Soyons realistes, demandons l' impossible! (Aς είμαστε ρεαλιστές, ας ζητάμε το ακατόρθωτο)

του Βενιου Αγγελοπουλου (ang@math.ntua.gr)

Σημαίνει άραγε κάτι αυτό το σύνθημα, πέρα από το άμεσο ποιητικό (και παραδοξολογικό συνάμα) μήνυμά του; Για να απαντήσουμε, πρέπει τις λέξεις "ζητάμε" και "ακατόρθωτο" να τις ερμηνεύσουμε με τα δεδομένα εκείνης της ιστορικής στιγμής.
Aς είμαστε ρεαλιστές, ας ζητάμε το ακατόρθωτο
Soyons realistes, demandons l' impossible!
(Aς είμαστε ρεαλιστές, ας ζητάμε το ακατόρθωτο)^1^

του Βενιου Αγγελοπουλου (ang@math.ntua.gr)

Σημαίνει άραγε κάτι αυτό το σύνθημα, πέρα από το άμεσο ποιητικό (και παραδοξολογικό συνάμα) μήνυμά του; Για να απαντήσουμε, πρέπει τις λέξεις "ζητάμε" και "ακατόρθωτο" να τις ερμηνεύσουμε με τα δεδομένα εκείνης της ιστορικής στιγμής.
Ζητάμε σημαίνει διατυπώνουμε αιτήματα. Είχε ο Μάης αιτήματα; Σίγουρα ναι, την πρώτη βδομάδα, μέχρι τα οδοφράγματα της 10ης Μαϊου. Είχε ένα βασικό αίτημα, την απελευθέρωση των συλληφθέντων της 3ης Μαϊου. Με αυτό το κεντρικό αίτημα έγιναν οι φοιτητικές διαδηλώσεις δεκάδων χιλιάδων της πρώτης βδομάδας. Ήταν αίτημα προς την εξουσία.
Από τη δεύτερη βδομάδα και μετά, με τη γενίκευση των καταλήψεων, των συνελεύσεων και των Επιτροπών Δράσης, τα αιτήματα αλλάζουν αποδέκτη, γίνονται συνθήματα, απευθύνονται στο ίδιο το κίνημα και πέρα απ' αυτό στην κοινωνία. Είτε στην πλειοψηφία της κοινωνίας είτε στην πλειοψηφία των τάξεων και στρωμάτων που θίγονται. Ζητάμε πλέον "Ελευθερία έκφρασης", "Όχι στην καταστολή", "Όχι στους ξέφρενους ρυθμούς παραγωγής", "Όχι στα κέρδη", και τόσα άλλα, ζητάμε να αλλάξει η ζωή, ζητάμε ο χρόνος να είναι δικός μας, ζητάμε να ζητάμε το απραγματοποίητο. Δεν ζητάμε πια κάτι να μας δώσουν άλλοι, ζητάμε να το επιβάλλουμε, να το κατακτήσουμε, να το πραγματοποιήσουμε οι ίδιοι. Και δεν ζητάμε απλώς. Το κάνουμε πράξη. Δεν είναι τυχαίο ότι η λέξη "δράση" (action) κυριαρχεί στο Μάη. Δεν είναι τυχαίο ότι προηγούνται οι απεργίες και οι καταλήψεις εργοστασίων, και ακολουθεί η διατύπωση των διεκδικήσεων σε συγκεκριμένα αιτήματα που θα διαπραγματευθούν οι συνδικαλιστικές ηγεσίες στην Γκρενέλ.
Ας δούμε τώρα τι σημαίνει |ακατόρθωτο|. Ήδη στην πρώτη φάση, το αίτημα της άμεσης απελευθέρωσης ήταν "αδύνατο" με τα θεσμικά δεδομένα της εποχής (αυτόφωρο, προθεσμίες για έφεση, διάκριση εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας). Ακόμα πιο "ακατόρθωτο", η ανατροπή του καπιταλισμού ή η αλλαγή της ζωής.
Και ναι μεν ο καπιταλισμός δεν έπεσε, η ζωή όμως άλλαξε. Σε αρκετούς τομείς μόνιμα: τα προκάτ "αυτονόητα" στις ανθρώπινες σχέσεις θρυψαλιάστηκαν. Και κάπου, με τον καιρό, γυρίσαμε πίσω: κόπασε η αμφισβήτηση της αυθεντίας ή η άρνηση της ιεραρχίας, και αλήθεια είναι πάλι αυτό που λέει η τηλεόραση. Τουλάχιστον για τους πολλούς. Γιατί το σαράκι της αμφισβήτησης δουλεύει υπόγεια, και εξάρσεις κατά καιρούς εμφανίζονται.
Η πολιτική είναι, λένε, η τέχνη του εφικτού. Πώς γίνεται, κι αυτό που σε κανονικές συνθήκες φαντάζει ανέφικτο, θεωρείται εφικτό σε στιγμές ιδιαίτερες; Πώς ξαφνικά βλέπουμε ότι μπορούμε να ρίξουμε τα συρματοπλέγματα και να καταλάβουμε τις παραλίες, κάτι που ήταν μέχρι στιγμής αδιανόητο; Τι το ιδιαίτερο έχουν αυτές οι στιγμές;
Από μικρούς μας έχουν ενσταλάξει κανόνες συμπεριφοράς που υπαγορεύονται από τις συνθήκες, μας έχουν μάθει να προσαρμοζόμαστε στο περιβάλλον, μας έχουν πει τι πρέπει και τι δεν πρέπει. Όταν βρέχει παίρνεις ομπρέλα, όταν σε βάζουν να γράψεις εξετάσεις γράφεις. Το "γιατί;" δεν επιτρέπεται ή, όταν επιτρέπεται, το "διότι" δεν πείθει. Και αν καταλαβαίνεις ότι το νερό βράζει στους 100 βαθμούς, τελεία και παύλα, πώς να καταλάβεις γιατί στις εξετάσεις πρέπει να πας με γραβάτα (τότε), ή γιατί στο σουπερμάρκετ την κονσέρβα που πλήρωνες ένα ευρώ πρέπει να την πληρώσεις ενάμιση (τώρα).
Κανείς δε μας έχει πει πως άλλο οι φυσικοί νόμοι κι άλλο οι κοινωνικές συμβάσεις. Οι πρώτοι υπάρχουν ανεξάρτητα από τον άνθρωπο, ο οποίος "απλώς" τους διατυπώνει, αλλά οι δεύτερες είναι ανθρώπινα δημιουργήματα (από κοινωνία σε κοινωνία οι κανόνες διαφέρουν), και οι άνθρωποι μπορούν να τις αλλάξουν. Κι αυτό γίνεται εφικτό όταν τα αυτονόητα παύουν να θεωρούνται αυτονόητα. Όταν μπαίνουν υπό αμφισβήτηση.
Αμφισβήτηση (contestation), η άλλη λέξη-κλειδί του Μάη. Και μάλιστα αμφισβήτηση συλλογική, ενσωμάτωση του εγώ στο εμείς, ανακάλυψη ότι μας παραμυθιάζουν όλους αντάμα, ότι άλλο οι κανόνες τους και άλλο οι ανάγκες μας. Αυτονόμηση από το ιδεολογικό καπέλωμα που μας φοράνε από παιδιά. Συνειδητοποίηση άρρηκτα δεμένη με την πράξη, βιωματική όχι εγκεφαλική. Θέλεις (θέλουμε) να απελευθερωθούν οι κρατούμενοι συμφοιτητές και σου λεν "δε γίνεται". Αλλά δεν πείθουν πια. Διαολοστέλνεις πρώτα, αναλύεις μετά. Ή ταυτόχρονα. Κι όταν το μυαλό (πολλά μυαλά συντονισμένα) πάρει μπρος, δεν σταματά εύκολα.
Σκέψη και δράση, αυτόνομη συλλογική σκέψη και δράση, ήταν το μόνιμο μοτίβο με το οποίο οι πολλοί διαμορφώνουν την Ιστορία στις σημαντικές χρονικές στιγμές της, από πάντα, από τότε που υπάρχει Ιστορία. Ο Μάης το ξανάκανε επίκαιρο. Ισχύει και σήμερα ως δυνατότητα. Και αν θέλουμε ο Μάης να είναι κάτι άλλο από μια επέτειος για λιβάνισμα, χρειάζεται να δούμε πώς μπαίνουν |σήμερα| τα προβλήματα που έμπαιναν τότε.
Γιατί και σήμερα υπάρχει διάσταση ανάμεσα στον κόσμο που μας επιβάλλουν κι αυτόν που θέλουμε, υπάρχει ανικανοποίητο. Είναι φανερό στην καθημερινότητά μας, το λένε κι οι δημοσκοπήσεις -- παρόλο που λεν επίσης ότι οι Έλληνες εμπιστεύονται σε μεγάλο βαθμό το στρατό και την Εκκλησία: Δεν είναι σαφές ποιος είναι ο κόσμος που εμείς θέλουμε.
Και δεν είναι σαφές, γιατί το "εμείς" δεν είναι σαφές. Ανάλογα με τα συμφραζόμενα, καλύπτει όλους τους καταπιεσμένους ή αυτούς που έχουν συνείδηση ότι καταπιέζονται, τους οργανωμένους σε ένα αριστερό σχήμα ή σε όλα, τους ψηφοφόρους ενός ή όλων των αριστερών σχημάτων, τους μόνιμους αμφισβητίες ή και αυτούς που τσαντίζονται αραιά και που. Σε συνθήκες όπως του '68, όλα αυτά τα ετερογενή "εμείς" είτε συστοιχίζονται με το κίνημα, είτε το κίνημα τα θεωρεί ξένο σώμα και τα αποβάλλει. Εδώ και σήμερα όμως;
Σήμερα, η συστοίχιση όλων αυτών των "εμείς" είναι ζητούμενο, όχι δεδομένο. Και συνταγές δεν υπάρχουν. Υπάρχουν μόνο κάποια στοιχειώδη, που καλό είναι να τηρούνται.
Πρώτο στοιχειώδες, ότι το "εμείς" δεν μπορεί να είναι ένα "εμείς" οπαδών, αλλά ένα "εμείς" ενεργών ανθρώπων, οι οποίοι συνδιαμορφώνουν το τι θέλουμε και αγωνίζονται γι' αυτό -- άρα συνδιαμορφώνουν διαρκώς το ίδιο το "εμείς".
Άμεση συνέπεια, το "τι θέλουμε" και το "τι κάνουμε για να το αποχτήσουμε", ο στόχος και η τακτική, πρέπει να είναι σαφή και άμεσα προσιτά στους ενδιαφερόμενους, ανεξάρτητα από το αν η λογική του κράτους τα θεωρεί εφικτά ή όχι. Η προοπτική μιας άλλης κοινωνίας σαφώς θα υπάρχει, όσο ασαφής κι αν είναι, συνθήματα γενικού προσανατολισμού (π.χ. "Οι άνθρωποι πάνω απ' τα κέρδη") επίσης, αλλά αν η πολιτική πράξη δεν τα κάνει λιανά, καταντούν κούφιες γενικότητες: Οι κινητοποιήσεις δεν είναι αυτοσκοπός, κρίνονται απ' το πόσους ανθρώπους φέρνουν μέσα ή κοντά στο κίνημα. Γίνεται, με μαζικές ενέργειες, οι καταναλωτές να σπάσουν τις τιμές πληρώνοντας μισοτιμής στα σουπερμάρκετ; Ή τα μολυσμένα νερά του Ασωπού να αδειάζονται στα περιβόλια αυτών που ρυπαίνουν; Ή οτιδήποτε άλλο ήθελε προκύψει, βάζοντας τη φαντασία στο τιμόνι; Η ενότητα και η ταυτότητα σφυρηλατούνται αν υπάρχουν συγκεκριμένοι αγώνες, και μάλιστα επιμέρους νίκες: Αγώνας χωρίς προοπτική νίκης αποδυναμώνεται. Κι όσο το κίνημα ανεβαίνει, αυτό που φάνταζε ακατόρθωτο χτες γίνεται ρεαλιστικό σήμερα.
Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι μόνη μέθοδος πάλης είναι ο ακτιβισμός. Προφανώς και χρειάζεται να εκμεταλλευόμαστε όλες τις δυνατότητες που υπάρχουν. Ας μην παραμελούνται οι θεσμοί, όπως η Βουλή, ακόμα κι η Δικαιοσύνη, αν αυτό συμφέρει. Αλλά το ζητούμενο δεν είναι να γίνουν υπουργοί αυτοί που έχουν πολλά "ένσημα" στο κίνημα, έστω και με καλύτερα εκλογικά ποσοστά. Είναι το κίνημα να δυναμώσει τόσο, ώστε να σκίσει τις παρωπίδες, και η ουτοπία τού σήμερα να γίνει αύριο χειροπιαστή ελπίδα.