Θύματα και θύτες της τηλε-ζωής

4 πανεπιστημιακοί, ένας σκηνοθέτης και ένας δημοσιογράφος τοποθετούνται για το τηλεπαιχνίδι που έρχεται και στις δικές μας οθόνες

Της ΑΝΝΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ
Ελευθεροτυπία, 2001

Αν ζούσε ο Τζoρτζ Οργουελ, ο συγγραφέας του περίφημου «1984», ίσως να τρελαινόταν μόνο και μόνο στην ιδέα ότι τις καταγγελίες του για ολοκληρωτικές συμπεριφορές ορισμένοι τις εκμεταλλεύτηκαν, για να υλοποιήσουν ό,τι ακριβώς εκείνος κατήγγειλε.

Πετώντας αβγά οι Γάλλοι διαδηλωτές διαμαρτύρονται για την προβολή του «Λοφτ Στόρι», τη γαλλική εκδοχή του «Μεγάλου Αδελφού»

Ο λόγος για το τηλε-σκουπίδι «Μπιγκ Μπράδερ», επί το ελληνικότερον «Μεγάλος Αδελφός», που έρχεται να προσβάλει βάναυσα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Σαν άλλες μαριονέτες, 12 άτομα θα παραμείνουν σ' ένα χώρο 200 τ.μ. με κάμερες 24 ώρες το 24ωρο. Αποσπάσματα από τη συγκατοίκηση του τρόμου θα προβάλλονται καθημερινά για μισή ώρα από τον ΑΝΤ1, ενώ οι χρήστες του Διαδικτύου θα μπορούν ανά πάσα στιγμή της ημέρας να βλέπουν τη συμβίωση των συμμετεχόντων στο Ιντερνετ.

Οποιος αντέξει την ασφυκτική πίεση των media και γίνει συμπαθής στο κοινό ύστερα από εγκλεισμό τρεισήμισι μηνών θα κερδίσει το έπαθλο των 50 εκατομμυρίων δραχμών.

Η επιλογή των 12 ατόμων θα γίνει μέσα από ένα μακροσκελέστατο ερωτηματολόγιο-αίτηση, με 89 ερωτήσεις που ζητούν ποικίλα στοιχεία, από την οικονομική κατάσταση των αιτούντων, μέχρι αν είναι καπνιστές, εάν πίνουν αλκοόλ, πόσες φορές παντρεύτηκαν, πόσα παιδιά έχουν, ποιοι είναι οι καλύτεροί τους φίλοι, συγγενείς...

Και τα ερωτήματα που τίθενται είναι εάν ο σιδηρούς νόμος της δόξας και του χρήματος τα 'χει καταλύσει όλα.

Αυστηρά πρόστιμα προτείνει ο πρώην πρόεδρος του ΕΣΡ Γ. Κασιμάτης

Εάν νομιμοποιείται οποιοσδήποτε να προσβάλλει βάναυσα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Και βέβαια πώς μπορεί να προφυλαχθεί η κοινωνία από τέτοιου είδους νοσηρά φαινόμενα, που στο βωμό της τηλεθέασης, παραβιάζουν κάθε ίχνος της ιδιωτικής ζωής.

«Το "τηλεπαιχνίδι" δεν ονομάστηκε τυχαία "Μπιγκ-Μπράδερ", αποτελεί την πλέον ακραία εκδοχή κατασκευής της πραγματικότητας μέσα από τα ΜΜΕ, που μετατρέπει τους τηλεθεατές σε ηδονοβλεψίες από την κλειδαρότρυπα» υποστηρίζει ο Στέλιος Αλεξανδρόπουλος, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

«Ονοματίζοντάς το '"Μπιγκ Μπράδερ" ουσιαστικά ασκούν ομοιοπαθητική. Δεν μπορείς να τους κατηγορήσεις ότι κάνουν κάτι κακό, γιατί παραδέχονται εξ ορισμού ότι αυτό κάνουν. Ο ίδιος ο τίτλος της εκπομπής διακωμωδεί με κυνικό τρόπο μια εφιαλτική πραγματικότητα.

Εάν δεν είναι αυτό η αποθέωση του κυνισμού, τότε τι είναι; Ονοματίζοντάς το "κακό" ουσιαστικά του αφαιρούν τα ιδεολογικά και πολιτικά συμφραζόμενα που αρχικά είχε...».

Για αποθέωση του κυνισμού κάνει λόγο ο πανεπιστημιακός καθηγητής Σ. Αλεξανδρόπουλος

«Εγώ ευχαριστιέμαι που με βλέπεις και θα προσπαθήσω να ζήσω έτσι, ώστε να ευχαριστιέσαι εσύ ακόμη περισσότερο που με βλέπεις, γιατί ξέρω πως μόνον έτσι θα ευχαριστηθεί και ο Μεγάλος Αδελφός που μας βλέπει όλους», σημειώνει ο σκηνοθέτης Λάκης Παπαστάθης. «Η παμπάλαιη λειτουργία της κλειδαρότρυπας όχι μόνο γι' αυτούς που βλέπουν, αλλά και γι' αυτούς που βλέπονται, η ανθρώπινη ζωή, γίνεται "Τηλε-ζωή", ψευτοζωή για να δείχνεται. Ψευτοζωή για να πουλιέται».

Κι αναρωτιέται ποιοι θα συμμετάσχουν, αφού δεν θα είναι ήρωες ντοκιμαντέρ ή ενός μυθιστορήματος.

Ο δημοσιογράφος Στέλιος Κούλογλου, έχοντας ασχοληθεί συχνά σε ρεπορτάζ για τις προβολές του «Μπιγκ Μπράδερ» στο εξωτερικό, υποστηρίζει ότι πρόκειται για ανθρώπους «που είναι έτοιμοι να δώσουν τα πάντα για λίγη δόξα και ενδεχομένως και χρήμα, που δεν διστάζουν να ξεδιπλώσουν την προσωπική ζωή τους».

Συνήθως, πρόκειται για άτομα σχετικά χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, που έχουν τις λιγότερες αναστολές.

«Βρίσκονται σε οριακό σημείο της ζωής τους»

«Καλούνται ν' αντιδράσουν όλοι», τονίζει ο καθηγητής Βασίλης Καρδάσης

«Αυτό που δεν είχε σκεφτεί ο Οργουελ είναι ότι δεν μας αρέσει μόνο να κοιτάμε, αλλά σε κάποιους αρέσει και να τους κοιτούν. Οι συμμετέχοντες καλούνται να παίξουν σ' ένα παιχνίδι που έχει στοιχεία σαπουνόπερας και ριάλιτι σόου, με την ελπίδα να κερδίσουν, να γίνουν διάσημοι για 15 λεπτά, όπως θα έλεγε κι ο Αντι Γουόρχολ. Συχνά, επιλέγουν να πάρουν μέρος στο παιχνίδι, γιατί βρίσκονται σε οριακό σημείο στη ζωή τους, σε μια μεταβατική φάση... Είτε γιατί έχουν χωρίσει με τη γυναίκα τους είτε γιατί αρέσκονται πάρα πολύ στη δημοσιότητα. Δεν αφήνει κάποιος τη δουλειά του ή την οικογένειά του για να πάει απλώς να παίξει σ' ένα τέτοιο τηλεπαιχνίδι».

Αντίθετα με αυτό που ισχυρίζονται οι παραγωγοί τέτοιων εκπομπών, αναφέρει ο κ. Κούλογλου, τέτοιου είδους παιχνίδια δεν αντικατοπτρίζουν καθόλου την πραγματικότητα.

«Επιλέγουν ανθρώπους από 25 έως 44 ετών και αποκλείουν μεγάλες μάζες του πληθυσμού, τα παιδιά, τους εφήβους, τους ηλικιωμένους, ενδεχομένως και τους μετανάστες. Επειδή το "Μπιγκ Μπράδερ" έχει στοιχεία ριάλιτι σόου και σαπουνόπερας επιλέγουν κυρίως νέους ανθρώπους, ώστε να δημιουργηθεί κάποιο ειδύλλιο κατά τη διάρκεια της εκπομπής ή να υπάρξουν συγκρούσεις»...

«Το αληθινό ντοκιμαντέρ, επισημαίνει ο κ. Παπαστάθης μπορεί ν' αρχίσει όταν σβήσουν οι κάμερες του "Μεγάλου Αδελφού", όταν οι άνθρωποι μετά τον εγκλεισμό γυρίσουν σπίτια τους. Γέμισε ο κόσμος μεθοδικούς, νόμιμους και επιστημονικά οργανωμένους δεσμοφύλακες της ανθρώπινης ψυχής».

«Δυστυχώς, όπως επισημαίνει ο κ. Αλεξανδρόπουλος, ακόμη κι αυτή η εκπομπή που αφορά την αποθέωση του ηδονοβλεψία και έρχεται να αποκαλύψει το μέγεθος της αλλοτρίωσης που έχει υποστεί η κοινωνία μας, θα καταναλωθεί και θα τελειώσει, για να εμφανιστεί κάτι άλλο. Στο όνομα της εμπορευματοποίησης και της δημοσιότητας υπάρχουν άνθρωποι που για να συμμετάσχουν, θα γίνουν πειραματόζωα καθιστώντας δημόσιες τις πλευρές της ιδιωτικής ζωής τους».

Παραβιάζει προσωπικά δεδομένα το ερωτηματολόγιο-αίτηση, λέει η καθηγήτρια Δ. Παπαδημητρίου

Μιλώντας για το ερωτηματολόγιο που καλούνται ν' απαντήσουν οι αιτούντες για να συμμετάσχουν στο «τηλεπαιχνίδι», η Δέσποινα Παπαδημητρίου, λέκτορας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου, τονίζει ότι εξαρχής παραβιάζει προσωπικά δεδομένα τα οποία βρίσκονται στη διάθεση ενός τηλεοπτικού σταθμού.

«Δεν ενδιαφέρει κανέναν εάν οι αιτούντες καπνίζουν, πίνουν αλκοόλ, εάν είναι άθεοι ή πότε γεννήθηκαν. Ολα αυτά παραβιάζουν τη σφαίρα του ιδιωτικού, μετατρέποντας τους τηλεθεατές σε κοινωνούς της ιδιωτικής ζωής των συμμετεχόντων. Εκπομπές σαν του Α. Μικρούτσικου έφεραν το σπίτι στην τηλεοπτική οθόνη. Τώρα ο ίδιος ο τηλεοπτικός σταθμός κατασκευάζει το σπίτι, το ιδιωτικό, φέρνει όλη την εικόνα και την αναπαράγει».

Επιχειρώντας να δώσει μια απάντηση στο ερώτημά μας γιατί υπάρχει η διάθεση των ανθρώπων να εκτεθούν δημόσια, η κ. Παπαδημητρίου επισημαίνει ότι «για τους πολλούς, η τηλεόραση αποτελεί μέσο καταξίωσης, λόγω του απομονωτισμού των μεγαλουπόλεων. Ο άνθρωπος δεν αντέχει την ανωνυμία που έχει επέλθει λόγω της κατάλυσης της γειτονιάς. Μέσω των χρηματικών επάθλων εξαγοράζεται. Η τηλεόραση βοηθά στην κατασκευή δημόσιας εικόνας, καθιστώντας αναγνωρίσιμο το άτομο. Ενδεχομένως, ο ίδιος άνθρωπος να εξυπηρετηθεί πιο γρήγορα σε μια δημόσια υπηρεσία, εάν το πρόσωπό του είναι αναγνωρίσιμο. Σε αντίθεση με τους ηθοποιούς που παίζουν ένα ρόλο που έχουν επιλέξει και τους αρέσει, τα άτομα που συμμετέχουν σε τέτοιου είδους σίριαλ καλούνται να "παίξουν" τον εαυτό τους. Τα άτομα που δεν έχουν συγκροτήσει την ταυτότητά τους επιχειρούν να τη συγκροτήσουν μέσα στην τηλεόραση, από μια δημόσια κατασκευασμένη εικόνα».

Οπως υπογραμμίζει ο κ. Αλεξανδρόπουλος, η εμφάνιση στα media είναι μια ευκαιρία για να υπάρξεις μέσα στην πραγματική ζωή. Υπάρχει μια ναρκισσιστική εξατομίκευση περί των δικαιωμάτων της ιδιωτικής ζωής, αλλά όλα αυτά είναι σε τραγική αντίφαση με την τεχνολογία και τις δυνατότητές της. «Είναι αστείο όμως να μιλάμε για προσωπικά δεδομένα τη στιγμή που τα στοιχεία μας ακόμη και μέσω δορυφόρων μπορούν να γίνουν γνωστά».

Ο Βασίλης Καρδάσης, αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης και αναπληρωματικό μέλος του ΕΣΡ, επισημαίνει ότι τέτοιου είδους τηλεπαιχνίδια, όπως το «Μπιγκ Μπράδερ», συνιστούν κακοποίηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Και δυστυχώς, οι χρήστες του Διαδικτύου θα μπορούν να παρακολουθούν τους συμμετέχοντες στο «Μπιγκ Μπράδερ» επί εικοσιτετραώρου βάσεως, με απροσχημάτιστο τρόπο. Επιπροσθέτως, σκηνές από την ιδιωτική ζωή των συμμετεχόντων θα μπορούν να βλέπουν όχι μόνον οι Ελληνες, αλλά καθένας από οποιαδήποτε γωνιά του κόσμου.

«Συμμετέχουν άνθρωποι που βρίσκονται σε οριακό σημείο», υποστηρίζει ο δημοσιογράφος Σ. Κούλογλου

«Η ελληνική κοινωνία καλείται ν' αποδείξει ότι σέβεται τον εαυτό της», υποστηρίζει ο κ. Καρδάσης.

Αναφερόμενος στο ερωτηματολόγιο-αίτηση που καλούνται να υπογράψουν οι συμμετέχοντες επισημαίνει ότι θίγει συνταγματικά δικαιώματα των πολιτών. Αυτού του είδους τα τηλεπαιχνίδια ψάχνουν να βρουν θύματα που επιζητούν τη δημοσιότητα ή το χρήμα, τονίζει.

Και καλεί τόσο τους πνευματικούς ανθρώπους της Ελλάδας, όσο και την ίδια την κοινωνία των πολιτών ν' αντιδράσει και να αποδοκιμάσει το τηλεπαιχνίδι με πορείες και διαμαρτυρίες.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο κ. Παπαστάθης, που τονίζει ότι θα συμμετείχε ευχαρίστως σε δυναμικές διαδηλώσεις εναντίον του «Μεγάλου Αδελφού».

Στο εξωτερικό, σημειώνει ο κ. Καρδάσης, ξέρουμε ότι έχουν συμβεί ακόμη και αυτοκτονίες εξαιτίας τέτοιου είδους παιχνιδιών, που δημιουργούν ψυχολογικά προβλήματα στους συμμετέχοντες.

«Δυστυχώς, υπήρχαν κι εδώ κάποιοι άνθρωποι που υποστήριξαν με ένθερμο τρόπο την προβολή αυτής της εκπομπής. Σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες που αντέδρασαν με καθυστέρηση κατά την προβολή αυτού του τηλεπαιχνιδιού, το ΕΣΡ προσπάθησε ν' αντιδράσει προληπτικά, αλλά το Σύνταγμα δεν του δίνει αυτό το δικαίωμα. Μπορεί ν' αντιδράσει μόνον κατασταλτικά».

Για ανθρώπους που καθίστανται πειραματόζωα με τέτοιου είδους εκπομπές κάνει λόγο και ο πρώην πρόεδρος του ΕΣΡ, συνταγματολόγος Γιώργος Κασιμάτης.

«Δεν είναι στη διάθεση του καθενός να παραιτείται από την αξιοπρέπειά του», ισχυρίζεται ο κ. Κασιμάτης. «Οι συμβάσεις που θα γίνουν με τους ανθρώπους που προθυμοποιούνται να εγκλειστούν και θα υποστούν το πείραμα προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το ΕΣΡ μπορεί να παρέμβει κατασταλτικά επιβάλλοντας πρόστιμα».

«Η ανθρώπινη ζωή γίνεται τηλε-ζωή», τονίζει ο σκηνοθέτης Λ. Παπαστάθης

Το γεγονός ότι υπάρχει υψηλή τηλεθέαση «και ότι ο λαός το θέλει», όπως υπογραμμίζει ο κ. Κασιμάτης, δεν σημαίνει ότι νομιμοποιούνται τα κανάλια να προβάλλουν οτιδήποτε προκλητικό.

«Διακοπή της εκπομπής και πρόστιμα»

Ως μέσο πίεσης, στο βαθμό που θα παραβιάζονται συνταγματικά τα ανθρώπινα δικαιώματα των συμμετεχόντων, ο ίδιος προτείνει τη διακοπή της εκπομπής ή την επιβολή προστίμων ύψους εκατοντάδων εκατομμυρίων δραχμών, όπως συνέβη παλαιότερα και με την εκπομπή της δημοσιογράφου Νατάσας Ράγιου, όταν έγινε αφορμή για να αυτοκτονήσει κάποιος που «φωτογραφήθηκε» για βιασμό.

Στο ερώτημά μας αν υπάρχει φρένο της κοινωνίας στο βωμό της τηλεθέασης, ο Στέλιος Κούλογλου είναι αισιόδοξος.

«Στην Αμερική σήμερα προβάλλουν ένα τηλεπαιχνίδι με θέμα το φόβο, όπου οι συμμετέχοντες οφείλουν να περνούν ακόμη και μέσα από δωμάτια με αρουραίους. Οι κοινωνίες περνούν κρίση έλλειψης αξιών και έχει επιβληθεί ο νόμος της δόξας και του χρήματος με οποιοδήποτε τίμημα. Πιστεύω ότι τελικά θα φτάσουμε σε τέτοιο οριακό σημείο, που θα καταργηθούν εντελώς οι μετρήσεις της τηλεθέασης. Κάποια στιγμή η κοινωνία, λόγω του μεγάλου εξευτελισμού που θα έχει υποστεί, θα αναγκαστεί να αντιδράσει».

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ