Αφηγηματικοί Χρόνοι
(Από το βιβλίο Νεοελληνική Γλώσσα - Το γνωστικό αντικείμενο, Βασίλης Πρασσάς, εκδόσεις Κοκοτσάκης, 2005)
Χρόνοι εξωτερικοί-εξωκειμενικοί σε σχέση με την αφήγηση
Από τη στιγμή που η αφήγηση είναι μια πράξη επικοινωνίας μεταξύ ενός πομπού (συγγραφέας ή ομιλητής) και του δέκτη (αναγνώστης ή ακροατής), που αναφέρεται σε συγκεκριμένα γεγονότα, μπορούμε να εντοπίσουμε τους εξής χρόνους:
Ø Το χρόνο του πομπού-αφηγητή. Είναι το ιστορικό πλαίσιο, η εποχή δηλαδή κατά την οποία ζει ο συγγραφέας, και ειδικότερα η χρονική στιγμή κατά την οποία στέλνει το μήνυμά του. Τα χαρακτηριστικά του πλαισίου αυτού (ιστορικά, κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά κ.λπ.) επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τη σκέψη του, τη φιλοσοφία του (κοσμοαντίληψη και κοσμοθεωρία), τη στάση του απέναντι στα γεγονότα και τα πράγματα και κατ’ επέκταση τα λεγόμενα της αφήγησης και το ή τα μηνύματα που θέλει να στείλει.
Ø Το χρόνο του δέκτη. Είναι η εποχή κατά την οποία ζει ο δέκτης και ειδικότερα η χρονική στιγμή που λαμβάνει το ή τα μηνύματα της αφήγησης. Τα χαρακτηριστικά και η περιρρέουσα γενικότερα ατμόσφαιρα της εποχής επηρεάζουν το δέκτη στον τρόπο που θα αποκωδικοποιήσει, αναλύσει και ερμηνεύσει τα μηνύματα της αφήγησης.
Ø Το χρόνο των γεγονότων. Είναι η χρονική στιγμή ή περίοδος κατά την οποία εκτυλίσσονται τα γεγονότα της αφήγησης.
Ο χρόνος αυτός μπορεί να συμπίπτει ή όχι με το χρόνο του πομπού. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε συγχρονία. Στη δεύτερη ετεροχρονία, μέσα στο πλαίσιο μιας αφήγησης είτε προγενέστερων γεγονότων, όταν αυτά είναι πραγματικά, οπότε έχουν συμβεί και γι’ αυτό τα γνωρίζει ο πομπός (ενδέχεται βέβαια να είναι και πλασματικά), είτε μεταγενέστερων γεγονότων, μόνο όταν αυτά είναι πλασματικά-φανταστικά (π.χ. στη λογοτεχνική αφήγηση).
Ακόμη και στην περίπτωση της ετεροχρονίας τα χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου επηρεάζουν τόσο τον πομπό-αφηγητή όσο και το δέκτη, εφόσον και οι δύο εισέρχονται σε μια διαδικασία αποκωδικοποίησης των δεδομένων της εποχής αυτής, προκειμένου να ερμηνεύσουν όσο το δυνατόν πιο πειστικά - σε σχέση πάντα με τα δεδομένα της εποχής αυτής - τα γεγονότα.
Χρόνοι εσωτερικοί-εσωκειμενικοί σε σχέση με την αφήγηση
Πρόκειται για τους χρόνους που μπορούν να εντοπιστούν μέσα στην αφήγηση. Οι χρόνοι αυτοί είναι:
Ø Ο χρόνος της ιστορίας (ή της δράσης). Είναι ο χρόνος μέσα στον οποίο εκτυλίσσονται τα γεγονότα που συνιστούν την ιστορία (story) της αφήγησης. Πρόκειται για το τμήμα του φυσικού χρόνου, δηλαδή για τη φυσική διαδοχή-σειρά των γεγονότων έτσι όπως αυτά διαδραματίστηκαν, στο πλαίσιο βέβαια της κοινά αποδεκτής αντίληψης που έχουμε διαμορφώσει για το χρόνο, ανεξάρτητα από τη σειρά που αυτά παρουσιάζονται μέσα στην αφήγηση. Π.χ. ο χρόνος της ιστορίας των γεγονότων που διαδραματίζονται κατά τη διάρκεια μιας ημέρας είναι το πρωί, το μεσημέρι, το απόγευμα μέχρι το βράδυ.
Ø Ο χρόνος της αφήγησης (ή του μύθου). Είναι ο χρονική σειρά βάσει της οποίας παρουσιάζονται τα γεγονότα μέσα στην αφήγηση. Από ποιο σημείο δηλαδή του χρόνου ιστορίας ξεκινά η αφήγηση, πώς προχωρά στη συνέχεια και πώς τελειώνει. Π.χ. ο χρόνος της αφήγησης των γεγονότων που διαδραματίζονται κατά τη διάρκεια μιας ημέρας ενδέχεται να συμπίπτει με το χρόνο της ιστορίας αυτών και τα γεγονότα να παρουσιάζονται στην αφήγηση με τη φυσική τους σειρά (πρωί, μεσημέρι, απόγευμα μέχρι βράδυ), ενδέχεται όμως και να μη συμπίπτει, δηλαδή να ξεκινάει η αφήγηση από το μεσημέρι, να κάνει αναδρομή μετά στο πρωί, να συνεχίζει από το μεσημέρι προς το απόγευμα κ.λπ..
Συγκρίνοντας το χρόνο ιστορίας και το χρόνο αφήγησης με βάση κάποια κριτήρια προκύπτουν τα παρακάτω:
Ø Με βάση τη χρονική σειρά ή τάξη ή ακολουθία των γεγονότων, δηλαδή με βάση τη σχέση ανάμεσα στη χρονική διαδοχή των γεγονότων στην ιστορία και στη σειρά που αυτά αναδιατάσσονται μέσα στο αφηγηματικό κείμενο, προκύπτουν τα εξής «χρονικά φαινόμενα»:
· Γραμμικότητα της αφήγησης ή ευθύγραμμη αφήγηση. Ο αφηγητής παρουσιάζει τα γεγονότα μέσα στην αφήγηση με τη φυσική τους σειρά, ο χρόνος δηλαδή της ιστορίας συμπίπτει με το χρόνο της αφήγησης.
· Αναχρονίες. Ο αφηγητής παρουσιάζει τα γεγονότα μέσα στην αφήγηση με διαφορετική από τη φυσική τους σειρά, ο χρόνος δηλαδή της ιστορίας δε συμπίπτει με το χρόνο της αφήγησης (χρονικές ασυμφωνίες). Στην περίπτωση αυτή έχουμε:
ü Αναδρομικές αφηγήσεις (ή αναλήψεις). Πρόκειται για την περίπτωση που ο αφηγητής σε κάποιο σημείο της αφήγησής του αναφέρεται σε προγενέστερα γεγονότα (flash back).
ü Πρόδρομες αφηγήσεις (ή προλήψεις). Πρόκειται για την περίπτωση που ο αφηγητής σε κάποιο σημείο της αφήγησής του αναφέρεται σε γεγονότα που θα γίνουν μετά, στη μελλοντική εξέλιξη της ιστορίας.
Ø Με βάση τη χρονική διάρκεια των γεγονότων, δηλαδή με βάση τη σχέση ανάμεσα στη χρονική διάρκεια των γεγονότων στην ιστορία και στην έκταση που καταλαμβάνει η αφήγησή τους μέσα στο κείμενο, προκύπτουν τα εξής «χρονικά φαινόμενα», τα οποία σχετίζονται και καθορίζουν το ρυθμό ή ταχύτητα της αφήγησης:
· Επιτάχυνση της αφήγησης. Ο χρόνος της αφήγησης έχει μικρότερη διάρκεια από το χρόνο της ιστορίας (χ. αφ.< χ. ιστ.), ο αφηγητής δηλαδή παρουσιάζει συνοπτικά ένα μεγάλο χρονικό διάστημα του χρόνου ιστορίας, προκειμένου να επιταχύνει το ρυθμό της αφήγησης και έτσι να μην κουράσει το δέκτη με γεγονότα τα οποία δεν έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα για την ιστορία. Όταν η επιτάχυνση είναι η μεγαλύτερη δυνατή και ένα τμήμα της ιστορίας αποσιωπάται εντελώς από την αφήγηση ονομάζεται έλλειψη, ενώ όταν γίνεται με λιγότερο γοργούς ρυθμούς και απλώς ένα τμήμα του χρόνου ιστορίας παρουσιάζεται περιληπτικά ονομάζεται περίληψη ή σύνοψη.
· Επιβράδυνση της αφήγησης. Ο χρόνος της αφήγησης έχει μεγαλύτερη διάρκεια από το χρόνο της ιστορίας (χ. αφ.> χ. ιστ.), ο αφηγητής δηλαδή παρουσιάζει αναλυτικά και λεπτομερειακά γεγονότα που διαρκούν συνήθως ελάχιστα, προκειμένου να επιβραδύνει το ρυθμό της αφήγησης και έτσι να εστιάσει την προσοχή τη δική του αλλά και του δέκτη σε γεγονότα που ενέχουν «ειδικό βάρος» για την αφήγηση και τη μετέπειτα εξέλιξη της ιστορίας. Και όταν η επιβράδυνση φθάσει στο μεγαλύτερο δυνατό σημείο και η αφήγηση συνεχίζεται, ενώ έχει διακοπεί ο χρόνος ιστορίας, τότε έχουμε το φαινόμενο της παύσης. Αυτό συμβαίνει κυρίως στις περιπτώσεις των περιγραφικών τμημάτων, όπου ο χρόνος ιστορίας σταματά ενώ ο χρόνος αφήγησης συνεχίζεται, των σχολίων ή σκέψεων του αφηγητή, αλλά και στις περιπτώσεις των παρεκβάσεων (αναφορά σε ένα θέμα το οποίο είναι άσχετο με την κεντρική υπόθεση της ιστορίας).
· Σκηνή. Ο χρόνος της αφήγησης έχει την ίδια ακριβώς διάρκεια με το χρόνο της ιστορίας (χ. αφ. = χ. ιστ.), ο αφηγητής δηλαδή παρουσιάζει τα γεγονότα ακριβώς με την ίδια χρονική διάρκεια που συνέβησαν. Αυτό συμβαίνει στην περίπτωση των διαλόγων και των εσωτερικών μονολόγων.
Ø Με βάση τη συχνότητα των γεγονότων, δηλαδή με βάση τη σχέση ανάμεσα στις φορές που ένα γεγονός συμβαίνει στην ιστορία και στις φορές που αυτό αναφέρεται στην αφήγηση, προκύπτουν τα εξής «χρονικά φαινόμενα»:
· Μοναδική αφήγηση: αφήγηση μια φορά ενός γεγονότος που στην ιστορία συνέβη μια φορά.
· Πολυμοναδική αφήγηση: αφήγηση πολλές φορές ενός γεγονότος που στην ιστορία συνέβη πολλές φορές.
· Επαναληπτική αφήγηση ή επανάληψη: αφήγηση πολλές φορές ενός γεγονότος που στην ιστορία συνέβη μια φορά.
· Θαμιστική αφήγηση: αφήγηση μια φορά ή σε μια φορά ενός γεγονότος που στην ιστορία συνέβη πολλές φορές.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου