Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκφραση-΄Εκθεση Γ΄ Λυκείου, Εκδόσεις Κοκοτσάκης
Πρόκειται για την αφαιρετική διαδικασία συνοπτικής απόδοσης ενός κειμένου, προκειμένου να επιτευχθεί:
Ø Η κατανόησή του
Ø Η πληροφόρηση των άλλων με λιτό και σαφή τρόπο για το περιεχόμενό του
Ø Η διάκριση του αναγκαίου από το περιττό, τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη γλώσσα του κειμένου
Ø Η δόμηση ενός νέου κειμένου με συνοχή και συνεκτικότητα
Α. Είδη περίληψης
1. Σε σχέση με το αρχικό κείμενο
α) Περίληψη που παρουσιάζει το αρχικό κείμενο ενημερώνοντας για το περιεχόμενό του
- Σκοπός είναι η πληροφόρηση του δέκτη.
- Αυτός που γράφει την περίληψη δεν ταυτίζεται με το συγγραφέα τού κειμένου.
- Προτάσσεται μια εισαγωγική περίοδος στην οποία γίνεται αναφορά στο κείμενο και στο συγγραφέα, παρουσιάζεται το θέμα και η θέση του συγγραφέα, έστω και αν αυτή δε βρίσκεται στην αρχή του κειμένου και στη συνέχεια διαρθρώνονται, βάσει της λογικής διάταξης του κειμένου, οι σημαντικές λεπτομέρειες-ιδέες γύρω από το νοηματικό κέντρο, χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις.
- Καλό είναι να χρησιμοποιούνται ποικίλες εισαγωγικές φράσεις που, όχι μόνο παρουσιάζουν τις απόψεις του συγγραφέα, αλλά φανερώνουν κατανόηση του περιεχομένου και της συλλογιστικής του κειμένου, χωρίς βέβαια να σχολιάζουν. Τέτοιες φράσεις είναι: Ο συγγραφέας αναφέρεται / αναφέρει / θίγει το θέμα / παρουσιάζει / περιγράφει / αναλύει / υποστηρίζει / διατυπώνει την άποψη / εξηγεί / διευκρινίζει /προσθέτει / επισημαίνει / τονίζει / δηλώνει / προτείνει / συνοψίζει / συμπεραίνει / καταλήγει κ.λπ.
- Το ύφος είναι καθαρά πληροφοριακό και ουδέτερο.
β) Περίληψη που υποκαθιστά το αρχικό κείμενο
- Ο συντάκτης της περίληψης ταυτίζεται με το συγγραφέα.
- Δεν προτάσσει καμιά αναφορά ούτε στο συγγραφέα ούτε στο κείμενο.
- Διατηρεί την οπτική γωνία και το ύφος του κειμένου.
2. Ως προς την έκταση
α) Συνοπτική περίληψη: βασίζεται κυρίως στους πλαγιότιτλους των παραγράφων.
β) Εκτενής περίληψη: εκτός από τους πλαγιότιτλους των παραγράφων, εμπεριέχει και άλλες βασικές λεπτομέρειες αυτών.
Β. Στάδια προεργασίας για τη συγγραφή της περίληψης:
Ø Διαβάζουμε ολόκληρο το κείμενο για να το κατανοήσουμε.
Ø Εντοπίζουμε το θέμα και τη θέση του συγγραφέα (σύλληψη του νοηματικού κέντρου).
Ø Εντοπίζουμε τις βασικές έννοιες, γύρω από τις οποίες συνυφαίνεται το νοηματικό κέντρο.
Ø Διακρίνουμε τη δομή του, φτιάχνοντας ένα πρόχειρο σχεδιάγραμμα του κειμένου με προσοχή στις ενότητες που το απαρτίζουν.
Ø Διαβάζουμε ξεχωριστά μία-μία τις παραγράφους και υπογραμμίζουμε σε καθεμιά τα βασικά τους σημεία.
Ø Γράφουμε δίπλα τον πλαγιότιτλό τους.
Ø Εντοπίζουμε τον τρόπο σύνδεσης μεταξύ των παραγράφων και σημειώνουμε τη διαρθρωτική λέξη-φράση που αποδίδει αυτή τη σύνδεση, έτσι ώστε στην περίληψή μας να μην αλλοιωθεί η αλληλουχία και η συλλογιστική του κειμένου.
Ø Οργανώνουμε το σχεδιάγραμμα της περίληψης και συνθέτουμε το κείμενο.
Γ. Συγγραφή περίληψης (βασικές αρχές-θετικά στοιχεία):
Ø Ακολουθούμε μια γραμμική πορεία παρουσιάζοντας αρχικά το θέμα και τη θέση του συγγραφέα και στη συνέχεια τα θεματικά στοιχεία κάθε παραγράφου με τη σειρά, όπως είναι δομημένα στο κείμενο.
Ø Παρουσιάζουμε καθαρά το θέμα του κειμένου και η θέση του συγγραφέα.
Ø Επιλέγουμε και παραθέτουμε τις σημαντικές ιδέες-πληροφορίες του κειμένου, αποφεύγοντας τόσο τα περιττά στοιχεία-επουσιώδεις λεπτομέρειες όσο και την υπερβολική αφαίρεση.
Ø Αν σε επάλληλες παραγράφους παρουσιάζονται-επαναλαμβάνονται όμοια στοιχεία, τότε τα συμπτύσσουμε.
Ø Σε κάθε παράγραφο ή ανασυντάσσουμε τη θεματική περίοδο, μετασχηματίζοντάς την γραμματικοσυντακτικά, π.χ. μετατρέπουμε το ρήμα σε ουσιαστικό, το ουσιαστικό σε ρήμα, ή γράφουμε τον πλαγιότιτλο που δώσαμε.
Ø Αντικαθιστούμε, όπου μπορούμε, βασικές λέξεις με συνώνυμες ή δευτερεύουσες προτάσεις με μετοχές.
Ø Εφαρμόζουμε τις τεχνικές πύκνωσης:
o Αντικατάσταση μιας σειράς υπωνύμων από το υπερώνυμό τους.
Π.χ. τα υπώνυμα «τηλέφωνο, ραδιόφωνο, τύπος» μπορούν να πυκνωθούν με το υπερώνυμό τους «Μέσα Ενημέρωσης».
o Αντικατάσταση μιας περιόδου από τη λεκτική πράξη που δηλώνει.
Π.χ. η περίοδος «Ο Γιώργος είπε στο δάσκαλό του πως χθες το απόγευμα οι γονείς του είχαν καλέσει φίλους τους στο σπίτι, οι οποίοι συζητούσαν μέχρι αργά το βράδυ και όταν έφυγαν ένιωθε φοβερό πονοκέφαλο και παρά το γεγονός ότι προσπάθησε να διαβάσει τα μαθήματά του αποκοιμήθηκε» μπορεί να πυκνωθεί με τη φράση «Ο Γιώργος δικαιολογήθηκε στο δάσκαλό του για το ότι δε διάβασε.».
o Αντικατάσταση μιας σειράς ενεργειών από μια φράση που περιγράφει όλη την πράξη.
Π.χ. η περίοδος «Το πρωί ξύπνησα στις επτά, πλύθηκα, πήρα το πρωινό μου, ντύθηκα, έβαλα τα βιβλία μου στη τσάντα και ξεκίνησα για το σχολείο» μπορεί να πυκνωθεί με τη φράση «Ετοιμάστηκα για το σχολείο.».
o Απαλοιφή ονοματικών προσδιορισμών.
Π.χ. η φράση «Πήγα στο αγαπημένο πανέμορφο μικρό χωριό μου» μπορεί να πυκνωθεί με τη φράση «Πήγα στο χωριό μου.».
Ø Διατηρούμε το νόημα των συνδετικών λέξεων και αποδίδουμε επακριβώς τη δομή και τη συλλογιστική του κειμένου.
Ø Μετατρέπουμε τα ερωτήματα σε πλάγιο λόγο, π.χ. «Ο συγγραφέας διερωτάται εάν…».
Ø Εάν υπάρχουν ερευνητικά στοιχεία, παρουσιάζουμε μόνο τα πορίσματα-συμπεράσματα, ενώ, αν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία, τα αποδίδουμε περιγραφικά, π.χ. «ένα μεγάλο ποσοστό των νέων…».
Ø Εάν ο συγγραφέας χρησιμοποιεί λόγια άλλων, τότε, αν αυτά είναι σημαντικά στοιχεία, γράφουμε με συντομία το περιεχόμενό τους, π.χ. «Επικαλείται απόψεις ειδικών, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι…».
Ø Εάν ο συγγραφέας παραθέτει παραδείγματα, τότε αναφέρουμε τη χρήση παραδειγμάτων, όχι όμως την αυτούσια παράθεσή τους, π.χ. «Ο συγγραφέας παραθέτοντας συγκεκριμένα παραδείγματα υποστηρίζει ότι…». Εκτός εάν πάνω σε κάποιο παράδειγμα δομείται ολόκληρο το κείμενο ή μια ενότητα, οπότε είναι αναγκαία η αναφορά του.
Ø Χρησιμοποιούμε ένα καθαρά ουδέτερο και πληροφοριακό ύφος. Δεν πρέπει να υιοθετούμε ούτε το ύφος του συγγραφέα ούτε το δικό μας προσωπικό ύφος. Αν το ύφος του συγγραφέα είναι ειρωνικό, τότε στην περίληψη επισημαίνουμε ότι: «Ο συγγραφέας με ειρωνικό ύφος αναφέρεται…». Εάν βέβαια η περίληψή υποκαθιστά το αρχικό κείμενο, τότε υιοθετούμε το ύφος του συγγραφέα.
Ø Τηρούμε μια ουδέτερη και αποστασιοποιημένη στάση απέναντι στις απόψεις του κειμένου και ως εκ τούτου χρησιμοποιούμε το γ΄ πρόσωπο. Στην περίληψη υιοθετούμε την οπτική γωνία του συγγραφέα, αποδίδουμε πιστά το ιδεολογικό περιεχόμενο του κειμένου και δεν εκφράζουμε προσωπικές απόψεις επί του θέματος, δεν προβαίνουμε σε άμεσα ή έμμεσα σχόλια, ούτε σε άστοχες προεκτάσεις.
Ø Ελέγχουμε συνολικά τη γραμματική, σύνταξη, συνοχή, ροή και το περιεχόμενο του παραχθέντος κειμένου.
Ø Προσέχουμε να κινηθούμε στο πλαίσιο της έκτασης που ορίζεται, βάσει του ζητούμενου αριθμού λέξεων.
Στην περίληψη λοιπόν καλό είναι να αποφεύγουμε (αρνητικά στοιχεία):
Ø Προσωπικά σχόλια και προεκτάσεις
Ø Αυτούσια παράθεση φράσεων του κειμένου ή σχολίων άλλων ή παραδειγμάτων ή στατιστικών-ερευνητικών στοιχείων
Ø Στείρα αναπαραγωγή του κειμένου
Ø Επουσιώδεις λεπτομέρειες
Ø Απαριθμήσεις
Ø Επεξηγήσεις
Ø Αφηγήσεις
Ø Μεταφορές και παρομοιώσεις
Ø Ερωτήσεις
Ø Άτακτη παράθεση των ιδεών-πληροφοριών του κειμένου, χωρίς συνοχή και αλληλουχία
Ø Υπέρβαση ορίου λέξεων
Δ. Αξιολόγηση
Για να αξιολογήσουμε ένα κείμενο περίληψης είναι σκόπιμο να εξετάσουμε:
1. Το περιεχόμενο (0-12 Μον.)
Θετικά στοιχεία θεωρούνται:
- Η σύλληψη του νοηματικού κέντρου του κειμένου.
- Η επιλογή των σημαντικών ιδεών-πληροφοριών του κειμένου.
- Η πληρότητα κατανόησης του κειμένου.
Αδυναμίες στο περιεχόμενο θεωρούνται:
- Αδυναμία κατανόησης ή απόκλιση από το νοηματικό κέντρο του κειμένου.
- Επιλογή δευτερευουσών ιδεών-πληροφοριών σε βάρος των κύριων-σημαντικών.
- Η ατελής (μερική) κατανόηση του κειμένου.
2. Τη γλώσσα και το ύφος (0-8 Μον.)
Θετικά στοιχεία θεωρούνται:
- Η χρήση του κατάλληλου ύφους για τη συγκεκριμένη μορφή κειμένου (πληροφοριακό ύφος).
- Η ικανότητα πύκνωσης του κειμένου μέσα από διάφορες τεχνικές (γενίκευση, αναδιατύπωση κτλ.).
- Η ορθή χρήση της γλώσσας στο επίπεδο της ορθογραφίας, της στίξης, της σύνταξης και του λεξιλογίου.
Αδυναμίες στη γλώσσα και το ύφος θεωρούνται:
- Η αξιολόγηση με την άσκηση άμεσης ή έμμεσης κριτικής-σχολιασμού στις ιδέες-πληροφορίες του κειμένου.
- Η αυτούσια-στείρα μεταφορά λέξεων και φράσεων του αρχικού κειμένου στη περίληψη.
- Οι αποκλίσεις από τους κανόνες της Νεοελληνικής Γραμματικής και του Συντακτικού της νέας ελληνικής στην ορθογραφία, στη στίξη, στη σύνταξη και το λεξιλόγιο (επαναλήψεις, ασάφειες, έλλειψη ακριβολογίας κτλ.).
3. Τη δομή (0-5 Μον.)
Θετικά στοιχεία θεωρούνται:
- Η ικανότητα παρακολούθησης ή αναδιοργάνωσης της δομής του αρχικού κειμένου και η παρουσίαση με λογική ακολουθία των βασικών ιδεών.
- Η σύνταξη ενός κειμένου με ομαλή ροή και συνοχή.
- Η επιτυχής χρήση των διαρθρωτικών λέξεων ή φράσεων.
Αδυναμίες στη δομή θεωρούνται:
- Η τυποποιημένη μεταφορά της πορείας του αρχικού κειμένου που οδηγεί σε μακροσκελή περίληψη.
- Η άτακτη παράθεση των ιδεών-πληροφοριών του κειμένου.
- Η έλλειψη συνοχής και αλληλουχίας μεταξύ των μερών-προτάσεων της περίληψης.
Βέβαια, στη συνολική θεώρηση-αξιολόγηση της περίληψης συνεκτιμούνται τα παραπάνω κριτήρια, καθώς επίσης και η πρωτοτυπία και η εικόνα του γραπτού.
Ε. Συμπληρωματικές διευκρινίσεις:
1. Η έκταση της περίληψης εξαρτάται από το είδος, το μέγεθος και τη δομή του δοθέντος κειμένου. Γι’ αυτό και συνήθως καθορίζεται η έκταση με συγκεκριμένο αριθμό λέξεων. Η δυνατότητα παρέκκλισης κυμαίνεται γύρω στο 10%, π.χ. για μια περίληψη 100-120 λέξεων γύρω στις 15 λέξεις.
2. Η περίληψη συχνά γράφεται για συγκεκριμένο σκοπό και έχει αποδέκτη, οπότε πρέπει να ενταχθεί στο ανάλογο επικοινωνιακό πλαίσιο.
Παράδειγμα 1. Αν το επικοινωνιακό της πλαίσιο είναι η συνοπτική παρουσίαση ενός κειμένου μέσα στην τάξη, τότε ο μαθητής οφείλει να την εντάξει στο ανάλογο πλαίσιο προσχεδιασμένου προφορικού λόγου (βλ. επικοινωνιακό πλαίσιο του λόγου, 4.22), με την κατάλληλη προσφώνηση («Αγαπητοί συμμαθητές,») και αποφώνηση («Ευχαριστώ για την προσοχή σας»).
Ενδεικτική πρόταση:
Αγαπητοί συμμαθητές,
Θα ήθελα να παρουσιάσω συνοπτικά το περιεχόμενο ενός κειμένου[1], το οποίο αναφέρεται στο…(θέμα) Ο συγγραφέας αρχικά…
Ευχαριστώ για την προσοχή σας
Παράδειγμα 2. Αν το επικοινωνιακό της πλαίσιο είναι η συνοπτική παρουσίαση ενός άρθρου στη σχολική τους εφημερίδα (συνοπτική αναδημοσίευση), τότε ως τίτλος μπορεί να μπει «Ένα άρθρο για…», στη συνέχεια να δοθεί η ταυτότητα του άρθρου και να παρουσιαστεί το περιεχόμενό του.
Ενδεικτική πρόταση:
Ένα άρθρο για τη σχολική βία
Σε άρθρο του στην εφημερίδα…, με τίτλο «Φαινόμενα έξαρσης της σχολικής βίας», ο …(αρθρογράφος) ισχυρίζεται ότι…
3. Η περίληψη μπορεί να γραφεί και με ενεργητική και με παθητική σύνταξη.
Ø Με την ενεργητική σύνταξη δίνουμε έμφαση στο πρόσωπο που δρα και το ύφος γίνεται άμεσο, προσωπικό και ζωντανό.
Ø Με την παθητική σύνταξη δίνουμε έμφαση στο αποτέλεσμα τής ενέργειας και το ύφος γίνεται πιο απρόσωπο και τυπικό.
4. Η περίληψη έχει πληροφοριακό χαρακτήρα, οπότε η εισαγωγή της είναι προτιμότερο να γίνεται με αναφορά στο συγγραφέα ή στο κείμενο. Μια εισαγωγή κατευθείαν από τις ιδέες-πληροφορίες του κειμένου είναι και αυτή αποδεκτή υπό την έννοια ότι ο γράφων ταυτίζεται με το συγγραφέα του κειμένου, ο οποίος επιχειρεί να πυκνώσει το κείμενό του.
[1] Αν το κείμενο έχει ταυτότητα, π.χ. τίτλο, συγγραφέας, πηγή, τότε:
«Αγαπητοί συμμαθητές,
Θα ήθελα να παρουσιάσω συνοπτικά το περιεχόμενο ενός άρθρου του…, με τίτλο…, που δημοσιεύτηκε στην…»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου