Ποιος θέτει τα όρια της λογοκρισίας;

Της Πόπης Διαμαντάκου diaman@dolnet.gr
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Πέμπτη 28 Ιανουαρίου 2010
http://www.tanea.gr

στορία ασυναρτησίας και μιζέριας τα πρόστιμα του ΕΣΡ σε σίριαλ και εκπομπές, για αθυροστομίες, αντανακλούν τις πιο ακραία συντηρητικές νοοτροπίες και ανοίγουν τη συζήτηση για τα όρια της λογοκρισίας
Η αλήθεια είναι ότι σε κάθε χώρα η συγκρότηση και η λειτουργία των μέσων αντανακλούν τις κυρίαρχες πολιτικές και κοινωνικές νοοτροπίες. Και όσον αφορά την πλευρά της πολιτικής στη χώρα μας, είναι αλήθεια ότι «βλέπει» τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα ως πεδίο ικανοποίησης κομματικών συμφερόντων. Όσο για τις κυρίαρχες νοοτροπίες που εκφράζονται κατά την άσκηση του ελέγχου των μέσων, εδώ θριαμβεύουν οι μικροαστικές αρχές μιας εθνοχριστιανοπαπαδίστικης κλειστοφοβικής Ελλάδας άλλων εποχών.
Απόδειξη; Πρόστιμο στη σάτιρα του Λαζόπουλου για αθυροστομία, παρ΄ όλο που οι γλωσσικές ακρότητες αποτελούν συστατικό της στοιχείο. Για τον ίδιο λόγο όμως, πρόστιμο «έφαγε» και το «4» του Παπακαλιάτη και παλαιότερα ο Γρηγόρης Ψαριανός (εξελέγη βουλευτής λίγο αργότερα) πλήρωσε τη δική του αθυροστομία με διακοπή των εκπομπών του σταθμού Βest. Να προσθέσουμε και το πρόστιμο για το περιβόητο φιλί μεταξύ ανδρών επίσης σε σειρά του Παπακαλιάτη. Σαν Γερμανίδα κουβερνάντα και το ΕΣΡ, που προκειμένου να επιβάλει τον κανόνα της πουριτανικής εκπαίδευσης (όποιος είδε την έξοχη «Λευκή κορδέλα» του Χάνεκε αντιλαμβάνεται τις φαιές- ιδεολογικά- συνέπειες μιας τέτοιας αγωγής), βάζει πιπέρι στο στόμα των «απείθαρχων».

Δίχως κώδικα
«Απείθαρχων» όμως σε σχέση με τι; Ποιος είναι ο κανόνας με βάση τον οποίο ασκεί το ύψιστο πολιτισμικό του έργο το ΕΣΡ; Πότε συζητήθηκε, πότε συγκροτήθηκε ένας σύγχρονος κώδικας δεοντολογίας; Και κάθε πότε ανανεώνεται για να προσαρμοστεί στις σύγχρονες εξελίξεις των κοινωνιών, της αισθητικής, της τεχνολογίας, της πρόσμειξης κουλτουρών, της επιτακτικής ανάγκης για ειρηνική συνύπαρξη των διαφορετικών, της ελευθερίας της έκφρασης, αλλά και της ελευθερίας των επιλογών, σεξουαλικών και θρησκευτικών; Γιατί μόνο τότε δεν αποτελεί κανόνα λογοκριτικό που κόβει- ράβει στα μέτρα μιας φοβισμένης εξουσίας, γραπωμένης στην ακινησία της «καρέκλας» της.

Μακρά και πικρή η ιστορία του ΕΣΡ, που με αλλεπάλληλους νόμους διευρύνθηκε, συρρικνώθηκε, συνταγματοποιήθηκε, αλλά ουδέποτε ολοκληρώθηκε ως Αρχή, αφού το σημαντικότερο κομμάτι της ύπαρξης και της λειτουργίας της, αυτό που αφορά την αδειοδότηση του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου παραμένει ανενεργό. Παρ΄ όλο που τόσο το 1989, όταν πρωτοσυστάθηκε ως Αρχή, όσο και το 1995, όταν απέκτησε συνταγματική κατοχύρωση ως Ανεξάρτητη, ο νόμος του επιφύλασσε μια αρμοδιότητα που τελικώς ουδείς τού την εμπιστεύθηκε.

Ωστόσο τον πολιτισμικό έλεγχο οι αντίστοιχες Αρχές τον ασκούν κατ΄ αρχήν κατά την έκδοση αδείας. Εκεί καταγράφονται οι όροι σύμφωνα με τους οποίους δεσμεύεται να λειτουργεί μια ιδιωτική ραδιοτηλεοπτική επιχείρηση, αλλά και η Ανεξάρτητη Αρχή στο πώς και πότε παρεμβαίνει.

Ακόμη κι έτσι όμως, απαιτούνται ιδιαίτερες θεσμικές προβλέψεις για την άσκηση μιας πολιτισμικής πολιτικής από την πλευρά του ΕΣΡ, της οποίας ύστατο μέτρο είναι τα πρόστιμα.

Για παράδειγμα στη Βρετανία ιδρύθηκε το 1988 ο εποπτικός οργανισμός Βroadcasting Standards Council (ΒSC) για τον έλεγχο στην προβολή της βίας, του σεξ και της αθυροστομίας, ο οποίος εξέδωσε από το 1989 έναν κώδικα για την άσκηση της εποπτείας στα προγράμματα. Η εμπειρία απέδειξε όμως πόσο δύσκολη είναι η εφαρμογή κριτηρίων που αφορούν «ηθικές αξίες», καθώς είναι τόσο ραγδαίες οι κοινωνικές μεταβολές ώστε τέτοιου είδους κώδικες χρειάζονται διαρκή αναθεώρηση και έναν ζωντανό τομέα της διανόησης, που διαρκώς παρεμβαίνει διευρύνοντας τους ορίζοντες της σκέψης και της δράσης ενός ραδιοτηλεοπτικού συμβουλίου.

Ψιλά γράμματα για τη χώρα μας αυτά; Ας μην είμαστε άδικοι. Το έργο μιας ραδιοτηλεοπτικής αρχής είναι το δυσκολότερο. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, όπου το καθεστώς της αγοράς επέβαλε την απόλυτη επιχειρηματική ανεξαρτησία, ύστερα από έντονες προσπάθειες στο Κογκρέσο ψηφίστηκε το 1990 ένας κώδικας δεοντολογίας με στόχο να μειωθεί η προβολή βίας από τα δίκτυα και την καλωδιακή βιομηχανία.

Αλλά μόλις το 1992 κατόρθωσαν το ΑΒC, το ΝΒC και το CΒS να συμφωνήσουν σε κοινές αρχές αυτοελέγχου. Στις ΗΠΑ επίσης, ενώ η ερτζιανή τηλεόραση υπακούει στις αρχές της πουριτανικής κοινωνίας και δεν μεταδίδει σκηνές σεξ, βρίθουν τα λεγόμενα adult channels.

Με άλλα λόγια, η άσκηση πολιτισμικού ελέγχου στη ραδιοτηλεόραση είναι ένα θέμα υπό διαρκή διαπραγμάτευση με την κοινωνία που εξελίσσεται και με την αγορά, στην οποία άλλωστε απευθύνεται και χάρη στην οποία συντηρείται η ιδιωτική ραδιοτηλεοπτική επιχείρηση.

Σε διαφορετική περίπτωση δηλαδή, η αυστηρότητα στον έλεγχο του ΕΣΡ, με δικαστική μάλιστα ακαμψία στην εφαρμογή κανόνων, ενέχει σαφώς στοιχεία κατασταλτικής συμπεριφοράς που προκαλούν επιπλέον δυσλειτουργίες στο τοπίο, σύμφωνα με επιστήμονες άλλωστε που έχουν ασχοληθεί με τον τομέα (Π. Ζέρη, Θεσμοί Εποπτείας στο Ρ/Τα σύστημα, Οδυσσέας, 1996). Δυσλειτουργία
Εν τέλει, με τη δυσκαμψία και τα αναχρονιστικά ανακλαστικά του, το ΕΣΡ το μόνο που καταφέρνει είναι να αποβεί μια καίρια δυσλειτουργία της δημοκρατίας. Πολύ περισσότερο όταν γι΄ αυτούς ακριβώς τους λόγους προσφέρει αθωωτικά επιχειρήματα και σε εκείνους που κατάφωρα παραβιάζουν τις αρχές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (π.χ. σκληρά ριάλιτι). Μπροστά σε αυτές τις παραβάσεις, τα πρόστιμα για μερικές λέξεις του συρμού που κρίνονται «αθυροστομίες» μοιάζουν με μπαλώματα της μιζέριας ενός ΕΣΡ σε ημιλειτουργία, που δεν κάνει παρά πότε τον τροχονόμο κομματικών εμφανίσεων στις προεκλογικές περιόδους και πότε την πουριτανή γκουβερνάντα στους «άταχτους» (ούτε καν τη Μαίρη Πόπινς).