ΣΥΝΟΧΗ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκφραση-Έκθεση Γ΄ Λυκείου, εκδόσεις Κοκοτσάκης

4.2.  Συνοχή

Είναι η λεκτική-μορφική σύνδεση, τα γλωσσικά δηλαδή μέσα «συρραφής» των φράσεων, προτάσεων, περιόδων, παραγράφων και ενοτήτων ενός κειμένου, προκειμένου να «υφανθούν» τα νοήματα στο πλαίσιο μιας φυσικής και λογικής τάξης και να αποτελέσουν ένα συνεκτικό και ενιαίο σύνολο.  

4.2.1  Τρόποι λεκτικής-μορφικής σύνδεσης (τρόποι συνοχής)

Η σύνδεση-συνοχή μπορεί να γίνει:

               

Ø  Με διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις, π.χ. αλλά, επειδή, ...

Ø  Με επανάληψη μιας λέξης/φράσης, που είναι «κλειδί» είτε της προηγούμενης παραγράφου, περιόδου ή πρότασης είτε αποτελεί τη βασική ιδέα της ενότητας ή του κειμένου.

Ø  Με λέξεις ή φράσεις που αποδίδουν ή εμπερικλείουν ή περιγράφουν ή χαρακτηρίζουν το σκεπτικό-νόημα  που έχει προηγηθεί. Οι λέξεις αυτές μπορεί να είναι:

·         Συνώνυμα ή λέξεις που νοηματικά παρουσιάζουν συγγένεια, π.χ. «ο μηνυτής → ο ενάγων»

·         Υπερώνυμα, π.χ. «ο δικηγόρος → ο επαγγελματίας»

·         Ένας γενικότερος όρος, π.χ. «οι φοιτητές → η σπουδάζουσα νεολαία»

·         Ένας όρος που δηλώνει τη σχέση του όλου με τα μέρη του, π.χ. «προκαταβολή και το υπόλοιπο → η συνολική τιμή»

·         Μια λέξη ή φράση που περιγράφει-αποδίδει-χαρακτηρίζει κάτι που έχει προηγηθεί, π.χ. «η άποψη/αντίληψη/παραδοχή αυτή…»

·         Μια λέξη ή φράση που εισάγει ερώτημα ή δίνει απάντηση, π.χ. «Τι πρέπει να κάνουμε; Να αντιδράσουμε…», «Το ερώτημα που τίθεται είναι…», «Η απάντηση είναι…»

·         Κ.λπ.

Σημείωση: Συνήθως, οι λέξεις αυτές συνδέονται και με κάποια δεικτική αντωνυμία, π.χ. «Αυτή η άποψη…», «Μια τέτοια αντίληψη…» κ.λπ.. Ενώ, ενδέχεται και μόνη της μια δεικτική αντωνυμία να προσδιορίζει ένα προηγούμενο σκεπτικό, π.χ. «Αυτό πρέπει να το εξετάσουμε βαθύτερα…» και άρα να λειτουργεί ως μέσο σύνδεσης-συνοχής.

4.2.2  Διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις

Οι  διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις ενδέχεται να δηλώνουν:

Ø  Αίτιο-αιτιολόγηση: π.χ. επειδή, διότι, εξαιτίας, γι’ αυτό το λόγο, μιας και, αφού (αιτιολογικό), καθώς,  …

Ø  Αντίθεση-εναντίωση: π.χ. όμως, ωστόσο, αλλά, αν και, ενώ, μολονότι, και ας, και που, …

Ø  Παραχώρηση: π.χ. και αν, ας, και να μη, και αν ακόμα, που να, …

Ø  Όρο-υπόθεση-προϋπόθεση: π.χ. αν, σαν, άμα, με την προϋπόθεση, σε περίπτωση που, …

Ø  Επεξήγηση: π.χ. δηλαδή, με άλλα λόγια, για να γίνω σαφέστερος, …

Ø  Παράδειγμα: π.χ. για παράδειγμα, λόγου χάρη, …

Ø  Έμφαση: π.χ. και κυρίως, κατά κύριο λόγο, πρέπει να τονιστεί, είναι αξιοσημείωτο, …

Ø  Απαρίθμηση: π.χ. πρώτον, δεύτερον, καταρχάς, αρχικά, τέλος, …

Ø  Πρόσθεση-συμπλήρωση-προσθήκη: π.χ. επίσης, επιπλέον, και, επιπρόσθετα, παράλληλα, ομοίως, εκτός των άλλων και, …

Ø  Συμπέρασμα-αποτέλεσμα-συγκεφαλαίωση: π.χ. επομένως, έτσι, συνεπώς, λοιπόν, ώστε, συμπερασματικά, με αποτέλεσμα, εν κατακλείδι,  …

Ø  Παραδοχή-βεβαίωση: π.χ. βέβαια, φυσικά, αναμφισβήτητα, αναμφίβολα, ασφαλώς, …

Ø  Συχνότητα: π.χ. συνήθως, συχνά, σπάνια, πολλές φορές…

Ø  Αναφορά: π.χ. όποιος, ό,τι, όσο, όσον αφορά, αναφορικά, όπως, …

Ø  Συμφωνία με αναφορική διάσταση: π.χ. «Σύμφωνα με τα δεδομένα…», βάσει… ή παραπομπή: π.χ. «Σύμφωνα με την άποψη του…»

Ø  Χρόνο (χρονική σειρά, τάξη, αφετηρία, διάρκεια, τέρμα κ.λπ.): προηγουμένως, ύστερα, έπειτα, πριν, μετά, εντωμεταξύ, όταν, στην αρχή, κατόπιν, στο τέλος, … ή μεταφορικά χρόνο, π.χ. Τώρα θα ήθελα να…

Ø  Τόπο (τοπικό προσδιορισμό): π.χ. εδώ, εκεί, έξω, κοντά, … ή μεταφορικά τόπο, π.χ. Εδώ θέλω να σταθώ στο γεγονός ότι…

Ø  Τρόπο: π.χ. έτσι, με αυτόν τον τρόπο, … 

Ø  Σκοπό: π.χ. για να, να, για το σκοπό αυτό, προκειμένου να, …

Ø  Διάζευξη: π.χ. είτε…είτε, μήτε…μήτε, ή…ή, ούτε…ούτε, … ή σύζευξη: π.χ. και…και, …

Ø  Ενδοιασμό-φόβο: π.χ. μήπως, μη, …

Ø  Βούληση-επιθυμία: π.χ. να, θα ήθελα να, …

Ø  Ερώτηση-απορία: π.χ. ποιος, πού, πότε, πώς, τι, … 

Ø  Διάρθρωση κειμένου: π.χ. «το κείμενό μου θα δομηθεί πάνω σε δύο άξονες», …

Ø  Εισαγωγή νέας ιδέας: π.χ. το επόμενο θέμα που πρέπει να εξετάσουμε είναι…

Ø  Συνδυασμό δηλώσεων: π.χ.:

·         «εκτός εάν»: δηλώνει εναντίωση ή παραχώρηση και προϋπόθεση

·         «όταν»: δηλώνει χρόνο και υπόθεση

·         «αλλά και»: δηλώνει προσθήκη και έμφαση

·         «και κυρίως»: δηλώνει αναφορά και έμφαση

Σημείωση: ο σύνδεσμός «και» είναι κατά βάση συμπλεκτικός και συνδέει όμοια πράγματα, π.χ. κύρια πρόταση με κύρια, και ως εκ τούτου δεν μπαίνει ποτέ στην αρχή περιόδου. Ενδέχεται, όμως, να μπαίνει στην αρχή περιόδου όταν είναι: Ø  Μεταβατικός-αναφορικός: π.χ. «Και όσον αφορά...». Ø  Μεταβατικός-προσθετικός: π.χ. «Και επίσης…». Ø  Μεταβατικός-αιτιολογικός: π.χ. «Και τούτο διότι…». Ø  Μεταβατικός-συμπερασματικός: π.χ. «Και έτσι οδηγηθήκαμε…». Ø  Επιδοτικός-εμφατικός (δηλώνει έμφαση): π.χ. «Και έφαγε πολύ και κοιμήθηκε αμέσως», «Και κυρίως…».

Σκεπτικά απαντήσεων σε σχετικά με τη συνοχή-σύνδεση θέματα

Ø  Αν το θέμα ζητάει να σχολιαστεί η συνοχή-σύνδεση ενός κειμένου, τότε θα πρέπει να ελέγξουμε κατά πόσο συνδέονται λογικά-φυσικά κυρίως οι παράγραφοι του κειμένου και αν αυτό ισχύει απαντάμε ως εξής:

«Το κείμενο έχει άρτια συνοχή, αφού όλες οι παράγραφοι συνδέονται λογικά-ορθά μεταξύ τους.

Ειδικότερα, η 2^η συνδέεται με την 1^η με τη διαρθρωτική λέξη…π.χ. «αλλά», η οποία δηλώνει αντίθεση. Ο συγγραφέας, δηλαδή, στη 2^η παράγραφο παραθέτει το (χ) σκεπτικό το οποίο είναι αντίθετο με το σκεπτικό…της 1^ης παραγράφου.

Η 3^η συνδέεται με την 2^η με τη διαρθρωτική λέξη…π.χ. «επειδή», η οποία δηλώνει αιτιολόγηση. Επιχειρεί, δηλαδή, ο συγγραφέας μια αιτιολόγηση…

Η 4^η με την 3^η με…κ.λπ.»

Ø  Αν το θέμα ζητάει να σχολιαστεί η συνοχή-σύνδεση κάποιων παραγράφων, τότε ακολουθούμε την ίδια με την προηγούμενη τακτική, αναφερόμενοι, βέβαια, στις συγκεκριμένες παραγράφους.

Ø  Αν το θέμα ζητάει να βρούμε τον τρόπο σύνδεσης κάποιων παραγράφων, τότε εντοπίζουμε τις λέξεις-φράσεις με τις οποίες γίνεται η σύνδεση και εξηγούμε τι είδους σύνδεση έχουμε και τι δηλώνει η συνδετική λέξη-φράση. Π.χ.:

«Η 6^η παράγραφος συνδέεται με την 5^η με τη λέξη «επίσης». Η σύνδεση, δηλαδή, γίνεται με τη συγκεκριμένη αυτή λέξη, η οποία δηλώνει πρόσθεση μιας επιπλέον ιδέας (π.χ. μιας επιπλέον αιτίας του φαινομένου που διαπραγματεύεται ο συγγραφέας)».

 

Ø  Αν το θέμα ζητάει να σχολιαστεί η συνοχή σε μία παράγραφο, τότε πρέπει να εντοπίσουμε και να αναγνωρίσουμε όλα τα σημεία σύνδεσης μέσα στην παράγραφο, πώς συνδέεται δηλαδή με την προηγούμενη παράγραφο, πώς συνδέεται η Θεματική Περίοδος με τις Λεπτομέρειες, πώς συνδέονται οι διάφορες περίοδοι των Λεπτομερειών, ενδεχομένως και οι προτάσεις, και πώς συνδέονται οι Λεπτομέρειες με την Κατακλείδα.

  

Ø  Αν το θέμα ζητάει να ελέγξουμε το ρόλο που διαδραματίζουν συγκεκριμένες λέξεις-φράσεις του κειμένου στη συνοχή του κειμένου, τότε παίρνουμε μία-μία τις λέξεις αυτές και εξηγούμε το ρόλο τους ως συνδετικές λέξεις-φράσεις. Π.χ.:

                «Η λέξη «έτσι» είναι διαρθρωτική λέξη, η οποία δηλώνει συμπέρασμα και χρησιμοποιείται ως μέσο σύνδεσης της 4^ης με την 3^η παράγραφο. Ειδικότερα στην παράγραφο αυτή ο συγγραφέας εξάγει το συμπέρασμα ότι…

Η λέξη…κ.λπ.».

Ø  Αν η λέξη βρίσκεται μέσα στην παράγραφο, τότε πρέπει να αναφέρουμε και το είδος της σύνδεσης που δημιουργεί, παρατακτική ή υποτακτική και αν εισάγει δευτερεύουσα πρόταση, ποια και τι είδους, π.χ. δευτερεύουσα αναφορική επιρρηματική... Π.χ.:

«Η λέξη «αν» είναι διαρθρωτική λέξη που δηλώνει υπόθεση (υποθετικός σύνδεσμος) και συνδέει υποτακτικά την πρόταση… με την πρόταση…, εισάγοντας δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση».    

Σημείωση: Τα ίδια ακριβώς ισχύουν και για τη σύνδεση-συνοχή περιόδων, προτάσεων και λεκτικών συνόλών.