Το θέμα πανελληνίων 2012 στη Νεοελληνική Γλώσσα-έκθεση

 

Πανανθρώπινο μήνυμα τέχνης

Κάθε πολιτισμός έχει τα όρια και το στίγμα του στον ιστορικό χώρο και χρόνο. Μέσα ωστόσο στην ιστορία του κόσμου, το αρχαιοελληνικό αισθητικό επίτευγμα σημαδεύει την καταγωγή μιας τέχνης με πανανθρώπινο μήνυμα και με διαστάσεις παγκόσμιες, θα έλεγα σχεδόν εξωχρονικές. Πρώτη έκφραση της αποστασιοποίησης του ανθρώπου από την αναγκαιότητα της φύσης, χάρη στη μεταμόρφωση της ύλης σε πνεύμα, το ελληνικό πλαστικό κατόρθωμα δηλώνει την επίμονη και έλλογη προσπάθεια του καλλιτέχνη να δαμάσει το πάθος και τη μοίρα με τα έργα του νου και της καρδιάς, αυτά που φέρνουν τον άνθρωπο όλο και πιο κοντά στο Θεό, αυτά που τον οδηγούν δίπλα στο συνάνθρωπο.

Αποκρυστάλλωμα μιας ορθής και όρθιας σκέψης, το αρχαίο άγαλμα (μεμονωμένο ή ως αναπόσπαστο μέρος αρχιτεκτονικού συμπλέγματος) καθαγιάζει και αγλαΐζει1 τους χώρους της πόλης. Σήμα ανάτασης ψυχικής και ορόσημο πανάρχαιας μνήμης, θυμίζει στους πολίτες την αμέριστη ευθύνη τους για τη συνοχή της κοινωνικής ομάδας και ορθώνεται εγγυητής της ιστορικής αλληλεγγύης του συνόλου. Διαγράφει ο τεχνίτης τα πλαίσια μιας πάντα ευνομούμενης και ισορροπημένης πολιτείας, έτσι όπως την ονειρευόταν η νεογέννητη δημοκρατία και έτσι όπως την ορίζει η πλατιά ειρηνευτική κίνηση του θεϊκού βραχίονα στο αέτωμα του ολυμπιακού ναού. Κίνηση που αναδεικνύει τον Απόλλωνα ρυθμιστή στη διαμάχη του ανθρώπου με το ζώο, με το μυθικό Κένταυρο, στην Ολυμπία, και οργανωτή της ζωής μέσα στο φως του λόγου. Το πέρασμα από το μύθο στο λόγο έγινε, χάρη στην τέχνη, άγαλμα, θέαμα και θεωρία. […]

Το πέρασμα από το ζώο, την άγρια φύση και τους αγρούς, στο δομημένο άστυ και στην οργανωμένη πόλη, ας πούμε τη θεϊκή μετάβαση από την κυνηγέτιδα Άρτεμι στην πολιάδα Αθηνά, δηλώνει με κάθε της μορφή και σε κάθε της βήμα η αρχαία ελληνική τέχνη, πρώτη αυτή εγρήγορση του ανθρώπου στον κόσμο του ελεύθερου πνεύματος. Αυτό ίσως είναι το συνοπτικό μέγιστο μάθημα του αρχαιοελληνικού βιώματος, των ανθρώπων που πρώτοι σμίλευσαν στο ξύλο, στην πέτρα και στο μάρμαρο, τη μορφή της εσωτερικής ενατένισης, συνδυασμένη με την ιδεατή πληρότητα της φυσικής ομορφιάς. Μαρτυρεί για τα λεγόμενά μου το αινιγματώδες χαμόγελο του αρχαϊκού κούρου και η ανείπωτη έκπληξη στο βλέμμα της κόρης μέσα στην πολύπτυχη φορεσιά της.

Ιδού η απαρχή της προσπάθειας για γνώση και για αυτογνωσία, ιδού το πρώτο ερωτηματικό, το για πάντα αναπάντητο, ιδού η αυγή του μυστηρίου που οδήγησε τον άνθρωπο να γίνει πλάστης αθάνατου έργου, δημιουργός δηλαδή θεών. Δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο πριν ανακαλύψει τον τέλειο άνθρωπο. Το συντροφικό συναπάντημα του ανθρώπου με τους θεούς διδάσκει η αρχαία αισθητική, στην προσπάθειά της να αιχμαλωτίσει την τέλεια μορφή την πάντα μετέωρη και πάντα τεταμένη προς μια ιδεατή πληρότητα, προς ένα αέναο γίγνεσθαι. Να γιατί η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή: είναι η τέχνη πυξίδα και σταθερός προσανατολισμός, αυτή που δεν γνώρισε αμηχανίες και αγνοεί τα αδιέξοδα, γι’ αυτό και εμπνέει κάθε αναγέννηση, γι’ αυτό και μένει η βάση κάθε πνευματικής παλιννόστησης προς το ουσιώδες, δηλαδή τη δημιουργία ελευθερίας.
Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ
Πολιτισμός και Ελληνισμός
Προσεγγίσεις, Αθήνα 2007
(Διασκευή)

A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις).
Μονάδες 25
Β1. Η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή. Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της φράσης σε μία παράγραφο (70-90 λέξεις).
Μονάδες 10
Β2. α) Να βρείτε τους δύο τρόπους πειθούς που χρησιμοποιεί η συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με μία αναφορά για κάθε τρόπο (μονάδες 6).
β) Να εντοπίσετε στο κείμενο τέσσερις λέξεις ή φράσεις με μεταφορική σημασία (μονάδες 4).
Μονάδες 10
Β3. α) επίτευγμα, δαμάσει, μετάβαση, πληρότητα, ουσιώδες: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις (μονάδες 5).
β) έλλογη, κοντά, συνοπτικό, φυσικής, αιχμαλωτίσει: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις (μονάδες 5).
Μονάδες 10
Β4. Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης στις παρακάτω φράσεις και να τις μετατρέψετε στο αντίθετο είδος:
Διαγράφει ο τεχνίτης τα πλαίσια μιας πάντα ευνομούμενης και ισορροπημένης πολιτείας (μονάδες 2).
Δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο πριν ανακαλύψει τον τέλειο άνθρωπο (μονάδες 3).
Μονάδες 5
Γ1. Σε ημερίδα του δήμου σου με θέμα «Τέχνη και Ζωή» συμμετέχεις ως εκπρόσωπος του σχολείου σου με εισήγηση 500-600 λέξεων. Στην εισήγηση αυτή αναφέρεσαι στην προσφορά της Τέχνης στους νέους σήμερα, καθώς και στους τρόπους με τους οποίους μπορεί το σχολείο να συμβάλλει στην ουσιαστική επαφή τους με αυτήν.
Μονάδες 40

ΠΑΡΑΤΙΘΕΝΤΑΙ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2012 ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (ΕΚΘΕΣΗ)

Α. Περίληψη

Μια ενδεικτική πρόταση

Το κείμενο αναφέρεται στην οικουμενική, διαχρονική και ανθρωπιστική διάσταση της αρχαίας ελληνικής τέχνης, η οποία, σύμφωνα με τη συγγραφέα, εκφράζει την φυσική και υλική υπέρβαση της ανθρώπινης ύπαρξης. Τρανό παράδειγμα αποτελεί η γλυπτική, η οποία αποδεικνύει την ψυχική ανάταση του ανθρώπου, την κοινωνική του συγκρότηση και τη μετάβαση από το μύθο στο λόγο. Η αρχαία ελληνική τέχνη γενικότερα, αφενός διδάσκει τη μετάβαση από πρωτόγονες σε οργανωμένες μορφές ζωής και κοινωνίας, όπου οι πολίτες της χαρακτηρίζονται από ελεύθερη σκέψη, εσωτερική αναζήτηση και αισθητική πληρότητα και αφετέρου αποκαλύπτει τον αγώνα του ανθρώπου για γνώση, αυτογνωσία και τελειοποίηση. Και για τους λόγους αυτούς, καταλήγει η συγγραφέας, η αρχαία ελληνική τέχνη θα αποτελεί πάντα μια πρωτοπορία για την αναγέννηση του ανθρώπου.       

Β1. Ενδεικτική απάντηση:

Η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή. Και αυτό διότι… (αιτιολόγηση και τεκμήρια), π.χ. η αρχαία ελληνική τέχνη μεταφέρει μέσα στο χρόνο θεμελιώδεις αξίες, όπως είναι η δημοκρατία, η ελευθερία, η δικαιοσύνη… και προτρέπει σε συνεχή αγώνα για την προάσπιση και ενίσχυση αυτών …/ ενσαρκώνει την αταλάντευτη πίστη του ανθρώπου στην ανανέωση και αναμόρφωση των δομών και δεδομένων, την αναζήτηση του νέου, του καινοτόμου, του ριζοσπαστικού…/ Και όλα αυτά συνεχίζουν να αποτελούν ζητούμενα… και θα συνεχίσουν να αποτελούν αιτήματα στην πορεία του ανθρώπου προς την πρόοδο και την ευημερία….  

Β2. α. Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη…επιδιώκει να διεγείρει το συναίσθημα του θαυμασμού και της περηφάνιας… με τη χρήση λέξεων-φράσεων με μεταφορική σημασία και συγκινησιακά φορτισμένων («πλάστης αθάνατου έργου / δάμασε/ να αιχμαλωτίσει / τέλεια μορφή/ αέναο γίγνεσθαι κ.λπ.»)…/ με αφήγηση («δάμασε…άνθρωπο»)…/ κ.λπ.

β. Επίκληση στη λογική… με χρήση επιχειρήματος: «Να γιατί…δημιουργία ελευθερίας»… και τεκμηρίων: εμπειρικές αλήθειες (π.χ. «Δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο» / «είναι η τέχνη πυξίδα και σταθερός προσανατολισμός»…)   

Β3. Υπάρχουν πάρα πολλές, π.χ.: «το ελληνικό πλαστικό κατόρθωμα / να δαμάσει το πάθος / καθαγιάζει / ανάτασης ψυχικής…/ εγγυητής της ιστορικής αλληλεγγύης / …/ δάμασε το ζώο /… κ.λπ.»

Β4. α. επίτευγμα: κατόρθωμα, δημιούργημα…

δαμάσει: χαλιναγωγήσει, τιθασεύσει, υποτάξει, ημερώσει…

μετάβαση: πέρασμα, μεταφορά, μεταπήδηση…

πληρότητα: ολοκλήρωση, ολότητα…

ουσιώδες: βασικό, θεμελιώδες, κύριο…

β. έλλογη: άλογη, παράλογη…

κοντά: μακριά…

συνοπτικό: αναλυτικό, εκτενές…

φυσικής: τεχνητής

αιχμαλωτίσει: απελευθερώσει, αποδεσμεύσει…

Β5. α. Ενεργητική σύνταξη

Μετατροπή σε παθητική: Τα πλαίσια μιας πάντα ευνομούμενης και ισορροπημένης πολιτείας διαγράφονται από τον τεχνίτη

β. Ενεργητική σύνταξη

Μετατροπή σε παθητική: Το ζώο δαμάστηκε από την ελληνική τέχνη πριν ανακαλυφθεί ο τέλειος άνθρωπος

Γ. Κατευθύνσεις στις οποίες θα μπορούσε να κινηθεί ο μαθητής, προκειμένου να αναπτύξει το συγκεκριμένο θέμα:

Προσφώνηση: Αγαπητέ κύριε Δήμαρχε, αγαπητοί συνδημότες και συνδημότισσες, κυρίες και κύριοι,

Πρόλογος: Ο μαθητής μπορεί, ως εκπρόσωπος του σχολείου του, καταρχάς να χαιρετήσει την πρωτοβουλία του δήμου… να μιλήσει για τη σημασία τέτοιων πρωτοβουλιών… και στη συνέχεια να επισημάνει πως μεταφέρει τις απόψεις και τους προβληματισμούς των συμμαθητών του… που απηχούν και τις αγωνίες όλων των νέων…   

Κύριο Μέρος:

Ζητούμενο α: Ο μαθητής μπορεί να μιλήσει για την προσφορά της Τέχνης στους νέους εστιάζοντας στο σήμερα, να αποδείξει δηλαδή πως μέσω της επαφής με την τέχνη προκύπτουν οφέλη, τα οποία μπορούν να πιστωθούν οι νέοι στις μέρες μας… π.χ.:

• Αισθητική καλλιέργεια… σε μια εποχή που κυριαρχεί η κακογουστιά και η αντιαισθητικότητα…
• Πνευματική άσκηση… κριτικός νους… ελεύθερη σκέψη… τη στιγμή που παντού παραμονεύουν μηχανισμοί χειραγώγησης και εξανδραποδισμού…
• Δημιουργικότητα… αυτενέργεια… έκφραση και άρα ενδυνάμωση της δημιουργικής φλόγας… τη στιγμή που…
• Επαφή με το χώρο των αρχών και αξιών… άρα ηθική συνείδηση και συγκρότηση… σε μια εποχή που μεσουρανεί η ανηθικότητα, η διαφθορά, η σήψη…
• Ευαισθησίες, συναισθήματα, ανθρωπιά… όλα αυτά που σήμερα τείνουν να εξαφανιστούν…
• Ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση απέναντι στα προβλήματα και στα κακώς κείμενα της εποχής μας… πρωτοπορία… αγώνας… επανάσταση… και πολύ περισσότερο σήμερα που ως χώρα, κοινωνία, ανθρωπότητα βυθιζόμαστε σε βαθιά κρίση…  
• Κ.λπ.  

Ζητούμενο β: Ο μαθητής οφείλει να προτείνει συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους μπορεί το σχολείο να συμβάλλει στην ουσιαστική επαφή των μαθητών με την τέχνη. Ενδεικτικά αναφέρονται:

• Ενίσχυση των μαθημάτων καλλιτεχνικής και αισθητικής αγωγής… μέσω της αλλαγής των μεθόδων διδασκαλίας… της χρήσης εποπτικών μέσων… την ύπαρξη ειδικών αιθουσών…
• Διαθεματική προσέγγιση και διδασκαλία της τέχνης… διάχυση σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα… πολλαπλασιαστική δράση…
• Δημιουργία «ζωνών τέχνης και πολιτισμού»… καλλιτεχνικά εργαστήρια προς επιλογή…
• Δράσεις βιωματικής επαφής με τα προϊόντα της τέχνης… π.χ. επισκέψεις σε…/ βιωματική διδασκαλία (Σολωμό στο Λόφο του Στράνη)…/ εκθέσεις…/ διαγωνισμοί καλλιτεχνικοί…/…
• Ανοιχτές συζητήσεις με θέμα την τέχνη…π.χ.: σχολικές ημερίδες…/ δίκτυα σχολείων…/…  

Επίλογος: Ο μαθητής μπορεί, κλείνοντας, να παροτρύνει και το δήμο και τους ακροατές να στραφούν προς την τέχνη και να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την ενίσχυσή της… διότι η τέχνη αποτελεί γενικότερα την πυξίδα για την πορεία που πρέπει διαχρονικά ο άνθρωπος, η κοινωνία και η ανθρωπότητα να διαγράψει και να ακολουθήσει

Αποφώνηση: Ευχαριστώ για την προσοχή σας