ΟΠΤΙΚΕΣ ΓΩΝΙΕΣ/ΣΚΟΠΙΕΣ ΚΑΙ ΕΣΤΙΑΣΕΙΣ

Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκφραση-Έκθεση Γ΄ Λυκείου, εκδόσεις Κοκοτσάκης

4.15  Οπτικές γωνίες-σκοπιές του πομπού (και εστιάσεις)

Οπτική γωνία ή εστίαση είναι ο συγκεκριμένος τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει και αντιμετωπίζει κάποιος τα πράγματα, ενώ εστίαση είναι η επικέντρωση του ενδιαφέροντος σε κάτι.

4.15.1    Εσωτερική, υποκειμενική, προσωπική οπτική γωνία ή σκοπιά (εσωτερική εστίαση)

             Έχουμε στις εξής περιπτώσεις:

1. Για κείμενα με αφηγηματικό χαρακτήρα, εσωτερική-υποκειμενική οπτική ή σκοπιά έχουμε όταν ο αφηγητής-πομπός μετέχει στα γεγονότα που αφηγείται, οπότε η αφήγηση είναι κατά βάση πρωτοπρόσωπη, ο αφηγητής δηλαδή είναι «ομοδιηγητικός» και λειτουργεί το προσωπικό του φίλτρο…

2. Για κείμενα αποφαντικού-κριτικού λόγου (κείμενα όπου παρατίθενται δεδομένα, κρίσεις και απόψεις για ένα θέμα), εσωτερική-υποκειμενική οπτική ή σκοπιά έχουμε όταν ο πομπός προσεγγίζει το θέμα από προσωπική σκοπιά και καθίσταται σαφές πως παραθέτει υποκειμενικές κρίσεις. Και αυτό μπορεί να διαπιστωθεί όταν οι κρίσεις του πομπού προκύπτουν από προσωπικά βιώματα, από προσωπική παρατήρηση, από προσωπικές αναλύσεις και ερμηνείες ή από τη φαντασία του, και διατυπώνονται με το πρώτο ενικό πρόσωπο. 

Μέσω αυτής της οπτικής-σκοπιάς ο πομπός αποσκοπεί και πετυχαίνει:

·      Αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα..., αφού η αφήγηση λαμβάνει τη μορφή προσωπικής μαρτυρίας...

·      Συναισθηματική-συγκινησιακή φόρτιση του δέκτη...

·      Ωστόσο ο λόγος ενέχει υποκειμενικότητα...

4.15.2    Εξωτερική, αντικειμενική, ουδέτερη, απρόσωπη οπτική γωνία ή σκοπιά (εξωτερική ή μηδενική εστίαση)

             Έχουμε στις εξής περιπτώσεις:

i.        Για κείμενα με αφηγηματικό χαρακτήρα, εξωτερική-αντικειμενική οπτική ή σκοπιά έχουμε όταν ο αφηγητής-πομπός δεν μετέχει στα γεγονότα που αφηγείται, οπότε η αφήγηση είναι τριτοπρόσωπη, ο αφηγητής δηλαδή είναι «ετεροδιηγητικός», είναι εξωτερικός παρατηρητής, πανεπόπτης («βλέπει τα πάντα») ή και παντογνώστης («βλέπει ακόμη και μέσα στη σκέψη και την ψυχή των ηρώων»)…

ii.      Για κείμενα αποφαντικού-κριτικού λόγου (κείμενα όπου παρατίθενται δεδομένα, κρίσεις και απόψεις για ένα θέμα), εξωτερική-αντικειμενική οπτική ή σκοπιά έχουμε όταν ο πομπός προσεγγίζει το θέμα από μια απρόσωπη και αντικειμενική σκοπιά, είναι ουδέτερος και απροκατάληπτος ως προς την προσέγγιση και ανάλυση του θέματος, χωρίς να καταφεύγει σε υποκειμενικές κρίσεις. Στην περίπτωση αυτή η παρατήρηση και ανάλυση των φαινομένων γίνεται με αντικειμενικό τρόπο, χρησιμοποιεί το τρίτο πρόσωπο, προβαίνει σε γενικεύσεις, στηρίζεται σε γενικά αποδεκτές αλήθειες και σε τεκμήρια. 

Μέσω αυτής της οπτικής-σκοπιάς ο πομπός αποσκοπεί και πετυχαίνει:

·      Αμεροληψία και αντικειμενικότητα...

·      Αφήνει το δέκτη να διαμορφώσει ο ίδιος ανεπηρέαστος την δική του άποψη για τα γεγονότα…

Σημείωση: Ωστόσο, ο βαθμός αντικειμενικότητας εξαρτάται και από την ύπαρξη και αξιοπιστία-εγκυρότητα των σχολίων (βλ. αξιοπιστία-εγκυρότητα σχολίων, 4.19.2), όταν βέβαια ο συγγραφέας προβαίνει σε σχόλια. Έτσι, έστω και αν η οπτική γωνία είναι εξωτερική, όταν ο πομπός προβαίνει σε σχόλια, τα οποία είναι υποκειμενικά και μη αξιόπιστα, ο λόγος στερείται αντικειμενικότητας. Αν κάποια από τα σχόλια του πομπού είναι υποκειμενικά τότε ο λόγος δεν στερείται συνολικά  αντικειμενικότητας, ωστόσο στα συγκεκριμένα σημεία «χωλαίνει». Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η οπτική γωνία του δημοσιογράφου, η οποία αν και είναι εξωτερική, συχνά ο λόγος του ενέχει υποκειμενικότητα, αφού δεν περιορίζεται απλώς στο ρόλο του ουδέτερου παρατηρητή, αλλά προβαίνει σε προσωπικά σχόλια (κρίνει, αξιολογεί,  ερμηνεύει τα γεγονότα, τα οργανώνει κατά το δοκούν, δίνει έμφαση σε κάποια …).

4.15.3    Μικτή οπτική γωνία-σκοπιά (ή αλλαγή οπτικής)

Παρατηρείται στις περιπτώσεις που μέσα σε ένα κείμενο ο πομπός προβαίνει σε αλλαγή της οπτικής γωνίας-σκοπιάς, π.χ. από εξωτερική και αντικειμενική η οπτική-σκοπιά γίνεται εσωτερική και υποκειμενική…, διότι αρχικά στόχο είχε… και στη συνέχεια επιδιώκει…