Παράγραφος / Δομή παραγράφου

Α. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

1. Παράγραφος είναι το αυτοτελές τμήμα του λόγου που αναπτύσσει σε βάθος και με πληρότητα μια ιδέα.
2. Με τη χρήση της παραγράφου επιδιώκεται η επαρκής πληροφόρηση πάνω σε μια ιδέα (κατευθυντήρια ιδέα), η οποία αποτελεί μέρος του ευρύτερου προβληματισμού ενός θέματος (κύρια προς διαπραγμάτευση ιδέα).
3. Η προώθηση των ιδεών ενός παραγόμενου κειμένου γίνεται με παραγράφους.
4. Κάθε παράγραφος πραγματεύεται μία βασική-κατευθυντήρια ιδέα. Με την παράγραφο προωθείται η σε βάθος διερεύνηση και ανάπτυξη αυτής της ιδέας.
5. Η παράγραφος αποτελεί - δομικά και λειτουργικά - μια μικρογραφία ενός παραγόμενου κειμένου:

α. Από την άποψη της δομής, διότι απαιτεί ένα σαφές και συγκροτημένο σχέδιο ανάπτυξης και κατά συνέπεια διαθέτει πρόλογο (Θεματική Πρόταση), κυρίως θέμα (Λεπτομέρειες/Σχόλια) και επίλογο (Κατακλείδα).

β. Από την άποψη της λειτουργίας, γιατί αποτελεί την αναλυτική διερεύνηση και πληροφόρηση πάνω σε ένα -επιμέρους- θέμα.

Β. ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Μια παράγραφος αναπτύσσεται με την ακόλουθη δομή:

α. Θεματική Πρόταση ή Περίοδος (Θ.Π.) (πρόλογος της παραγράφου).

β. Λεπτομέρειες/Σχόλια (ανάπτυξη της παραγράφου).

γ. Κατακλείδα πρόταση (επίλογος της παραγράφου).

1. Θεματική Πρόταση ή Περίοδος

Είναι η πρόταση που εκφράζει-αποδίδει τη βασική-κατευθυντήρια ιδέα της παραγράφου, πληροφορεί δηλαδή τον αναγνώστη γι’ αυτό που πρόκειται να αναπτυχθεί στην παράγραφο. Ειδικότερα, η Θ.Π.:

·         πληροφορεί για το θέμα, παρουσιάζει δηλαδή τη βασική-κατευθυντήρια ιδέα της παραγράφου,

·         φανερώνει τη σχέση της παραγράφου με τη συνολική προβληματική του θέματος,

·         φανερώνει τη σχέση της παραγράφου με την ή τις προηγούμενες παραγράφους του κειμένου,

·         συμπυκνώνει το νοηματικό βάρος της παραγράφου.

Η θέση της Θ.Π.: η Θ.Π. βρίσκεται συνήθως στην αρχή της παραγράφου, γιατί συνηθίζουμε την παραγωγική πορεία στην ανάπτυξή της.

Ωστόσο, όμως, μπορεί να βρίσκεται και:

·         στο τέλος της παραγράφου, όταν αναπτύσσουμε επαγωγικά το συλλογισμό μας,

·         στη μέση, όταν ακολουθούμε έναν συνθετικό τρόπο σκέψης, π.χ. μπορεί να λειτουργεί ως «γέφυρα» για τη ένωση των δύο μισών μιας σύγκρισης,

·         ή ακόμη και να απουσιάζει, οπότε εύκολα μπορούμε να την εννοήσουμε από τα συμφραζόμενα.

Βασικά ζητούμενα (αρετές): Η Θ.Π. πρέπει:

• να είναι σαφής και ακριβής ως προς τη διατύπωση και το νόημα που εμπεριέχει,
• να είναι άμεση και εύστοχη ως προς το στόχο που υπηρετεί σε σχέση με την κύρια ιδέα που διαπραγματεύεται το κείμενο (αλληλουχία), π.χ. αν πρόκειται για αιτιολόγηση ενός φαινομένου, να αποδίδει άμεσα και εύστοχα μία αιτία αυτού,
• να συνδέεται λεκτικά-μορφικά (συνοχή) με την προηγούμενη ή τις προηγούμενες παραγράφους,
• να προετοιμάζει-παραπέμπει στον τρόπο ανάπτυξης που θα ακολουθηθεί στις Λεπτομέρειες. 

2. Λεπτομέρειες/Σχόλια

 Οι Λεπτομέρειες/Σχόλια αποτελούν τις επιμέρους ιδέες με τις οποίες διερευνάται και αναπτύσσεται η Θεματική Πρόταση. Πρόκειται, δηλαδή, για αναλυτικές προτάσεις, οι οποίες θα αναπτύξουν με πληρότητα και θα πληροφορήσουν με επάρκεια τον αναγνώστη, σχετικά με τη Θ.Π. και το λόγο ύπαρξης της παραγράφου, δηλαδή με τη σχέση της με τον ευρύτερο προς διαπραγμάτευση θέμα

Οι προτάσεις αυτές διακρίνονται σε:

α) Βασικές προτάσεις (κύρια νοήματα, βαρύνουσες πληροφορίες). Είναι οι προτάσεις οι οποίες υποστηρίζουν άμεσα την κατευθυντήρια ιδέα της παραγράφου και την καθιστούν πιο κατανοητή (την αναπτύσσουν παρουσιάζοντας τις εκφάνσεις της, την αποδεικνύουν και την ολοκληρώνουν)

β) Βοηθητικές προτάσεις (δευτερεύοντα, συμπληρωματικά νοήματα και μη βαρύνουσες πληροφορίες). Είναι οι προτάσεις -κατά βάση δευτερεύουσες προτάσεις- οι οποίες:

·         υποστηρίζουν άμεσα τη βασική πρόταση στην οποία ανήκουν (την αναπτύσσουν, πληροφορώντας τον αναγνώστη για κάτι νέο ή διαφορετικό για την πρόταση αυτήν ή την επεξηγούν)

·         υποστηρίζουν έμμεσα την κατευθυντήρια ιδέα της παραγράφου, βοηθώντας τις βασικές προτάσεις στις οποίες ανήκουν να αποσαφηνίσουν, να προωθήσουν και να αναλύσουν πληρέστερα αυτήν.

Βασικά ζητούμενα (αρετές): Οι Λεπτομέρεις/Σχόλια πρέπει:

·         να στηρίζουν άμεσα και εύστοχα τη Θ.Π.,

·         να συνδέονται νοηματικά-λογικά μεταξύ τους (αλληλουχία νοημάτων),

·         να συνδέονται λεκτικά-μορφικά   μεταξύ τους (συνοχή, π.χ. με διαρθρωτικές λέξεις κ.λπ.),

·         η καθεμιά ξεχωριστά και όλες μαζί να συνδέονται και να υποστηρίζουν την ανάπτυξη της κατευθυντήριας ιδέας της Θ.Π. (ενότητα),

·         να ακολουθούν τον κατάλληλο τρόπο ανάπτυξής τους, έτσι όπως αυτός καθορίζεται από τη διατύπωση της Θ.Π., π.χ. με αιτιολόγηση, με σύγκριση-αντίθεση, κ.λπ.,

·         να διατάσσονται-οργανώνονται με τρόπο ώστε να συγκροτούν έναν έγκυρο και ολοκληρωμένο συλλογισμό ανάπτυξης και απόδειξης της κατευθυντήριας ιδέας (να την επεξηγούν, να την ξεδιπλώνουν, να την αποδεικνύουν με επιχειρήματα, να την στηρίζουν με τεκμήρια και να οδηγούν στο απαιτούμενο λογικό συμπέρασμα). 

 3. Κατακλείδα 

Είναι η πρόταση η οποία επισφραγίζει την παράγραφο, συνοψίζοντας τα όσα έχουν λεχθεί σχετικά με την κατευθυντήρια ιδέα της παραγράφου και δίνοντας στην παράγραφο μια ολοκληρωμένη μορφή. Η πρόταση κατακλείδα πρέπει να θυμίζει στον αναγνώστη την κύρια ιδέα (Θ.Π.) της παραγράφου[1].

Ειδικότερα, ο «καθαρός ρόλος» της Κατακλείδας είναι να συνοψίζει τον προβληματισμό της παραγράφου, όπως αυτός έχει αναπτυχθεί στις Λεπτομέρειες και κυρίως όταν αυτός είναι σύνθετος και μεγάλος σε έκταση, προκειμένου η παράγραφος να αποκτήσει μια ολοκληρωμένη μορφή και να μην μένει μετέωρη[2]. Οπότε ο βασικός της ρόλος είναι συγκεφαλαιωτικός-επιβεβαιωτικός (συγκεφαλαιωτική-επιβεβαιωτική κατακλείδα). Η κατακλείδα σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να παρουσιάζει καινούργια γνώμη.[3]

Από εκεί και ύστερα, εν είδει κατακλείδας (σε θέση κατακλείδας) μπορεί να λειτουργήσουν:

• Προτάσεις οι οποίες αποτελούν το Συμπέρασμα ενός συλλογισμού που αναπτύσσεται στις Λεπτομέρειες και οι οποίες αποδεικνύουν τον ισχυρισμό-θέση της Θεματικής Πρότασης. Στην περίπτωση αυτή η περίοδος που αποτελεί το Συμπέρασμα του συλλογισμού (συλλογιστικού επιχειρήματος) κανονικά εντάσσεται στις Λεπτομέρειες, επειδή όμως έρχεται να ολοκληρώσει τον συλλογισμό και να συνάγει ένα συμπέρασμα που αποδεικνύει και επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό της Θεματικής Πρότασης, μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει και θέση Κατακλείδας.  
• Προτάσεις που αποτελούν προέκταση του αρχικού νοήματος, όπως αυτό καταγράφεται με τη Θεματική Πρόταση, οπότε το περιεχόμενό της σ’ αυτήν την περίπτωση προέρχεται από τη Θεματική Πρόταση και αποτελεί μια διεύρυνση – επέκταση αυτής. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να υπάρχει συγκεφαλαίωση και στη συνέχεια «προέκταση» σκεπτικού ή μόνο «προέκταση», οπότε εννοείται η συγκεφαλαίωση.
• Προτάσεις που προετοιμάζουν τη μετάβαση στην επόμενη παράγραφο, οπότε λειτουργεί μεταβατικά. Και στην περίπτωση αυτή μπορεί να υπάρχει συγκεφαλαίωση και στη συνέχεια «μετάβαση» (συγκεφαλαιωτική και μεταβατική κατακλείδα) ή μόνο «μετάβαση» (μεταβατική ή προεξαγγελτική κατακλείδα).

Η πρόταση Κατακλείδα ενδέχεται να απουσιάζει, όταν, καθώς ολοκληρώνεται η ανάπτυξη των Λεπτομερειών, επιτυγχάνεται η πλήρης και ολοκληρωμένη κατανόηση της παραγράφου, οπότε η σύνοψη καθίσταται περιττή.

---

[1] Γρηγοριάδης, Ν., (1993), Το δημιουργικό γράψιμο, η τέχνη και η τεχνική του-Η Παράγραφος, Εκδ. Κώδικας

[2] Γρηγοριάδης, Ν., (1993), Το δημιουργικό γράψιμο, η τέχνη και η τεχνική του-Η Παράγραφος, Εκδ. Κώδικας

[3]  Γιαβρής, Α.,  Παράγραφος: η δομή και η λειτουργία της, εκδόσεις Κέδρος.