Παρασκευή 28 Ιανουαρίου 2011

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ / ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ-ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ / ΔΗΛΩΣΗ-ΣΥΝΥΠΟΔΗΛΩΣΗ

Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκφραση-Έκθεση Γ΄ Λυκείου, εκδόσεις Κοκοτσάκης 

4.14  Λειτουργίες της γλώσσας / Χρήσεις της γλώσσας (κυριολεκτική ή μεταφορική) / Δήλωση και συνυποδήλωση (ή υποδήλωση)


Η λειτουργία της γλώσσας αποτελεί μια γλωσσική επιλογή (γλωσσικό-εκφραστικό μέσο), η οποία υπηρετεί τόσο τις επικοινωνιακές ανάγκες του πομπού, π.χ. τον τρόπο με τον οποίο θα περάσει το μήνυμά του, όσο και τις υφολογικές. Ως εκ τούτου αποτελεί έναν από τους κειμενικούς δείκτες που αξιοποιεί ο πομπός.

4.1     4.14.1   Αναφορική - λογική - δηλωτική λειτουργία / κυριολεκτική χρήση / δήλωση

Η αναφορική λειτουργία της γλώσσας ή του λόγου συνδέεται με την κυριολεκτική χρήση της γλώσσας, οι λέξεις δηλαδή χρησιμοποιούνται μέσα στο λόγο με τρόπο τέτοιον ώστε να αποδίδουν επακριβώς τη συγκεκριμένη σημασία  και το περιεχόμενο (το σημαινόμενο) της έννοιας που  δηλώνουν (κυριολεκτική σημασία). Στην αναφορική λειτουργία η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται κυρίως στον πραγματικό κόσμο ή στην αντίληψη που έχουμε γι΄ αυτόν. Υπάρχει λοιπόν μια άμεση και καθαρή σχέση ανάμεσα στη σημασία μιας λέξης και σ΄ αυτό που δηλώνει (δήλωση) και η σχέση αυτή προσλαμβάνεται από τη λογική λειτουργία του δέκτη.

Π.χ. «Ξαφνικά ο ουρανός συννέφιασε

Ειδικότερα, με την αναφορική λειτουργία / κυριολεκτική χρήση / δήλωση ο πομπός:

1.     Απευθύνεται στη λογική-βιωματική λειτουργία του δέκτη…

2.     Ρίχνει το βάρος στην πληροφορία του μηνύματος (δηλωτική του μηνύματος)…

3.     Στόχος του είναι να περάσει το μήνυμα με όσο το δυνατόν πιο άμεσο, σαφή και καθαρό τρόπο, καθώς αυτό δεν χρειάζεται ερμηνεία, αφού εμπίπτει στην κοινή αντίληψη που έχουμε όλοι για τα πράγματα. Έτσι στοχεύει και πετυχαίνει να πληροφορήσει τον δέκτη. Επίσης, προσδίδει στον λόγο του αντικειμενικότητα, καθώς απεικονίζεται ρεαλιστικά η πραγματικότητα, και κατ΄ επέκταση  αποσκοπεί να αποδείξει και να πείσει τον δέκτη για την αλήθεια των ισχυρισμών του…

4.     Η σύνδεση των νοημάτων είναι λογική, διευκολύνοντας τις διαδικασίες αναγνωστικής πρόσληψης και κατανόησης…

5.     Το ύφος γίνεται πληροφοριακό… / ρεαλιστικό, ουδέτερο, αντικειμενικό… / τυπικό, επίσημο… / ενδεχομένως και επιστημονικό και ακαδημαϊκό…


4.14.2  Ποιητική -συγκινησιακή λειτουργία / μεταφορική χρήση / συνυποδήλωση

Η ποιητική λειτουργία της γλώσσας ή του λόγου αναφέρεται στη μεταφορική χρήση της γλώσσας, οι λέξεις δηλαδή αποκτούν αλληγορική σημασία μέσα στο γλωσσικό περιβάλλον που εντάσσονται (μεταφορική σημασία), γίνονται «σύμβολα» και προσλαμβάνονται με τη συγκινησιακή-συναισθηματική λειτουργία του δέκτη. Έτσι, η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται κυρίως στον εαυτό της, στο ίδιο το μήνυμα και στη μορφή του, σ΄ αυτό που αφήνει να εννοηθεί η χρήση μιας λέξης, που δε δηλώνεται ρητά, αλλά υπονοείται, υποδηλώνεται, λανθάνει στη σημασία μιας λέξης (υποδήλωση και συνυποδήλωση[1]).

Π.χ «Ξαφνικά η ψυχή μου συννέφιασε

Ειδικότερα, με την ποιητική λειτουργία / μεταφορική χρήση / υποδήλωση ή συνυποδήλωση ο πομπός:

1.     Απευθύνεται στη συγκινησιακή-συναισθηματική λειτουργία του δέκτη…

2.     Ρίχνει το βάρος στη μορφή-αισθητική του μηνύματος…

3.     Στόχος του είναι να δηλώσει την στάση του απέναντι στο περιεχόμενο του λόγου του, λειτουργεί δηλαδή ως "κειμενικός δείκτης στάσης", καθώς μέσω της γλωσσικής αυτής επιλογής υποδηλώνει τα σχόλιά του ή τα συναισθήματά του. Όσον αφορά τον δέκτη, ο πομπός επιδιώκει
α) να του προκαλέσει αισθητική συγκίνηση, καθώς αξιοποιεί ποικίλες λογοτεχνικές στρατηγικές, π.χ. σχήματα λόγου,
β) να του διεγείρει συναισθήματα, να τον ευαισθητοποιήσει και να τον προβληματίσει, καθώς η πραγματικότητα αποδίδεται με έναν πλασματικό τρόπο (ιδεαλισμός)…

4.     Το ύφος γίνεται πολύ πιο προσωπικό, άμεσο, ζωντανό, ζωηρό, παραστατικό, γλαφυρό, διεγείρει αισθήσεις και συναισθήματα… / λογοτεχνίζον, καθώς διανθίζεται με σχήματα λόγου… / ρευστό, ρέον και υποκειμενικό, καθώς ο μεταφορικός λόγος ενέχει πολυσημίες…
   
5.     Η σύνδεση των νοημάτων δεν είναι καθαρά λογική, ενδέχεται να είναι και συνειρμική…


4.14.3  Μικτή λειτουργία

Πρόκειται για τη χρήση της γλώσσας και με την αναφορική και με την ποιητική λειτουργία της. Αυτό μπορεί να συμβεί και σε επίπεδο κειμένου ή παραγράφου (π.χ. σημεία με αναφορική και σημεία με ποιητική λειτουργία) και σε επίπεδο μιας φράσης (π.χ. ένας στίχος ποιήματος που χρησιμοποιεί την κυριολεκτική σημασία των λέξεων, αλλά επειδή έχει και αισθητική διάσταση ενέχει και την ποιητική λειτουργία).
Ενδέχεται, βέβαια, να υπερτερεί μία εκ των δύο, οπότε αναφέρουμε ότι η λειτουργία της γλώσσας είναι μικτή..., υπερτερεί όμως η..., γεγονός που προσδίδει κυρίως στο λόγο...

Πιθανές ερωτήσεις και απαντήσεις:

α) Στόχος του συγγραφέα στην χ παράγραφο είναι να πληροφορήσει τον δέκτη για… Πώς επιτυγχάνει αυτόν τον στόχο με βάση τη λειτουργία της γλώσσας που χρησιμοποιεί;

    Απάντηση: «Ο συγγραφέας στην χ παράγραφο έχει ως στόχο να πληροφορήσει τον δέκτη για… Για να πετύχει τον στόχο αυτόν καταφεύγει στη χρήση της αναφορικής-λογικής λειτουργίας της γλώσσας, δηλαδή χρησιμοποιεί τις λέξεις με την κυριολεκτική τους σημασία, π.χ… Με τη γλωσσική αυτή επιλογή κατορθώνει να…»

β)Να αναγνωρίσετε τη λειτουργία της γλώσσας του κειμένου και να αιτιολογήσετε την επιλογή του συγγραφέα / ή και τι πετυχαίνει με αυτή;
Απάντηση: «Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί κατά βάση την ... λειτουργία της γλώσσας, δηλαδή χρησιμοποιεί τις λέξεις με την ... σημασία τους, απευθυνόμενος στην... λειτουργία του ανθρώπου. Ενδεικτικά παραδείγματα είναι οι λέξεις....
Και αυτή η επιλογή οφείλεται στην πρόθεσή του να προσδώσει στο λόγο του... / ή Και με αυτή του την επιλογή πετυχαίνει να προσδώσει στο λόγο του ...»

γ) Να αναγνωρίσετε ποιες λέξεις από τις παρακάτω χρησιμοποιούνται με τη δηλωτική και ποιες με την συν-υποδηλωτική τους σημασία.
Απάντηση: «Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται με τη δηλωτική / ή με την συν-υποδηλωτική τους σημασία είναι....»

δ) Να χρησιμοποιήσετε τις παρακάτω λέξεις με τη δηλωτική τους / ή την συν-υποδηλωτική τους σημασία.
Απάντηση: Ο μαθητής σε αυτή την άσκηση πρέπει να φτιάξει παραδείγματα στα οποία θα χρησιμοποιεί την καθεμιά από τις λέξεις αυτές με τη δηλωτική τους ή την συν-υποδηλωτική τους σημασία, ανάλογα με το τι ζητάει η άσκηση.


[1] Σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη, ο όρος δήλωση σημαίνει τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη σημασία μιας λέξης και σ΄ αυτό που δηλώνει, ο όρος συνδηλώσεις σημαίνει ό,τι συνδηλώνεται μαζί με τη σημασία μιας λέξης, ό,τι δηλαδή ανακαλεί στη μνήμη του πομπού η χρήση μιας λέξης, το ίδιο δηλώνουν στην πράξη και οι όροι συνυποδήλωση και συμπαραδήλωση, ενώ ο όρος υποδήλωση αναφέρεται περισσότερο στο τι αφήνει να εννοηθεί η χρήση μιας λέξης, ό,τι δηλαδή δε λέγεται ρητά αλλά υπονοείται, υποδηλώνεται, λανθάνει στη σημασία μιας λέξης. Συνήθως από το περιβάλλον της χρήσης της.

35 σχόλια:

  1. παρακαλω μπορειτε να μου πειτε μια προταση συνυποδηλωσης και δηλωσης απο τη λεξη "σφαίρα"???

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. "Και τότε έφυγε σαν σφαίρα για το σπίτι": συνυποδηλωση

    "Η σφαίρα του όλπου καρθώθηκε στον τοίχο": δήλωση

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. genika paradeigmata diloshs kai sinipodiloshs?? xriazome 2 akoma

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. μαύρα χρώματα: δήλωση
    μαύρα μαντάτα: συνυποδήλωση

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. μηπως γινεται να μου πειτε μια προταση με μεταφορικη σημασια με την λεξη ανακαινιση κ επισκευη?

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Ζητούμενο στην εποχή μας είναι η ανακαίνιση των πολιτικών ιδεολογιών, προκειμένου να επιτευχθεί ένας είδος επισκευής στο φθαρμένο πρόσωπο της σύγχρονης πολιτικής ζωής

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. μεταφορικη σημασια λαμπω?

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΟΥ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΤΑΙ Η ΛΕΞΗ ΘΥΜΑ ΜΕ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ? ΚΑΙ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΣΤΟΛΗ??

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Η δημόσια εκπαίδευση είναι ένα από τα θύματα της οικονομικής κρίσης.
      Είναι ένα άτομο ντροπαλό, μιλάει με συστολή.

      Διαγραφή
  9. Η συνυποδηλωτική σημασία της έννοιας "εφηβεια";

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Μια προταση της λεξης επένδυση με δήλωση και μια με συνηποδηλοση;;;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Η επένδυση των χρημάτων μου ήταν άστοχη (δήλωση)
      Η εκπαίδευση είναι η καλύτερη επένδυση για το μέλλον (συνυποδ)

      Διαγραφή
  11. Θέλω συνονιμα των παρακάτω λέξεων μεταδίδονται, εξαιρετικά; Πορίσματα; Συνοψισει; Εύλογο; Σταδιακή.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Θέλω συνονιμα των παρακάτω λέξεων μεταδίδονται εξαιρετικά πορίσματα συνοψισει εύλογο σταδιακή.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Τα συνώνυμα προκύπτουν πάντα μέσα από τη σημασία που έχουν οι λέξεις μέσα στο κείμενο
      Προτείνω κάποια με επιφύλαξη για τη σημασία που έχουν οι λέξεις αυτές στο κείμενό σου:
      μεταφέρονται, πολύ ή έξοχα, συμπεράσματα, ανακεφαλαιώσει, φυσικό/εύληπτο/πασιφανές, τμηματική

      Διαγραφή
  13. Ευχαριστο πολι

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Βασίλη Πρασσά πως θα γίνει να επικοινωνήσουμε αν εχεις Facebook I otidipote allo dosto mou euxaristo!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. <<... Μέσω του σχολικού εγχειριδίου δεν μεταδίδονται μόνο γνώσεις στους μαθητές, αλλά καλλιεργούνται στάσεις και μεταβιβάζονται αξίες και πρότυπα συμπεριφοράς...>>. Να αναπτύξετε την παραπάνω άποψη σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων. [Χριάζομαι την απάντηση ευχαριστώ!!!]

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. Μπορείτε να μου πείτε μια πρόταση με συνυποδηλωτική σημασία της λέξης όπλο ;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  17. Θέλω 1 πρόταση με την λέξη ''επένδυση'' ,με δηλωτική και συνυποδηλωτική σημασία !

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Η επένδυση των χρημάτων μου ήταν άστοχη (δήλωση)
      Η εκπαίδευση είναι η καλύτερη επένδυση για το μέλλον (συνυποδ)

      Διαγραφή
  18. θελω 1 πρόταση με την λεξη ;φτώχεια: και μια προταση με την λεξη; χρεος: .με δηλωτικη και συνοποδηλωτικη σημασια .

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Μάλλον το "ξέχασα-έχασα" (πέρασαν πολλές μέρες). Αν συνεχίζει να ισχύει να επανέλθεις

      Διαγραφή
  19. μήπως μπορείτε να μου πείτε μια πρόταση με την κυριολεκτική σημασία των λέξεων σφαίρα και επένδυση?

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Η σφαίρα του όλπου τρύπησε τον τοίχο
      Η επένδυση των χρημάτων μου ήταν άστοχη

      Διαγραφή
  20. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  21. γινετε να με πειτε 2 με δηλωση με τησ λεξεισ παραλληλοσ και προωθηση
    και αλλεσ 2 προτασεις με συιποδηλοσι με τησ λεξεισ παραλληλοσ και προωθηση

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Δήλωση: οι ευθείες είναι παράλληλες / η δύναμη του αέρα έδωσε την απαιτούμενη προώθηση στα πανιά...
      Συνυποδήλωση: έζησαν παράλληλες ζωές / ήταν επιτυχής η προώθηση των προϊόντων

      Διαγραφή
  22. Θα ήθελα δύο προτάσεις μια συνυποδηλωτική και μια δηλωτική με τις λέξεις: όψη και αναρχία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  23. μια προταση με την λεξη σταθμη( συνυποδηλωτικη )

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Θύμωσε τόσο πολύ... και η στάθμη της οργής του τον εμπόδιζε να σκεφτεί λογικά.

      Διαγραφή
  24. Λυπάμαι ιδιαίτερα τους σημερινούς μαθητές, όχι για την άγνοια που είναι κονό φαινόμενο, όσο για το θράσος να ζητούν βοήθεια στις γραμματολογικές τους ασκήσεις χωρίς να γνωρίζουν τη στοιχειώδη γραμματική και ορθογραφία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή