Δημιουργική γραφή: ένα «όχημα» για τη διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης

Δημιουργική γραφή: ένα «όχημα» για τη διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης

Βασίλης Πρασσάς

Εργαστήριο

Ζάκυνθος, 12 Νοεμβρίου 2015

ΤΙ ΠΕΡΙΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ

Η Δημιουργική Γραφή:

• Είναι κάτι το εντελώς ρευστό και ελεύθερο, που δεν υπακούει σε αυστηρούς κανόνες
• Είναι η ελεύθερη έμπνευση και δημιουργία
• Είναι η ενεργοποίηση και έκφραση της δημιουργικής μας πνοής
• Είναι το ψαχούλευμα πίσω από το πιθανό
• Είναι η ανυπακοή στις επιταγές και ερμηνείες της λογικής
• Είναι η ανατροπή της καθημερινής «οικείας» αίσθησης της πραγματικότητας, για να ανακαλύπτουμε νέες όψεις αυτής («ανοικείωση» της πραγματικότητας κατά τον Shklovsky)
  
  
• Είναι να χανόμαστε στους συνειρμούς
• Είναι η κινητοποίηση της εσωτερικής μας όραση (τα «μάτια της ψυχής»)
• Είναι να αφουγκραζόμαστε τη διαίσθησή μας
• Είναι να αφυπνίζουμε και να πυροδοτούμε τις αισθήσεις μας
• Είναι να καλπάζουμε καβάλα στη φαντασία μας
• Είναι να αφήνουμε τις λέξεις να μας ταξιδεύουν
• Είναι η απομάκρυνση από τις κοινές χρήσεις της γλώσσας
• Είναι να δίνουμε χρώματα στις λέξεις
• Είναι να περιπλανιόμαστε στην πολυσημία
• Είναι να απολαμβάνουμε τη σύγχυση
• Είναι να πασχίζουμε για τη μορφή και όχι μόνο για την πληροφορία του μηνύματος
• Είναι να στοχεύουμε στην αισθητική απόλαυση
• Είναι να αισθανόμαστε βαθιά τους άλλους και τα πράγματα
• Είναι να αποδεχόμαστε τα συναισθήματά μας
• Είναι να συνομολογούμε όσα μας φαίνονται ανομολόγητα
• Είναι να δίνουμε ένταση στις σκέψεις και τα συναισθήματά μας
• Είναι να απολαμβάνουμε την εμπειρία
• Είναι τελικά αυτό που λέει ο Καζαντζάκης: «Έχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα, ζωγράφισε την Παράδεισο και μπες μέσα»

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

Οικολογική συνείδηση είναι ο τρόπος με τον οποίο ο καθένας από εμάς και όλοι μαζί σκεφτόμαστε τον εαυτό μας και τη φύση και συνειδητοποιούμε την ανάγκη υιθέτησης πρακτικών και στάσεων ζωής φιλικών προς το περιβάλλον. Δεν πρέπει, βέβαια, να γίνεται αντιληπτή ως μια αφηρημένη έννοια, ως μια διαδικασία προσωπικής μόνο ενδοσκόπησης, αλλά είναι άμεσα συνυφασμένη με τη κουλτούρα μιας κοινωνίας. Η οικολογική, λοιπόν, συνείδηση δεν αποτελεί ένα στατικό μέγεθος, αντιθέτως εμπερικλείει μέσα της τη δυναμική της ανθρώπινης δράσης, τα αποτελέσματα της οποίας την ενισχύουν και την ενδυναμώνουν και υπό αυτήν την έννοια είναι μια μορφή κοινωνικής συνείδησης.

Η δημιουργική γραφή, με τη σειρά της, μπορεί να στοχεύσει στο «πυρήνα της συνείδησης», στην παροχή δηλαδή ερεθισμάτων που θα ενεργοποιήσουν διεργασίες αυτο-διαμόρφωσης της συνείδησης και αυτο-ρύθμισης της στάσης απέναντι στη φύση και ενέχει, ως εκ τούτου, τον μικρότερο δυνατό βαθμό χειραγώγησης προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν επιχειρεί, δηλαδή, να δομήσει μια «τεχνητή συνείδηση», αλλά κινητοποιεί αυτοματισμούς αποδόμησης και αναδόμησης των εμπειρικών και ιδεο-συναισθηματικών φορτίων, προκειμένου το υποκείμενο να σχηματοποιήσει τη δική του, προσωπική αντίληψη και γνώση για το θέμα. Και υπό αυτήν την έννοια εντάσσεται μέσα στο πλαίσιο της Διδακτικής του Υποκειμένου και όχι του Αντικειμένου, καθιστώντας τον μαθητή υποκείμενο της γνώσης και όχι δέκτη αυτής (κονστρουκτιβισμός).

ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ

Α. Θα επιχειρηθεί μια προσομοίωση για το πώς μπορούν να εφαρμοστούν οι τεχνικές δημιουργικής γραφής σε προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ή σε project στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης.

Β. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

1. Επιλέγουμε το ερέθισμα, το οποίο είναι σχετικό με το θέμα του προγράμματος (οπτικό, π.χ. φωτογραφία, εικόνα, ζωγραφιά, κείμενο, φυσική παρατήρηση… ακουστικό, π.χ. αφήγηση, ήχος, μουσική ή οπτικοακουστικό, π.χ. εικόνα και ήχος, βίντεο, ταινία μικρού μήκους κ.λπ.)
2. Χωρίζουμε σε ομάδες των 3-5 μελών
3. Προετοιμασία: Εξηγούμε τι είναι δημιουργική γραφή, σε ποιο πεδίο θα την εφαρμόσουμε, πώς θα την εφαρμόσουμε, γιατί/ τι αποσκοπούμε (στόχοι)
4. Έναρξη της εφαρμογής:
   • Δίνεται το ερέθισμα στους μαθητές, π.χ. να επιλέξουν ως ομάδα κάποια από τις φωτογραφίες
   • Δραστηριότητες για ΖΕΣΤΑΜΑ-ΠΡΟΘΕΡΜΑΝΣΗ, π.χ. «καταιγισμός ιδεών»…
   • Δραστηριότητες για ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ
   • Δραστηριότητες για ΔΙΑΧΥΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗ
   • ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ
5. Βασικά ζητούμενα: η υποστήριξη του εγχειρήματος και η υποστήριξη των μαθητών μέσω της στοχευμένης τροφοδότησης κάθε φορά που «κολλάνε»
6. Βασικός στόχος: να απολαύσουν την εμπειρία και μέσω αυτής να κινητοποιήσουν τους μηχανισμούς διαμόρφωσης οικολογικής συνείδησης

Α’ Φάση: ΖΕΣΤΑΜΑ

1^η Δραστηριότητα: ενεργοποιήστε τη «συνειρμική σας όραση» με την «τεχνική του καταιγισμού ιδεών» (brainstorming) ( … λεπτά)

Γράψτε λέξεις-φράσεις που συνειρμικά-αυτόματα σας έρχονται στο μυαλό, παρατηρώντας τη φωτογραφία

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Στόχοι: η απελευθέρωση της σκέψης / η ανάπτυξη αυτοματισμών ως προς τη λήψη του ερεθίσματος

2^η Δραστηριότητα: κινητοποιήστε τους μηχανισμούς αυτοεπίγνωσης (self awareness) με την «τεχνική των clusters σκέψεων και συναισθημάτων» (… λεπτά)

Γράψτε μια συστάδα-ομάδα σκέψεων και συναισθημάτων που σας δημιουργούνται, παρατηρώντας τη φωτογραφία

Τροφοδοτικές ερωτήσεις: (Τι σκέφτεστε/πιστεύετε/νομίζετε; Και τι νιώθετε/αισθάνεστε/ποιο συναίσθημα δημιουργείται μέσα σας;)

Στόχοι: η ενεργοποίηση της αντίληψης και της αισθαντικότητας, βασικές αρχές της νοητικής και συναισθηματικής νοημοσύνης και προϋποθέσεις της αυτοεπίγνωσης, αλλά και της αυτορρύθμισης

Συμπληρωματικές δραστηριότητες:

α. Ξαναγυρίστε στη δραστηριότητα 1, κυκλώστε λέξεις που είναι σκέψεις και υπογραμμίστε λέξεις που αποτελούν συναισθήματα

Στόχος: να αντιληφθούν τη διάκριση σκέψεων και συναισθημάτων

β. Συζητήστε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας (συμπληρώστε στο cluster της δραστηριότητας 2 κάποιες από τις σκέψεις και τα συναισθήματα που ένιωσαν τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας)

Στόχος: η αλληλοτροφοδότηση και η ενσυναίσθηση («γνωριμία» και κατανόηση των σκέψεων και συναισθημάτων των άλλων)

3^η Δραστηριότητα: ακονίστε τις αισθήσεις σας με την «τεχνική της εικονοποιίας» (… λεπτά)

Γράψτε φράσεις που αποδίδουν εικόνες, οι οποίες αναβλύζουν μέσα από την παρατήρηση της φωτογραφίας (εικόνες οπτικές, ακουστικές, απτικές, οσφρητικές, γευστικές, κινητικές, στατικές…)

Τροφοδοτικές ερωτήσεις:

• Τι βλέπετε/παρατηρείτε;
• Αν η εικόνα ζωντάνευε, τι θα μπορούσατε να ακούσετε, να αγγίξετε, να μυρίσετε;
• Τι κινείται; / Τι μένει ακίνητο, ασάλευτο;

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Στόχος: η αφύπνιση της αισθητικότητας και η διέγερση των αισθήσεων

Συμπληρωματική δραστηριότητα: προσπαθήστε να ζωγραφίσετε τις εικόνες αυτές

4^η Δραστηριότητα: «μεταποίηση της πραγματικότητας» με την «τεχνική της κατασκευής συμβόλων» (… λεπτά)

Δώστε σε κάποια «αντικείμενα» της φωτογραφίας συμβολικές προεκτάσεις και αναλύστε τες

Τροφοδοτικές ερωτήσεις: Αυτά που απεικονίζονται στη φωτογραφία, τι θα μπορούσαν να συμβολίζουν; / σε τι σας παραπέμπουν;

Στόχος: η αναζήτηση των συμβολισμών ως μέσου εμβάθυνσης και μεταποίησης της πραγματικότητας.

Β' ΦΑΣΗ: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

5^η Δραστηριότητα: αφηγηματικοποίηση (narrativization) με την «τεχνική της ελεύθερης γραφής» (free writing)

(… λεπτά)

Γράψτε ελεύθερα ένα κείμενο έως … λέξεις, αξιοποιώντας, αν θέλετε, τα «προϊόντα» των προηγούμενων δραστηριοτήτων

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Εναλλακτική δραστηριότητα: αφηγηματικοποίηση (narrativization) με την «τεχνική της ελεύθερης οπτικής-εστίασης» (13 λεπτά)

Η φωτογραφία κρύβει μια ιστορία. Ανακαλύψτε την-φανταστείτε την-πλάστε την και αποδώστε την σε ένα κείμενο έως … λέξεις, μέσα από μια αφηγηματική φωνή-οπτική-εστίαση που θα επιλέξετε [π.χ. εσωτερική-πρωτοπρόσωπη («Είμαι ο-η…/ένας-μία…»), εξωτερική-τριτοπρόσωπη, κ.λπ.]

Τροφοδοτικές ερωτήσεις

• Φτιάξτε ένα σενάριο, με αρχή, μέση και τέλος
• Πλάστε το σκηνικό (χώρος και χρόνος)
• Τοποθετήστε τον εαυτό σας σε σχέση με το σενάριο, αν θα είστε κάποιος που θα συμμετέχει ενεργά στην ιστορία που θα αφηγηθείτε ή δεν θα συμμετέχετε
• Δώστε «ένταση» στην αφήγησή σας

...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Στόχος: η «ανοικείωση»: η ανατροπή της «οικείας»-καθημερινής αίσθησης της πραγματικότητας για να ανακαλυφθούν νέες όψεις αυτής

6^η Δραστηριότητα: δημιουργική ανάγνωση και ενδο-ομαδική διάχυση και ανατροφοδότηση (feedback)

(… λεπτά)

• Διαβάστε την ιστορία σας στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας
• Σημειώστε και συζητήστε σημεία-φράσεις που σας άρεσαν στα κείμενα των άλλων

• Σημειώστε σκέψεις και συναισθήματα που σας δημιουργούνται, ακούγοντας τα κείμενα των άλλων, και συζητήστε τα (ενσυναίσθηση)

Στόχοι: η μετατροπή της ατομικής εμπειρίας σε κοινή και της ατομικής συνείδηση σε συλλογική

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ: αν είναι μικρός ο αριθμός των συμμετεχόντων, μπορούν και να το διαβάσουν και στην ολομέλεια

7^η Δραστηριότητα: αλληλεπιδραστική αφηγηματικοποίηση (interactive narrativization) με την «τεχνική της διαφηγηματικής απόδοσης της κοινής εμπειρίας»

(… λεπτά)

• Το κάθε μέλος της ομάδας γράφει μια περίοδο λόγου και δίνει το κείμενο στα άλλα μέλη για να συνεχίσουν.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Εναλλακτική Δραστηριότητα: αλληλεπιδραστική αφηγηματικοποίηση (interactive narrativization) με την «τεχνική της διαλογικής πολλαπλής εστίασης» (… λεπτά)

Το κάθε μέλος της ομάδας, διατηρώντας την «φωνή-οπτική-εστίαση» της εναλλακτικής δραστηριότητας 5, διαλέγεται γραπτώς με τα υπόλοιπα μέλη…

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Στόχοι: η αποτύπωση της κοινής εμπειρίας / ο δραματοποιημένος διάλογος / η παραγωγή ενός κοινού προϊόντος που θα συνδυάζει-συγχωνεύει διαφορετικές οπτικές-πολυεστιακή προσέγγιση

Γ΄ ΦΑΣΗ: ΔΙΑΧΥΣΗ

8^η Δραστηριότητα: δημιουργική ανάγνωση και δια-ομαδική διάχυση και ανατροφοδότηση (feedback) (… λεπτά)

• Η κάθε ομάδα διαβάζει το κείμενο που παρήγαγε στην προηγούμενη δραστηριότητα 7
• Οι υπόλοιπες ομάδες σημειώνουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα που τους γεννιούνται, ακούγοντας τα κείμενα, και ακολουθεί συζήτηση γι’ αυτά (ενσυναίσθηση)

Στόχοι: η διάχυση της εμπειρίας / η δια-ομαδική συλλογικότητα

9^η Δραστηριότητα: ελεύθερη συζήτηση / κρίσεις και σχόλια / αξιολόγηση της εμπειρίας / αποτίμηση του βαθμού επίτευξης του ή των στόχων / προτάσεις βελτίωσης της διαδικασίας (… λεπτά)