ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΜΕΤΑΒΑΤΑ ΡΗΜΑΤΑ

Β2. Μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα

Χρήσιμα στοιχεία θεωρίας

Ο μαθητής για να κατανοήσει τις παρακάτω δραστηριότητες και να απαντήσει πρέπει να γνωρίζει ότι:

1)      Τα ρήματα ενεργητικής διάθεσης διακρίνονται σε μεταβατικά και αμετάβατα.

2)      Μεταβατικά είναι τα ρήματα που δείχνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου μεταβαίνει σε άλλο πρόσωπο ή πράγμα (Ο μαθητής μουτζουρώνει το βιβλίο).

3)      Αμετάβατα είναι τα ρήματα που δείχνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου δε μεταβαίνει κάπου αλλού (Οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες  εργάζονται).

Τα σημαντικότερα κατεξοχήν αμετάβατα ρήματα είναι αυτά που δηλώνουν:

¨      Κίνηση (ανατέλλω, αργοπορώ, δύω, οπισθοχωρώ, παρελαύνω πλέω, σκύβω, σπαρταράω, τρεκλίζω, υποχωρώ, χοροπηδώ)

¨      Έκφραση (αναστενάζω, βογγάω, βουίζω, γρυλίζω, μουγκρίζω, ουρλιάζω, παραμιλώ, ρητορεύω, σκούζω, στριγγλίζω, τσυρίζω)

¨      Πρακτική δραστηριότητα (αλητεύω, αμαρτάνω, απεργώ, γευματίζω, εργάζομαι, εφημερεύω, μαυροφορώ, τεμπελιάζω, φοροδιαφεύγω)

¨      Συνείδηση (δυσανασχετώ, δυστυχώ, ευθυμώ, ευτυχώ, ευδαιμονώ, ξεψυχάω, λιποθυμώ, ονειροπολώ, παραληρώ, παραφρονώ, τουρτουρίζω, φρίττω)

¨      Άλλα ρήματα (ακμάζω, ακτινοβολώ, αληθεύω, βραδιάζω, λάμπω, λήγω, παρακμάζω, προοδεύω, πρωτεύω, υπάρχω, φυτρώνω)

4)      Τα περισσότερα, βέβαια, ρήματα της Νέας Ελληνικής εμφανίζουν και τις δύο χρήσεις (μεταβατική και αμετάβατη) ανάλογα με το γλωσσικό περιβάλλον που εντάσσονται.

Ενδεικτικές τέτοιες περιπτώσεις:

¨      Ρήματα μεταβατικά που λειτουργούν και ως αμετάβατα, όταν το βάρος πέφτει στην πληροφορία που δηλώνει μόνο του το ρήμα και δεν έχει ιδιαίτερη βαρύτητα το συμπλήρωμά του – αντικείμενο, π.χ. «Συνηθίζω να γράφω με μαρκαδόρο» (είναι αδιάφορο το τι γράφω).

¨      Ρήματα που στην ενεργητική διάθεση είναι μεταβατικά μετατρέπονται σε αμετάβατα στην μέση ή παθητική διάθεση, π.χ. «Οργανώνω το σχέδιο» → μεταβατικό / «Το σχέδιο οργανώθηκε» → αμετάβατο.

¨      Ρήματα που αλλάζουν διάθεση, χωρίς να αλλάξουν φωνή, αλλάζουν ανάλογα και τη μεταβατικότητά τους, π.χ. «Ο αέρας άνοιξε την πόρτα» → μεταβατικό / «Η πόρτα άνοιξε» → αμετάβατο.

¨      Η παράλειψη του συμπληρώματος (αντικειμένου), είτε επειδή έχει προαναφερθεί είτε γιατί εύκολα εννοείται μπορεί να θεωρηθεί ως μορφή αμετάβατης χρήσης (-Έγραψες την άσκηση; - Έγραψα).