυτήν.

 

11) Τους όρους μιας πρότασης που συνδέονται με τους συνδέσμους  μήτε, ούτε, όταν είναι περισσότεροι των δυο, π.χ.: Ούτε ο Κώστας, ούτε ο Γιάννης, ούτε Μαρία ήρθαν.

 

12) Τον σύνδεσμο και, όταν αυτός έχει σημασία συνδέσμου που χρειάζεται κόμμα, π.χ.: Πήγαινε στο καλό, και (= γιατί) δε σ' έχω ανάγκη.

 

Το κόμμα και τα άλλα σημεία της στίξης:

• Όταν παραθέτουμε τα λόγια κάποιου άλλου σε εισαγωγικά, σημειώνουμε το κόμμα έξω από τα εισαγωγικά μόνο όταν το απαιτεί η πρόταση: Κατορθώσαμε να πει «παραδίνομαι», γιατί τον κουράσαμε πάρα πολύ.
  Αντίθετα, δεν χωρίζουμε με κόμμα τις παρένθετες προτάσεις, μικρές ή μεγάλες, που δηλώνουν ποιος είπε τα λόγια που βρίσκονται στα εισαγωγικά: «Είμαστε έθνος ανάδελφο» είπε ο Πρόεδρος.
  Αν, όμως, αυτού του είδους οι προτάσεις υπάρχουν σε διαλόγους χωρίς εισαγωγικά (εισάγονται δηλαδή με παύλες), χρησιμοποιούνται πάντα με κόμμα:
  – Μπορείτε να πιείτε νερό, μας είπε ο περβολάρης.

Δεν σημειώνουμε κόμμα αμέσως μετά το ερωτηματικό και το θαυμαστικό.

 

Δ. ΤΟ ΘΑΥΜΑΣΤΙΚΟ

 

Θαυμαστικό (!) [παυστικό (δηλώνει το τέλος πρότασης, άρα σταμάτημα της φωνής, όπως και στην τελεία, και έντονος τόνος) και κυρίως σχολιαστικό σημείο στίξης] 

 

Ο πομπός επιλέγει να βάλει θαυμαστικό στο…, προκειμένου να:

 

1.       δηλώσει κάποιο συναίσθημα στις επιφωνηματικές προτάσεις (Ο αδελφός του πέρασε στο Πανεπιστήμιο!) ή ύστερα από ένα επιφώνημα ή μια έκφραση που δηλώνει κατάπληξη, θαυμασμό, χαρά, ελπίδα, φόβο, ανησυχία για…, ένα ξαφνικό έντονο αίσθημα, πάθος ή άλλο συναίσθημα (Αμάν!, Αίσχος!)

 

2.      δηλώσει κάποιο προσωπικό σχόλιο, όπως ειρωνεία ή αμφισβήτηση για κάτι που μοιάζει απίστευτο, υπερβολικό,  εξωπραγματικό ή ανόητο, απορία… [επισήμανση: όταν αναφέρεται σε λέξη μόνο της πρότασης, τότε το βάζομε σε παρένθεση: (!)], (π.χ. Ισχυρίζεται πως μόνος του (!) τα κατάφερε), υποδηλώνοντας έτσι και την στάση του απέναντι στο (χ)

 

3.       δώσει έμφαση (Αποφάσισα να αγοράσω και κινητό!)

 

4.       δηλώσει προτροπή, παρακίνηση, παράκληση, παραίνεση ή προσταγή σε προστακτικές προτάσεις (Δώσε μου και μένα λίγο παγωτό!)

 

5.       σε προτάσεις ερωτηματικού τύπου, αλλά κατ΄ ουσία επιφωνηματικές (Πού φθάσαμε εμείς οι δυο!), στις οποίες δηλώνεται ό,τι και στις επιφωνηματικές προτάσεις, π.χ. συναίσθημα, σχόλιο, έμφαση…

 

6.      σε προσφωνήσεις προσώπων σε ελλειπτικές προτάσεις (Μαρία!) 

 

7.      Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις ο πομπός επιδιώκει, επίσης, και πετυχαίνει να διεγείρει συναισθήματα στον δέκτη (συναισθηματική φόρτιση), να τον ευαισθητοποιήσει απέναντι στο…, αλλά και να τον προβληματίσει για το… Παράλληλα, κάνει τον λόγο/ύφος του άμεσο, ζωντανό, ζωηρό, παραστατικό…

 

Το θαυμαστικό και τα άλλα σημεία της στίξης:

Το θαυμαστικό σημειώνεται μέσα από τα εισαγωγικά όταν ανήκει στα λόγια που κλείνονται σ' αυτά, και έξω από αυτά όταν ανήκει στο κείμενο που εισάγει τα ξένα λόγια, π.χ.: «Ζήτω η Ελλάδα!» βροντοφώναξε.– Και ποιος δε θυμάται του Λεωνίδα το «μολών λαβέ»!

Η λέξη ύστερα από θαυμαστικό (εκτός όταν αυτό συνοδεύει ένα επιφώνημα) γράφεται με κεφαλαίο στην αρχή. Συνεχίζομε με μικρό γράμμα, όταν η συνέχεια συνδέεται άμεσα με τα προηγούμενα: «Ίσια τα πανιά!» πρόσταξε ο καπετάνιος.

 

 

Ε. ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΟ

 

Ερωτηματικό (;)  [παυστικό (δηλώνει το τέλος πρότασης, άρα σταμάτημα της φωνής, όπως και στην τελεία, και έντονος ερωτηματικός τόνος) και κυρίως σχολιαστικό σημείο στίξης] 

 

Ο πομπός επιλέγει να βάλει ερωτηματικό, προκειμένου να διατυπώσει μια ερώτηση, η οποία μπορεί να έχει:

 

1.      Αφενός οργανωτικό ρόλο, υπηρετεί δηλαδή τις ανάγκες δομής, συνοχής και συνεκτικότητας, λειτουργώντας ως συνοχικός δεσμός:

 

α) εισαγωγής στο Θεματικό Κέντρο και λειτουργεί ως δείκτης πλαισίου. Είναι οι ερωτήσεις που θέτει ο πομπός στην αρχή του κειμένου (Πρόλογο) για να «εισέλθει» στο Θεματικό Κέντρο του κειμένου του, το θέμα δηλαδή που πρόκειται να διαπραγματευτεί-αναλύσει (ενδέχεται να είναι διαδοχικές και κλιμακωτές). Π.χ. «Πόσο ήσυχοι μπορούμε να κοιμόμαστε όταν καθημερινά εκατοντάδες παιδιά πεθαίνουν από την πείνα;»

 

β) εισαγωγής στους Θεματικούς Άξονες που πρόκειται να διερευνήσει επί του Θεματικού Κέντρου και λειτουργεί ως δείκτης πλαισίου. Διατυπώνονται αμέσως μετά την αναφορά του Θεματικού Κέντρου του κειμένου (π.χ. Πού οφείλεται, όμως το χ και πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε;)

 

γ) εισαγωγής του Θεματικού Κέντρου της παραγράφου. Διατυπώνεται στη Θεματική Περίοδο της παραγράφου και εισάγει το θέμα που θα αναλυθεί στις Λεπτομέρειες 

 

γ) μετάβασης από μια κειμενική ενότητα σε άλλη, π.χ. μεταξύ περιόδων, παραγράφων ή ευρύτερων ενοτήτων (Πρόλογος, Κύριο Μέρος, Επίλογος) ή υποενοτήτων (αιτίες, συνέπειες, κ.λπ.) και λειτουργεί ως δείκτης μετάβασης

 

δ) διατύπωσης της Κατακλείδας μιας παραγράφου

 

στ) «κλεισίματος» του κειμένου (στο τέλος του Επιλόγου)

 

2.      Αφετέρου και επικοινωνιακό ρόλο, υπηρετώντας τις νοηματικές, «διαπροσωπικές» (εκφράζει τη σχέση και την εμπλοκή του πομπού και του δέκτη του στην κειμενική διεπίδραση) και υφολογικές ανάγκες του κειμένου. Ειδικότερα, μπορεί να:

 

α) δίνει έμμεσα μια πληροφορία, π.χ. «πού οφείλεται η έξαρση του χ;» (πληροφορία - δεδομένο: η έξαρση του χ)

 

β) δηλώνει απορία και να προετοιμάζει για μια άμεση πληροφορία, μέσω της απάντησης που ακολουθεί, προκειμένου ο δέκτης να…

 

γ) δίνει έμφαση στην αυτονόητη απάντηση-πληροφορία στις ρητορικές ερωτήσεις (Ποιος γονιός δεν θέλει να βλέπει το παιδί του να προοδεύει;), λειτουργώντας ως δείκτης έμφασης

 

δ) λειτουργεί ως ρητορικό σχήμα, «χρωματίζοντας» τον λόγο και δίνοντας  «τροφή» για σκέψη και προβληματισμό στους δέκτες αναφορικά με το…

ε) λειτουργεί ως δείκτης στάσης, μέσα από την ερώτηση προκύπτει η προσωπική στάση, κάποιο προσωπικό σχόλιο ή κάποιο συναίσθημα  του πομπού (διαφωνία, αμφισβήτηση, συμφωνία, ειρωνεία, θαυμασμός…)

 

στ) προτρέπει, παρακινεί, δηλώνει παράκληση ή προσταγή, όπως ακριβώς συμβαίνει στις ερωτήσεις παράκλησης ή προσταγής (Μου δίνεις, σε παρακαλώ, το στυλό;)

 

ζ) λειτουργεί ως δείκτης σχέσης ή εμπλοκής του δέκτη στην κειμενική διαδικασία, π.χ. «ποιος διαφωνεί με τη σοβαρότητα του προβλήματος;»

 

η) προσδίδει πάντα στο ύφος (λόγο) αμεσότητα, οικειότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα, ζωηρότητα,  συνομιλητικό-διαλογικό τόνο, θεατρικότητα

 

θ) διεγείρει στους δέκτες συναισθήματα, π.χ. …, τους ευαισθητοποιεί για…, τους παρακινεί σε… 

 

 

ΣΤ. ΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

 

Εισαγωγικά (« ») (σχολιαστικό σημείο στίξης) 

 

Ο πομπός επιλέγει να χρησιμοποιήσει εισαγωγικά, προκειμένου να:

 

1.     αποδώσει αυτούσια-αυτολεξεί τα λόγια του… σε ευθύ λόγο («Θα σε βοηθήσω» μου είπε ο φίλος μου, όμως μετά εξαφανίστηκε)

 

2.       παραθέσει αυτούσια μια παροιμία, ένα γνωμικό, ένα απόφθεγμα, ένα σύνθημα, ένα στερεότυπο… (π.χ. Πρέπει να προσέχουμε, γιατί «όποιος βιάζεται σκοντάφτει»)

 

3.      δηλώσει πως αυτό που περικλείουν τα εισαγωγικά είναι τίτλος βιβλίων, θεατρικών και κινηματογραφικών έργων (π.χ. «Τα σταφύλια της οργής» του Στάινμπεκ ), επωνυμία εφημερίδων, ομάδων…, επιγραφή, επικεφαλίδα, λογότυπο…, ονομασία ή όρος, π.χ. επιστημονικός…

 

4.      εντάξει στο κείμενό του, στην Κοινή Νεοελληνική δηλαδή, μια ξένη λέξη ((π.χ. Το  «bullying» είναι ένα σοβαρό πρόβλημα) ή μια λόγια λέξη (π.χ. Η «ύβρις» σύμφωνα με την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ήταν…) ή μια φράση του προφορικού λόγου (π.χ. Αυτή η πολιτική του «πέρα δώθε» είναι άκρως επικίνδυνη)

 

5.      εστιάσει στον όρο και να δώσει τη σημασία της λέξης (π.χ. Ο όρος «ρατσισμός» σημαίνει…)

 

6. δηλώσει πως στη λέξη ή φράση αυτή αποδίδει διαφορετική σημασία από την καθιερωμένη ή εισάγει έναν νεολογισμό

 

 

7.      Ξετυλίξει έναν διάλογο μεταξύ προσώπων, π.χ.:

«Τι είναι η ζωή;» μονολόγησε ο γερο-Θόδωρος.
«Ένα ποτήρι νερό» συμπλήρωσε ο Γιάννης.

ή έναν εσωτερικό μονόλογο· δηλαδή, τα λόγια που σκέφτονται ή ανακαλούν τα πρόσωπα των διαλόγων:
– Περάστε, κύριε Γιώργο. Εδώ έχει δροσιά.
«Είναι καλύτερα να περάσω τώρα» σκέφτηκε ο κυρ-Γιώργος.

 

 

8.      δηλώσει πως η λέξη/φράση «…» χρησιμοποιείται μεταφορικά και όχι με την κυριολεκτική της σημασία, δηλαδή ανασημασιοδοτείται (Μόλις ο Χρήστος τελείωσε το ανέκδοτα, έγινε «σεισμός» από τα γέλια μέσα στην τάξη)

 

9.     δώσει έμφαση στη λέξη/φράση που περικλείεται στα εισαγωγικά (π.χ. Βαρέθηκα να κάνω τον «βλάκα», θα του απαντήσω όπως του ταιριάζει)

 

10. δηλώσει πως αποστασιοποιείται, δεν συμφωνεί και δεν ασπάζεται αυτό που περικλείεται, υποδηλώνοντας έτσι και την στάση του απέναντι σ΄ αυτό (π.χ. Η διάκριση των μαθητών σε «καλούς και κακούς» είναι απαράδεκτη)

 

11.   υποδηλώσει κάποιο προσωπικό σχόλιο ή να εκφράσει κάποιο συναίσθημα σχετικά με το…

 

12.  Στις περιπτώσεις 7-10 ο πομπός παράλληλα:

 

·         διεγείρει στους δέκτες συναισθήματα, π.χ. …, τους ευαισθητοποιεί για…, τους προβληματίσει για… τους παρακινεί σε…   

·         προσδίδει στο ύφος (λόγο) αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα, ζωηρότητα…

 

13.   

 

 Ζ. ΤΑ ΑΠΟΣΙΩΠΗΤΙΚΑ

 

Αποσιωπητικά (…) [παυστικό (σταμάτημα της φωνής, παύση σχετικά μεγάλη) και κυρίως σχολιαστικό σημείο στίξης]

 

Ο πομπός χρησιμοποιεί τα αποσιωπητικά στο…, προκειμένου να / επειδή:

 

1.      Δηλώσει πως σκόπιμα αποσιωπά κάτι που ακολουθεί, επειδή:

·         Ευκόλως εννοείται από τα συμφραζόμενα ή είναι αυτονόητο

·         Δεν λέγεται εύκολα (π.χ. Τα μεταξωτά βρακιά θέλουν και επιδέξιους…)

·         Δεν θέλει να συνεχίσει τον λόγο του, γιατί αν συνεχίσει θα πει κουβέντες «βαριές» ή καλό είναι να μη γίνει αυτό (π,χ, Μην το ξανακάνεις αυτό, γιατί…)

·         Δεν γνωρίζει τη «συνέχεια»

·         Δεν μπορεί, λόγω της συναισθηματικής του φόρτισης, να συνεχίσει τον λόγο του

·         Θέλει να δώσει έναυσμα στον δέκτη για να σκεφτεί ο ίδιος, να φανταστεί, να προβληματιστεί, αφήνοντάς του μεγάλα περιθώρια ελευθερίας στην πρόσληψη του νοήματος

·         Θέλει να αφήσει κάποιο υπονοούμενο

·         Ακολουθούν και άλλα παρόμοια «στοιχεία», που για λόγους συντομίας δεν τα αναφέρει, λειτουργεί τότε ως το «κ.λπ.» (π.χ. Ήταν όλοι εκεί, ο Γιώργος, ο Βασίλης, η Αρετή…, όλοι οι παλιόφιλοι)

 

2.      Επιδιώκει να δηλώσει κάποιο συναίσθημα ή/και προσωπικό σχόλιο, π.χ. θαυμασμό, ειρωνεία, συγκίνηση, φόβο, δισταγμό, ντροπή, περιφρόνηση, απειλή, αγανάκτηση, οργή κ.λπ. ( π.χ. Μην το ξαναπείς, γιατί…)

 

3.      Υποδηλώσει την ένταση στην οποία βρίσκεται  [Συνήθως υπάρχουν επάλληλα αποσιωπητικά, ένας λόγος κομπιαστός και διστακτικός ή μετά από ερωτηματικά και θαυμαστικά (π.χ. «Και τι δε θά 'κανα! ... Αρκεί να μου έδινες μία ακόμη ευκαιρία.» «Πιστεύεις πως δεν μπορώ ; ...)]

 

4.     Θέλει να κάνει μια μικρή παύση στο λόγο του για να δώσει έμφαση σ΄ αυτό που ακολουθεί μετά τα αποσιωπητικά (π.χ. Και ύστερα οι καλές μέρες έγιναν… κακές και ανάποδες). Το ίδιο ισχύει και στον διστακτικό λόγο

 

5.      Θέλει να δηλώσει πως ακολουθεί κάτι, το οποίο ανατρέπει τη λογική-φυσική σειρά των πραγμάτων, είναι κάτι απροσδόκητο, συχνά με αρνητικό πρόσημο (π.χ. Εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί… πάρτης)

 

6.      Παράλληλα, ο πομπός:

 

·         διεγείρει στους δέκτες συναισθήματα, π.χ. …, τους ευαισθητοποιεί για…, τους προβληματίσει για… τους παρακινεί σε…   

·         προσδίδει στο ύφος (λόγο) αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα, ζωηρότητα…

 

 

7.     Θέλει να δηλώσει πως ένα τμήμα από αυτό που παραθέτει παραλείπεται (στις περιπτώσεις αυτές τα αποσιωπητικά τοποθετούνται μέσα σε αγκύλες), π.χ.: «Τα πράγματα [...]είναι αδύνατον.».

 

 

 

Η. Η ΔΙΠΛΗ ΤΕΛΕΙΑ

 

Διπλή τελεία (ή άνω-κάτω τελεία, ή άνω-κάτω στιγμή, ή δίστιγμο ή δύο τελείες) (:) (παυστικό σημείο στίξης: προσωρινή παύση της φωνής) 

 

Ο πομπός επιλέγει να χρησιμοποιήσει άνω και κάτω τελεία στο σημείο…, προκειμένου να:

 

1.     Παραθέσει μια σειρά από στοιχεία-πληροφορίες που αποτελούν ένα σύνολο-κατάλογο στοιχείων  (π.χ. Αγόρασα: βιβλία, μολύβια και κόλλες αναφοράς.)

 

2.     Παραθέσει σε ευθύ λόγο αυτούσια τα λόγια κάποιου ή ένα παράθεμα από κάποιο κείμενο ή απόφθεγμα ή παροιμία…(π.χ. Ο καθηγητής είπε: «όποιος…»)

 

3.     Διατυπώσει σε ευθύ λόγο μια ερώτηση (ευθεία ερωτηματική πρόταση), π.χ. Ο καθηγητής ρώτησε: ποιος θέλει να μιλήσει;

 

4.     Δώσει την δική του άποψη ή τα συναισθήματά του ή να κάνει ένα προσωπικό σχόλιο για κάτι (π.χ. Η άποψη μου είναι σαφής: πιστεύω πως ο ρατσισμός…)

 

5.     Συνδέσει δύο προτάσεις, από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί ή είναι αποτέλεσμα της πρώτης (π.χ. Σκεπτόμουν και τούτο: να φύγω… / Η γνώση έχει μεγάλη σημασία για τον άνθρωπο: τον βοηθάει να σκεφτεί καλύτερα, να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα…»)

 

6.     Κάνει μια μικρή παύση στον λόγο του για να δώσει έμφαση σ΄ αυτό που ακολουθεί, οπότε και:

·         διεγείρει στους δέκτες συναισθήματα, π.χ. …, τους ευαισθητοποιεί για…, τους προβληματίσει για… τους παρακινεί σε…   

·         προσδίδει στο ύφος (λόγο) αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα, ζωηρότητα…

 

7.     Δηλώσει ώρα:, π.χ. 09:30 ή διαίρεση, π.χ. 8:2

 

 

 

Θ. Η ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ

 

Παρένθεση (( )) (κυρίως σχολιαστικό σημείο στίξης) 

 

Ο πομπός επιλέγει να χρησιμοποιήσει παρένθεση στο σημείο…, προκειμένου να περικλείσει, απομονώσει και να παραθέσει:

 

1)      κάποιο δευτερεύον, πρόσθετο στοιχείο, μια συμπληρωματική πληροφορία, η οποία:

·         Συγκεκριμενοποιεί έναν γενικότερο όρο, π.χ. Χθες το βράδυ (γύρω στις 11:00) εμφανίστηκε ξαφνικά ο θείος μου στο σπίτι.

·        Επεξηγεί έναν όρο του λόγου του και είναι αναγκαία για την πλήρη κατανόηση, π.χ.: Στη Λήμνο μπορείτε να δοκιμάσετε φλομάρια (χυλοπίτες δηλαδή) με κόκορα, τσουρέκια (δεν είναι γλυκό, αλλά στριφτές πίτες με τυρί) και άλλα πολλά.

·        Αποτελεί κάποιο παράδειγμα ή παραδείγματα που αποσαφηνίζουν ή τεκμηριώνουν τον λόγο του ή μορφές-μέλη μιας έννοιας, π.χ. Η βία (λεκτική, κοινωνική, φυσική) προκαλεί σοβαρότατα πλήγματα

·        Αποτελεί έναν όρο-ορολογία, π.χ. επιστημονική…, π.χ. Η δομιστική αντίληψη (στρουκτουραλισμός) υποστηρίζει πως…

·        Αποδίδει σε μια άλλη γλώσσα το φαινόμενο ή τον όρο που παραθέτει, π.χ. Ο σχολικός εκφοβισμός (bullying) μαστίζει και τα ελληνικά σχολεία.

    

2)     Την προσωπική του άποψη-θέση για το… ή το προσωπικό του σχόλιο για το…, π.χ. ειρωνεία, αμφισβήτηση, αγανάκτηση… ή κάποιο συναίσθημα…, όπως…. οπότε στην περίπτωση αυτή ο πομπός και:

·         διεγείρει στους δέκτες συναισθήματα, π.χ. …, τους ευαισθητοποιεί για…, τους προβληματίσει για… τους παρακινεί σε…   

·         προσδίδει στο ύφος (λόγο) αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα, ζωηρότητα…

 

 

3)      παραπομπές, είτε σε συγγραφείς είτε σε συγγράμματα, π,χ, «Το γράμμα αποκτείνει, το δε πνεύμα ζωοποιεί», είπε ο Παύλος (Προς Κορινθίους Β' 3.

 

Ι. ΤΟ ΕΝΩΤΙΚΟ – Η ΠΑΥΛΑ   

 

Ενωτικό (-) (παυστικό σημείο στίξης) 

 

Ο πομπός επιλέγει να χρησιμοποιήσει ενωτικό μεταξύ των λέξεων…, προκειμένου να:

1)      Ενώσει τις λέξεις:

·         Συμπλεκτικά, με την έννοια δηλαδή του «και» (π.χ. άνεμοι δυτικοί-βορειοδυτικοί έπνεαν σήμερα)

·         Διαζευκτικά, με την έννοια δηλαδή του «ή» (π.χ. Άκουσα τρία-τέσσερα τραγούδια)

·         Αντιθετικά (π.χ. Ήρθαν τα πάνω-κάτω)

·         Που ανήκουν στην ίδια «νοηματική κατηγορία» (π.χ. Θα τα πω ορθά-κοφτά)

·         Που δηλώνουν χρονική διάρκεια (π.χ. Δευτέρα-Παρασκευή δουλεύω)

·         Που δημιουργούν μια «νοηματική-σημασιολογική ενότητα» (π.χ. Υπογραμμίστε τις λέξεις-κλειδιά του κειμένου)

 

2)      Δώσει έμφαση, επαναλαμβάνοντας την ίδια λέξη (αναδίπλωση), π.χ. Πρώτα-πρώτα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε την ευθύνη μας, οπότε τότε λειτουργεί και ως προσωπικό σχόλιο… διεγείρει στον δέκτη συναισθήματα… ευαισθητοποιεί… αλλά και ζωηρότητα ύφους… και…

 

3)      Δείξει την αντίθεση αυτών που ακολουθούν και να αποδοθεί μάλιστα αυτή με εμφατικό τρόπο  (π.χ. Ξεκίνησαν - μα δε θα φτάσουν ποτέ), οπότε τότε λειτουργεί και ως προσωπικό σχόλιο… διεγείρει στον δέκτη συναισθήματα… ευαισθητοποιεί… αλλά και ζωηρότητα ύφους… και…

 

4)      Δηλώσει την αλλαγή του ομιλητή σ' ένα γραπτό κείμενο διαλόγου, όταν δεν χρησιμοποιούνται εισαγωγικά

 

5)     Η παύλα είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί στο τέλος μιας παραγράφου, αμέσως μετά την τελεία, δηλώνοντας ότι έχει ολοκληρωθεί ένα θέμα, μια νοηματική ενότητα. (Σημείωση: Από εδώ βγήκε και η φράση: «τελεία και παύλα», δηλαδή τελείωσε τελείως το ζήτημα.)

 

ΙΑ. Η ΔΙΠΛΗ ΠΑΥΛΑ

 

Διπλή παύλα (- -)  [παυστικό (ανακόπτει προσωρινά το ρυθμό και τον τόνο του λόγου) και σχολιαστικό σημείο στίξης]

 

Ο πομπός επιλέγει να χρησιμοποιήσει τη διπλή παύλα στο σημείο…, προκειμένου να περικλείσει, απομονώσει και να παραθέσει μια λέξη ή φράση, η οποία:

 

1.      Λειτουργεί επεξηγηματικά, δίνοντας κάποιες επιπλέον, αναγκαίες πληροφορίες για την καλύτερη κατανόηση και πρόσληψη των λεγόμενών του

 

2.      Αποτελεί παράδειγμα με αποσαφηνιστικό ρόλο ή ρόλο τεκμηρίου του ισχυρισμού που διατυπώνει

 

3.      Αποτελεί μια πληροφορία στην οποία εστιάζει την προσοχή του

 

4.      Δηλώνει-αποκαλύπτει την προσωπική του άποψη-θέση επί του θέματος ή ένα προσωπικό σχόλιο ή συναίσθημα, συχνά μάλιστα και με εμφατικό τρόπο, οπότε τότε διεγείρει στον δέκτη συναισθήματα… ευαισθητοποιεί… αλλά και ζωηρότητα ύφους… και…

 

 

 ΕΠΣΗΜΑΝΣΗ: Η διπλή παύλα δεν υποβιβάζει την αξία όσων περικλείει, μπορεί να την αποδίδει με πιο χαμηλή φωνή και με ήπιο τρόπο (π.χ. Νόμιζα, ήμουν σχεδόν σίγουρος -τρελός παπάς που με βάφτισε- πως θα τα καταφέρω) ή και με εμφατικό τρόπο (π.χ. Ο ρατσισμός -αυτό το απαράδεκτο φαινόμενο- δηλητηριάζει την κοινωνία μας)

 

 

ΙΒ. Η ΠΛΑΓΙΑ ΓΡΑΜΜΗ

 

Πλάγια γραμμή (/) (παυστικό σημείο στίξης)

 

Ο πομπός επιλέγει να χρησιμοποιήσει πλάγια γραμμή μεταξύ των λέξεων…, προκειμένου να:

 

1.      Δηλώσει διάζευξη, έχει δηλαδή τη σημασία του «ή»

(π.χ. Ο ακροατής/αναγνώστης πρέπει να αντιστέκεται στην προπαγάνδα των μέσων ενημέρωσης)

 

2.      Δηλώσει κλασματική αναλογία (π.χ. Τα 2/3 του πληθυσμού…)

 

3.      Δηλώσει ποσοστό (π.χ. τοπ 20 %...)

 

4.      Προβεί σε σύντμηση λέξεων (π.χ. Ο Κων/νος …)