Η ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στη
δημοκρατική λήψη αποφάσεων αποτελεί πλέον μονόδρομο στον 21ο αιώνα. Η τάση για
την δημιουργία νέων διοικητικών μοντέλων δημόσιας διοίκησης, που προέκυψε
αρχικά με την ανάδειξη του μοντέλου της “Νέας Δημόσιας Διοίκησης (New Public
Management)” το οποίο είχε στόχο να καταπολεμήσει τα κακώς κείμενα της
γραφειοκρατίας, μειώνοντας το λειτουργικό κόστος και αυξάνοντας την ταχύτητα
των δημόσιων υπηρεσιών, μέσα από τη λογική ότι ο πολίτης είναι πελάτης και η
δημόσια διοίκηση, εταιρεία, έχει αρχίσει πλέον να δίνει τη θέση του στο
“Συμμετοχικό Μοντέλο (Participatory Model)”, στο οποίο ο πολίτης είναι το
κέντρο του ανασχεδιασμού καθώς αυτός αποτελεί το πρωταρχικής σημασίας
ζητούμενο. Οι αλλαγές, σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, γίνονται με πρωταρχικό στόχο
η Δημοκρατία μας να αναπτύσσει τις αξίες της συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων και
της ανάδρασης με πληροφορίες από αυτούς που αφορούν οι αποφάσεις προς αυτούς
που αποφασίζουν. Ο δημόσιος τομέας, σε αντίθεση με τον ιδιωτικό, πρέπει να είναι
δομημένος με τέτοιο τρόπο ώστε ο πολίτης να μπορεί να συμμετέχει στις
αποφάσεις, ενισχύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, την έννοια της Δημοκρατίας και της
Δημόσιας Αξίας.
Προκύπτει, λοιπόν, το αίτημα για
περισσότερη συμμετοχή. Σε όλες τις δημοκρατίες υπάρχουν συζητήσεις για την
ισορροπία μεταξύ αμεσότητας και αντιπροσώπευσης. Η άμεση δημοκρατία ναι μεν
προάγει την έννοια της δημοκρατίας, αλλά δημιουργεί προβλήματα στον τρόπο με
τον οποίο μπορούν να ακουστούν όλοι οι πολίτες. Η λύση μπορεί να επέλθει μέσα από
τη χρήση νέων τεχνολογιών, οι οποίες με την ευκολία που προσφέρουν στην
επικοινωνία, δίνουν την δυνατότητα να ακούγεται η φωνή και τα δικαιώματα ακόμα
και των μειοψηφικών ομάδων. Κατά αυτόν τον τρόπο προάγεται η ισότητα των
απόψεων των πολιτών. Για την διοίκηση (σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο) αυτά τα
συστήματα είναι ένα εργαλείο για να αποτυπώνουν την κυρίαρχη άποψη, κάτι που
δύσκολα επιτυγχάνεται χωρίς τη χρήση τους. Τέτοιου είδους εργαλεία δίνουν στον
πολίτη πρόσβαση στην πληροφορία και τη δυνατότητα συμμετοχής και διαμόρφωσης
των αποφάσεων που τον αφορούν. Η τεχνολογία μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για
να αναλύσει τις συνεισφορές και να παρέχει τη σχετική και κατάλληλη δεύτερη
ενημέρωση προς τους πολίτες, ώστε να διασφαλίσει την ειλικρίνεια και τη διαφάνεια
στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Οι βασικοί στόχοι συνεπώς ενός κυβερνητικού
φορέα σε σχέση με την επιδίωξη της ηλεκτρονικής συμμετοχής θα πρέπει να είναι:
- Nα φθάσει σε ένα ευρύτερο
ακροατήριο για να επιτρέψει την ευρύτερη συμμετοχή και να υποστηρίξει τη
συμμετοχή μέσω μιας σειράς τεχνολογιών ώστε να καλύψει τις διαφορετικές
τεχνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες των πολιτών.
- Nα παράσχει τις σχετικές
πληροφορίες σε μια μορφή που είναι και πιο προσιτή και πιο κατανοητή στο
συγκεκριμένο ακροατήριο ώστε να παραχθούν περισσότερο ενημερωμένες
συνεισφορές από τους πολίτες.
- Nα εμπλακεί με ένα ευρύτερο
επώνυμο ακροατήριο για να επιτρέψει βαθύτερες συνεισφορές και να
υποστηρίξει μια συζήτηση υψηλού επιπέδου παρέχοντας γνώση και ενημέρωση
στους συμμετέχοντες.
Η ηλεκτρονική διευκόλυνση της συμμετοχής είναι η προσπάθεια να
υποστηριχθούν εκείνοι που συνήθως δεν θα είχαν πρόσβαση στο Διαδίκτυο και δεν
θα εκμεταλλεύονταν το μεγάλο ποσό των διαθέσιμων πληροφοριών. Ενδιαφέρεται για
τη δυνατότητα πρόσβασης και κατανόησης των πληροφοριών. Πώς μπορεί η τεχνολογία
να χρησιμοποιηθεί ώστε η παροχή μιας σειράς τεχνολογιών να προσεγγίσει ένα
ευρύτερο ακροατήριο καλύπτοντας όλες τις διαφορετικές τεχνικές και
επικοινωνιακές δεξιότητες των πολιτών; Η τεχνολογία πρέπει επίσης να παρέχει
τις σχετικές πληροφορίες σε μια μορφή που να είναι και πιο προσιτή και πιο
κατανοητή. Πολλές κυβερνήσεις παρέχουν τις δια-δικτυακές πύλες (web portals)
ώστε οι πολίτες να αποκτήσουν πρόσβαση στις πληροφορίες και μερικές
χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για να μεταδώσουν ραδιοφωνικά τις συνεδριάσεις των
επιτροπών ζωντανά.
Η ηλεκτρονική συνδιαλλαγή ενδιαφέρεται για την ‘από επάνω
προς τα κάτω’ εμπλοκή των πολιτών από την κυβέρνηση προκειμένου να ερωτηθεί ένα
ευρύτερο ακροατήριο, να επιτρέψει βαθύτερες συνεισφορές και να υποστηρίξει μια
καλά ενημερωμένη συζήτηση σχετικά με τα ζητήματα πολιτικής. Μια παραδοσιακή
μορφή αυτής της από ‘επάνω προς τα κάτω’ εμπλοκής των πολιτών είναι όταν τους
δίνεται η ευκαιρία να δώσουν τις απόψεις τους σε ζητήματα μέσω των γραπτών διαβουλεύσεων.
Οι γραπτές διαβουλεύσεις μπορούν να θεωρηθούν κλασική μορφή διαβουλεύσεων,
ακόμα κι αν τώρα τα έγγραφα διαβάζονται όλο και περισσότερο στην ηλεκτρονική
τους μορφή παρά τυπωμένα. Αυτή η μετάβαση στον ηλεκτρονικό χειρισμό εγγράφων
ίσως διευκολύνει τη διάδοση αλλά δεν θα έχει απαραιτήτως επιπτώσεις στο εύρος
και το βάθος της δημόσιας συμμετοχής και την υποστήριξη της ενημερωμένης
ανταλλαγής επιχειρημάτων.
Η ηλεκτρονική εξουσιοδότηση ενδιαφέρεται να υποστηρίξει την ενεργή
συμμετοχή και να διευκολύνει ιδέες ‘από κάτω προς τα επάνω’ να επηρεάσουν την
πολιτική ημερήσια διάταξη. Η συμμετοχή των πολιτών στο σχεδιασμό των δημόσιων
πολιτικών μπορεί να εξεταστεί σιωπηρά από την ανάλυση, παραδείγματος χάριν, των
ηλεκτρονικών μνημάτων, κατάλογων, chat-rooms και φόρουμ συζήτησης. Η
συγκέντρωση ηλεκτρονικών υπογραφών και τα ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα είναι δύο
από τους πιθανούς μηχανισμούς για τη συλλογή της ρητής γνώμης πολιτών.
Σε αυτό το πλαίσιο το συνταίριασμα των ‘από
επάνω προς τα κάτω’ κυβερνητικά-οδηγούμενων προσεγγίσεων και αποφάσεων και των
‘από κάτω προς τα επάνω’ κοινωνικά-οδηγούμενων προσεγγίσεων μπορεί τελικά να
επιτρέψει μια ισχυρή συνεργασία που οδηγεί σε μια ενίσχυση της
αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και μια πιο ενεργή ιδιότητα του πολίτη.
Αυτή η συνεργασία μεταξύ κυβερνητικού φορέα
και πολίτη προϋποθέτει τρεις τύπους αλληλεπιδράσεων:
- Πληροφόρηση: είναι μια μονόδρομη σχέση
στην οποία η κυβέρνηση παράγει και παραδίδει ελεύθερα τις πληροφορίες προς
χρήση από τους πολίτες.
- Διαβούλευση: είναι μια διπλής
κατεύθυνσης σχέση στην οποία οι πολίτες παρέχουν τις απόψεις τους στην
κυβέρνηση ή σε ένα κυβερνητικό φορέα. Είναι βασισμένη στον προγενέστερο
ορισμό της πληροφόρησης. Οι κυβερνήσεις καθορίζουν τα ζητήματα για τις
διαβουλεύσεις, θέτουν τις ερωτήσεις και διαχειρίζονται τη διαδικασία, ενώ
οι πολίτες καλούνται για να συμβάλουν τις απόψεις και τις γνώμες τους. Η
έννοια της ηλεκτρονικής διαβούλευσης περιλαμβάνει την εμπλοκή του πολίτη
στα κοινά με τη χρήση νέων τεχνολογιών και βασικά του διαδικτύου καθώς και
άμεση και γρήγορη πρόσβαση στην πληροφόρηση. Η ηλεκτρονική διαβούλευση
ενσωματώνεται στη συμμετοχή του πολίτη στη διαμόρφωση πολιτικών και τη
λήψη αποφάσεων. Ο πολίτης/χρήστης, μπορεί να εκφράζει τη γνώμη του, να
σχολιάζει και να παίρνει μέρος σε δημοσκοπήσεις, έρευνες, online
ερωτηματολόγια ή και να προτείνει ο ίδιος θέματα προς συζήτηση. Έτσι,
δημιουργείται μία αμφίδρομη σχέση και επικοινωνία μεταξύ των πολιτών και
των πολιτικών, γεγονός που αποτελεί τη βάση της δημοκρατίας.
- Ενεργό
συμμετοχή: μια
σχέση βασισμένη στη συνεργασία με τον κυβερνητικό φορέα στην οποία οι
πολίτες συμμετέχουν ενεργά στον καθορισμό της διαδικασίας και του
περιεχομένου της χάραξης πολιτικής. Αναγνωρίζει ίση αντιπροσώπευση των
πολιτών στον καθορισμό των θεμάτων, στην πρόταση πολιτικών επιλογών και
στη διαμόρφωση του πολιτικού διαλόγου, αν και η ευθύνη για την τελική
απόφαση ή την διαμόρφωση πολιτικής μένει στον κυβερνητικό φορέα.