Υλικό Παραγωγής Λόγου / Καρναβαλικός τουρισμός

Παπαγγελής, Δ.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 07/09/2008, www.tovima.gr

Πριν από δύο-τρεις αιώνες οι παράτολμοι περιηγητές του ελλαδικού χώρου αψηφούσαν ληστάρχους και Οθωμανούς για να ρεμβάσουν πάνω στους σκόρπιους και χορταριασμένους σπονδύλους της βυθισμένης Αρχαιότητας, αλλά ήξεραν να απολαμβάνουν και τα παράπλευρα κέρδη της Μεσογειακής αιθρίας. Δεν ξέρω για τον βαθιά στοχαστικό Σατωβριάνδο, αλλά ο «σατανικός» εκείνος Λόρδος, που λάτρευε Πίνδαρο και είχε σταθερά ονειρώξεις με Σαπφώ, έζησε στην Ελλάδα τον μύθο του, και κάτι παραπάνω: δεν παραμέλησε ούτε τον ήλιο ούτε τη θάλασσα ούτε τη ζωντανή σύνδεση με την «κόρη των Αθηνών». Υποθέτω, με άλλα λόγια, ότι η βυρωνική εμπειρία ήταν συνδυασμός ιδεαλιστικού κλασικισμού και ορμονικής ευφορίας, με τιμαλφές κληροδότημα μερικά από τα πιο πυρακτωμένα στιχάκια του Ρομαντισμού. Οξεία Μεσογειακή υπεραιμία πρέπει να έπαθε και ο Γκαίτε όταν στα τριάντα εφτά του βρέθηκε από τον βόρειο παράλληλο της Βαϊμάρης μέσα στην αβρή λιακάδα της Ρώμης και στη γενναιόδωρη αγκαλιά μιας χηρεύουσας «σινιόρα», η οποία έκανε ό,τι έπρεπε (και, ενδεχομένως, ό,τι δεν έπρεπε) για να λυτρώσει τον υψηλό Γερμανό της από το αμήχανο άγχος της πρόωρης εκσπερμάτισης.

Το τελικό ανακοινωθέν από αυτή τη μετάλλαξη του βόρειου επισκέπτη ήταν είκοσι τέσσερις δόσεις μεγαλοφυούς λυρισμού σε ισάριθμες «Ρωμαϊκές Ελεγείες». Σε ανάλογο ονειρικό παραλήρημα και ο βορεινός ήρωας του Τόμας Μαν, στον «Θάνατο στη Βενετία», μεταβολίζει την αισθησιακή πλημμυρίδα σε εντατική, πλατωνική ενατένιση του Ωραίου, όταν ανταλλάσσει το αλπικό λυκόφως με τη διάφανη λιακάδα της βενετσιάνικης παραλίας.

Αν υπήρξε καιρός που οι πρώτοι tour operators υπόσχονταν τέτοιο συνδυασμό αισθησιασμών και διανοημάτων στους βορεινούς επισκέπτες του μεσογειακού καλοκαιριού, δεν το ξέρω - έτσι κι αλλιώς, η μετάβαση από τους μυθικούς εκείνους ρέκτες της Μεσογείου στα μαζικώς αερομεταφερόμενα και αινιγματικώς «φτηνά πακέτα» του παρόντος δεν προτείνεται εδώ ούτε καν ως παράδειγμα φαρσοειδούς επανάληψης. Ξέρω, όμως, και επιβεβαιώνομαι από το ρεπορτάζ του «Κυριακάτικου Βήματος» της 3.8.2008 (τίτλος: «Ποιοι είναι οι χειρότεροι τουρίστες»), ότι για να ερμηνεύσουμε σωστά τη μεσογειακή απόδραση αρκετών εκατομμυρίων ανθρώπων τα τελευταία χρόνια θα πρέπει να ξεχάσουμε τον Μπάιρον και τον Γκαίτε και να μελετήσουμε, με την κατάλληλη διασκευή για τη συγκεκριμένη περίπτωση, το «καρναβαλικό» θεώρημα του Μιχαήλ Μπαχτίν - τις στιγμές, δηλαδή, όπου αναστέλλονται η ρουτίνα του καθ' ημέραν βίου, οι κοινωνικές ιεραρχήσεις και οι συμβατικές αναστολές για να απελευθερωθεί μια διάθεση α-ταξίας και στοχευμένης δολιοφθοράς όλων εκείνων των ρυθμίσεων που συνέχουν τη συντεταγμένη καθημερινότητα. Κι αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον στον καρναβαλικό αυτό αντικονφορμισμό είναι ότι το εστιακό σημείο και όργανο της ανατροπής είναι το φυσικό ανθρώπινο σώμα στις πιο γκροτέσκες, ασύδοτες, γελοίες ή άσεμνες εκδηλώσεις του.

Εξαιρετικά ενδιαφέρον, γιατί όποιος έτυχε να δει με τα μάτια του όσα συμβαίνουν στα «καυτά σημεία» της Ρόδου, της Κέρκυρας, της Κρήτης, της Ζακύνθου ή της Κω έχει την εντύπωση ότι μερικά εκατομμύρια ανθρώπων εορτάζουν την αποφυλάκισή τους από την ειρκτή της συμβατικής συμπεριφοράς ή του «πολιτισμού» εξωθώντας το σώμα τους σε εμετικές επιδείξεις ακράτειας. Αν ο μαζικός τουρισμός μπορεί να αποβεί ενοχλητικός και άβολος για τους ιθαγενείς του Λονδίνου, του Παρισιού και της Φλωρεντίας, ο «καρναβαλικός» τουρισμός ασκείται κατά προτίμηση στις «ευλογημένες» ζώνες της Μεσογείου και, ειδικά για την Ελλάδα, ειρωνεύεται τον παλαιότερο και ρομαντικό μύθο της «ελληνικής εμπειρίας» που λανθάνει και στη γνωστή συνθηματολογία του υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης.

Αν αρχίσαμε τούτη την επιφυλλίδα με «κουλτουριάρικες» αναδρομές, είναι επειδή, όπως μαρτυρεί η σχετική βιβλιογραφία, το μεσογειακό μας καλοκαίρι το νιώθουν, και έχουν δικαίωμα να το νιώθουν, ως χωρόχρονο απελευθέρωσης, αιρετικότητας και ετεροδοξίας ως προς τη βιοτική καθημερινότητα και οι «καλοί» τουρίστες. Αλλά το κρίσιμο σημείο στην υπόθεση αυτή είναι όταν ανακαλύπτεις τη λεγόμενη «ζημιά στην εικόνα της χώρας» και αρχίζεις να υπολογίζεις τη δυσαναλογία ανάμεσα στο τουριστικό συνάλλαγμα και τα μολυσματικά λύματα που αφήνουν πίσω τους οι καρναβαλικοί γλεντοκόποι. Οι Βρετανοί (που, σύμφωνα με όλες τις στατιστικές, φαίνεται να διαπρέπουν σ' αυτό το είδος ρύπανσης) ας ντρέπονται για τους Βρετανούς. Αλλά στις σχετικές συζητήσεις τους πολλοί παρατήρησαν, και εύλογα, ότι τα πολυπληθή κνώδαλά τους πηγαίνουν εκεί όπου μπορούν να κοπρίζουν ελεύθερα. Κι αυτό είναι που πρέπει να προσέξουν οι αρμόδιοι φύλακες του τουριστικού μας μύθου.

Ο κ. Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής είναι καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.