ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ ΚΑΙ ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ...ΑΠΟ ΖΑΚΥΝΘΟ

Η Μεγάλη Εβδομάδα στη Ζάκυνθο έχει ένα δικό της χαρακτηριστικό, παραδοσιακό χρώμα. Επίσης διαθέτει ένα ξεχωριστό τυπικό στις θρησκευτικές τελετές και πανάρχαια έθιμα που οι κάτοικοί της τα σέβονται και τα τηρούν με μοναδική φροντίδα και ευλάβεια. Μερικές από τις εκδηλώσεις αυτές έχουν επηρεαστεί από τη μακρόχρονη παρουσία των Δυτικών στο νησί (κυρίως από τη Βενετοκρατία) και άλλα αποδίδονται στο μακαριστό Μητροπολίτη του νησιού Διονύσιο Λάτα που έζησε στα Ιεροσόλυμα και έφερε, όπως λέγεται, πολλά από τα έθιμα της Αγίας Πόλης στο μυρωμένο νησί του Ιονίου.
Οι Ζακυνθινοί κληρονόμησαν από τους προγόνους τους αυτό το ιδιόρρυθμο και διαφορετικό τυπικό και το τηρούν χωρίς παραλείψεις και παρεκκλίσεις.
Το Μεγαλοβδόμαδο αρχίζει ουσιαστικά το Σάββατο του Λαζάρου, όταν στις 11 το πρωί οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν πανηγυρικά και κρεμιέται το "βαγί" σε όλα τα καμπαναριά της πόλης και χωριών του νησιού μας. Ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια έχει το "κρέμασμα του "βαγιού" στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, που γίνεται στις 12 ακριβώς το μεσημέρι της ίδιας ημέρας. Το έθιμο αυτό μεταφέρθηκε μετά το σεισμό του 1953 στη Μητρόπολη από την εκκλησία των Αγίων Πάντων, που, δυστυχώς, γκρεμίστηκε. Γράφει χαρακτηριστικά ο Ζακυνθινός ποιητής Γιάννης Τσακασιάνος:
"Αγιοπαντίτικο βαγί, με τους μακρούς σου κλώνους, που θα σε ιδώ να κρεμαστείς να πω σε πολλούς χρόνους".
Το βαγί στη Ζάκυνθο δεν είναι η γνωστή δάφνη, που μοιράζεται στην υπόλοιπη Ελλάδα αυτή τη μέρα, αλλά τα φρέσκα κιτρινωπά φύλλα του φοίνικα, που με αυτά πλέκουν σταυρούς, "βαγιοφόρες", ήλιους, αλογάκια κ.ά. και στολίζουν τις εκκλησίες για τη γιορτή.

Την Κυριακή των Βαΐων, μετά τη θεία Λειτουργία, στις στολισμένες με βαγιά εκκλησίες, οι "νόντσολοι", μοιράζουν σε όλα τα σπίτια το βαγί ως ευλογία του Ιερέως - Εφημερίου και οι πιστοί το τοποθετούν στις εικόνες. Μετά το τέλος της Λειτουργίας, οι ναοί μας ντύνονται στα πένθιμα. Τα μαύρα "πευκιά" κυριαρχούν παντού. Καλύμματα, "καπίτολα", άμφια, ιερά σκεύη, όλα στα μαύρα. Το βράδυ τελείται η Ακολουθία του Νυμφίου.
Τη Μεγάλη Τρίτη το βράδυ θα ακούσετε με μεγάλη κατάνυξη το τροπάριο της Κασσιανής (Δοξαστικό των Αποστίχων), όπως ψάλλεται από τις μελωδικές χορωδίες των ναών μας και ιδιαιτέρως της Ι. Μονής Στροφάδων, του Αγίου Διονυσίου, του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Νικολάου και της Φανερωμένης στην πόλη.
Τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί γίνεται ο Εσπερινός και η θεία λειτουργία σε όλους τους ναούς. Μετά απο αυτήν, οι καμπάνες της Ζακύνθου δεν ξαναχτυπούν, μέχρι το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. "Χηρεύουν", κατά την ωραία ζακυνθινή έκφραση. Αλλά δεν χηρεύουν μόνο οι καμπάνες, πενθούν τα πάντα.
Μαύρα λάβαρα κρεμιούνται στα μπαλκόνια των σπιτιών, οι σημαίες κυματίζουν μεσίστιες, ακόμη και η ενδυμασία, ιδιαίτερα των μεγαλύτερων σε ηλικία Ζακυνθινών, είναι πένθιμη.
Οι ιδιομορφίες του Ζακυνθινού εκκλησιαστικού τυπικού είναι εντονότερες από τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ.Πρώτα απο όλα, θα σας ξαφνιάσει το άκουσμα των ύμνων "Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς..." και το "Εξηγόρασας ημάς εκ της κατάρας τον Νόμου...", που είναι τονισμένα κατά τη ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική.
Άδικα θα περιμένετε να δείτε τον Εσταυρωμένο να εξέρχεται μετά το πέμπτο Ευαγγέλιο, όπως ίσως μέχρι τώρα έχετε συνηθίσει στην πατρίδα σας. Στο νησί μας, ο Εσταυρωμένος βγαίνει μετά το ενδέκατο Ευαγγέλιο.
Ο ψάλτης μπροστά στον Εσταυρωμένο ψάλλει, κατά το ζακυνθινό μέλος, τον ύμνο "Σήμερον κρεμάται επί ξύλου...", ενώ αμέσως μετά ψάλλεται από τη χορωδία ή τους ψάλτες (μόνο στη Ζάκυνθο) ο περίφημος Ψαλμός "Ινα τι εφρύαξαν έθνη...", μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα, ενώ λιτανεύεται ο Εσταυρωμένος. Το δωδέκατο Ευαγγέλιο "Τη επαύριον...", ψαλλόμενο κι αυτό οπωσδήποτε στα "ζακυνθινά", αποτελεί το αποκορύφωμα της Ακολουθίας της Μεγάλης Πέμπτης.
Η Μεγάλη Παρασκευή βρίσκει το νησί μας σε φοβερή υπερένταση.
Τα πάντα στη Ζάκυνθο, η λογική και η άλογος φύση, συμμετέχουν στο θείο Δράμα.Το πρωί γίνεται η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και, ακολούθως, η Αποκαθήλωση, που στη Ζάκυνθο τελείται κατά τη στιγμή που ψάλλονται τα Απόστιχα "Οτε εκ του ξύλου Σε νεκρόν...". Μετά από λίγο, ο Ιερεύς θα εξέλθει από το Ιερό Βήμα λιτανεύοντας τον Χριστό επί του ώμου του, τυλιγμένο σε λευκό σεντόνι.
Σημειωτέον ότι στη Ζάκυνθο δεν χρησιμοποιείται ο γνωστός στην υπόλοιπη Ελλάδα κεντητός Επιτάφιος, αλλά αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται "Αμνός". Μετά τη λιτάνευση, το Σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο, που σίγουρα θα σας εντυπωσιάσει, αφού και πάλι εδώ η ιδιαιτερότητα της Ζακύνθου είναι εμφανής. Εδώ οι επιτάφιοι δεν στολίζονται με λουλούδια, επειδή είναι ξυλόγλυπτοι, με επένδυση φύλλου χρυσού και βελούδου, δηλαδή πραγματικά έργα τέχνης.

Μεγάλη Παρασκευή μεσημέρι. Ώρα 2.00. Το αποκορύφωμα του ζακυνθινού Μεγαλοβδόμαδου. Ο κόσμος, Ζακυνθινοί και επισκέπτες, συρρέουν στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου, στην πλατεία Σολωμού, απο όπου θα ξεκινήσει η -μοναδική στην Ορθοδοξία- λιτανεία του Εσταυρωμένου. Ο Μητροπολίτης, οι Ιερείς, οι Διάκονοι είναι ντυμένοι στα μαύρα τους άμφια και ο κόσμος αναμένει με αγωνία την έξοδο του Εσταυρωμένου από το ναό. Η ατμόσφαιρα είναι μοναδική.

Η συγκίνηση διαπερνά κάθε ζακυνθινή ψυχή. Η πένθιμη και κατανυκτική λιτανεία αρχίζει υπό τους ήχους του "Ινα τι εφρύαξαν έθνη..." από τη Φιλαρμονική. Μαζί με τον Εσταυρωμένο λιτανεύεται, κάτω από τη μαύρη "Ουρανία", και η περίφημη Εικόνα της "Mater Delorosa", δηλαδή της Παναγίας του Πάθους. Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλη την πόλη και επιστρέφει στην πλατεία Σολωμού, όπου, πάνω σε βάθρο, ο Μητροπολίτης ευλογεί τον κλήρο και το λαό με τον Εσταυρωμένο, κάνοντας το σημείο του σταυρού στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, υπό τους ήχους του "Και κλίνας την κεφαλήν". Η λιτανεία καταλήγει στον ίδιο ναό, όπου γίνεται η εναπόθεση του Χριστού στον Επιτάφιο.

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται κανονικά σε όλους τους Ιερούς Ναούς η Ακολουθία του Επιτάφιου Θρήνου. Στην πόλη όμως, δεν γίνεται λιτάνευση των Επιταφίων τους. Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων η Ακολουθία αυτή, σύμφωνα με παμπάλαιο τοπικό έθιμο, δε γίνεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, αλλά τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου και συγκεκριμένα στις 2.00 το πρωί. Στις 4.00 περίπου το πρωί γίνεται η έξοδος του χρυσωμένου και ξυλόγλυπτου Επιταφίου, ενώ χιλιάδες κόσμου παρακολουθούν τις μοναδικές αυτές στιγμές. Ο Επιτάφιος επιστρέφει γύρω στις 5.30 στο ναό, όπου συνεχίζεται η Ακολουθία, που αξίζει πραγματικά να παρακολουθήσετε.
Ο ωραιότατος ύμνος "Τον Κύριον υμνείτε...", τονισμένος κι αυτός στη ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, που ψάλλεται από όλο το λαό, και η ξακουστή " Gloria" (Γκλόρια) ή το "κομμάτι" και το σπάσιμο των πήλινων σταμνών από τις νοικοκυρές όλων των σπιτιών που διαδραματίζονται κατά την Πρώτη Ανάσταση, θα σας εντυπωσιάσουν.

Τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου, στις 11.15, αρχίζει η Ακολουθία στο Μητροπολιτικό Ναό, που, εν τω μεταξύ, έχει αλλάξει τελείως όψη, έχοντας ντυθεί στα κόκκινα. Στις 11.45 ξεκινά η Αναστάσιμη πομπή για την πλατεία Αγίου Μάρκου, όπου γίνεται η Ανάσταση. Το "Χριστός Ανέστη", από τα χείλη του Μητροπολίτη, ψαλλόμενο κι αυτό κατά την ιδιόμορφη ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, μεταδίδει σε όλους τους χριστιανούς, που κατακλύζουν την πλατεία και τους γύρω χώρους, το μήνυμα της Αναστάσεως του Χριστού, ενώ αμέσως μετά η Εικόνα της Ανάστασης, με τη συνοδεία πάντοτε των Ιερέων και της Φιλαρμονικής, επιστρέφει στο Μητροπολιτικό Ναό, όπου διαδραματίζονται τα του "Αρατε Πύλας... ". Κατά την τοπική παράδοση, η Αναστάσιμη θεία Λειτουργία δεν τελείται αμέσως μετά σε κανένα ναό της πόλεως και των χωριών, αλλά το πρωί της Κυριακής του Πάσχα.
Το "αντέτι" θέλει, κατά τη διάρκεια της αναγνώσεως του Ευαγγελίου, να κτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών. Ας σημειωθεί ότι μόνο στο Ναό του Πολιούχου μας Αγίου Διονυσίου πραγματοποιούνται δύο Αναστάσιμες Θείες Λειτουργίες. Η πρώτη στη 1.00 π.μ. (μεταμεσονύκτιο) και η δεύτερη το πρωί της Κυριακής του Πάσχα.

Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης στον Ιερό Ναό του Αγίου Λαζάρου της πόλεως και λιτάνευση της επιβλητικής εικόνας της Παναγίας της Γαλανούσας καθώς και της εικόνας της Αναστάσεως. Τη Δευτέρα του Πάσχα τα περισσότερα χωριά μας πανηγυρίζουν. Συνδυάστε μια μικρή εκδρομή σε αυτά, επισκεφθείτε τους ωραιότατους ναούς και παρακολουθείστε τις Αναστάσιμες Λειτουργίες και λιτανείες (πρωί και απόγευμα) των σεπτών εικόνων της Παναγίας και της Αναστάσεως.
Στην πόλη μας, το απόγευμα, γίνεται η λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας της Λαουρένταινας, από το Ψήλωμα (Μπόχαλη) προς τον Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδος. Την Παρασκευή της Διακαινησίμου γιορτάζει το γραφικότατο προάστιο της Μπόχαλης. Εκεί πραγματοποιείται, μέσα στη μαγευτική ανοιξιάτικη φύση, το παραδοσιακό πανηγύρι με λιτάνευση της πανάρχαιας και θαυματουργού εικόνας της Παναγίας της Χρυσοπηγής, υπό τους ήχους του "ταμπουρλονιάκαρου" . Οι εορταστικές εκδηλώσεις του Πάσχα κλείνουν την Κυριακή του Θωμά με το παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι στο γραφικό εξωκλήσι του Αγίου Λύπιου, στην περιοχή Καλλίτερο (1 χμ. από την πόλη).
Επεξηγήσεις Ζακυνθινών Εκφράσεων
1. Βαγί : Φύλλα από φοίνικα.
2. Νόντσολος : Νεωκόρος Ι. Ναού.
3. Πευκί : Λάβαρο.
4. Καπίτο(υ)λο : Λβαρο Ι. Ναού.
5. Χηρεύω : Πενθώ.
6. Ουρανία ή Μπαλδακίνο : Είδος υφασμάτινου στεγάστρου, χρησιμοποιουμένου κατά τις λιτανείες στην Επτάνησο.
7. Gloria (Γκλόρια) : Δόξα. H ονομασία προέρχεται από επίδραση των Ρωμαιοκαθολικών, οι οποίοι γιόρταζαν το Πάσχα με το Gloria in exelsis Deo : Δόξα εν υψίστοις θεώ.
8. Κομμάτι : Πρώτη Ανάσταση. Κατά τα χρόνια της Βενετοκρατίας στη Ζάκυνθο απαγορευόταν αυστηρά η σφαγή ζώων προ του Μεγάλου Σαββάτου. Με το κτύπημα των κωδώνων, στην Πρώτη Ανάσταση, εκείνος από τους κρεοπώλες που θα έσφαζε γρηγορότερα το ζώο και το θα προσκόμιζε ολόκληρο ή "κομμάτι" του στον τότε άρχοντα του νησιού, έπαιρνε κάποιο βραβείο. Από αυτό το γεγονός, έλαβε η Πρώτη Ανάσταση την ονομασία το "κομμάτι".
9. Αντέτι : Έθιμο.
10. Ταμπουρλονιάκαρα : Τοπικά παραδοσιακά μουσικά όργανα, αποτελούμενα από ταμπούρλο και την ανάκαρα ή νιάκαρα.
http://www.gozakynthos.gr/gr/zakynthos.festivals.events.easter.php