Τύποι του αφηγητή / Αφηγητή τύποι

4.2.1        Τύπος του αφηγητή

(Από το βιβλίο Νεοελληνική Γλώσσα-Το γνωστικό αντικείμενο, Βασίλης Πρασσάς, Εκδόσεις Κοκοτσάκης, 2005)

Αφηγητής, όπως προαναφέρθηκε, είναι το πρόσωπο που αφηγείται (πομπός), που μεταφέρει δηλαδή λεκτικά (γραπτά ή προφορικά) σε κάποιον ή κάποιους άλλους (δέκτες) τα γεγονότα μιας ιστορίας. Πρόκειται, λοιπόν, για τη «φωνή» που αναλαμβάνει την ευθύνη της αφηγηματικής πράξης. Η «φωνή» αυτή ενδέχεται να ταυτίζεται ή όχι με το υποκείμενο που μιλά ή γράφει, να συμμετέχει ή όχι στη δράση κ.λπ. Στις αφηγήσεις για παράδειγμα πραγματικών γεγονότων καθίσταται φανερό ποιος αφηγείται και ο πομπός, συγγραφέας ή ομιλητής, ταυτίζεται με τον «αφηγητή», στις λογοτεχνικές όμως αφηγήσεις αφηγητής και συγγραφέας είναι δύο διαφορετικά πρόσωπα που δεν πρέπει να συγχέονται. Και τούτο διότι ο συγγραφέας είναι ένα πραγματικό πρόσωπο με αληθινή ζωή και υπάρχει έξω από το κείμενο, ενώ ο «αφηγητής» είναι ένα πρόσωπο του κειμένου, ένα γλωσσικό υποκείμενο που αφηγείται στο πλαίσιο ενός πλασματικού λόγου.

Οι βασικοί τύποι αφηγητή, σύμφωνα με το Γάλλο αφηγηματολόγο Gérard Genette, είναι:

Ø      Ο εξωδιηγητικός και ετεροδιηγητικός τύπος. Πρόκειται για την περίπτωση κατά την οποία ο αφηγητής βρίσκεται έξω από την αφήγηση και αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο μια ιστορία στην οποία δε μετείχε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Όμηρος στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, όπου αφηγείται γεγονότα στα οποία δε συμμετείχε.

Ø      Ο εξωδιηγητικός και ομοδιηγητικός τύπος. Πρόκειται για την περίπτωση κατά την οποία ο αφηγητής βρίσκεται έξω από την αφήγηση αλλά αφηγείται την ιστορία του, γεγονότα δηλαδή που ο ίδιος βίωσε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι αυτοβιογραφικές αφηγήσεις.

Ø      Ο ενδοδιηγητικός και ετεροδιηγητικός τύπος. Πρόκειται για την περίπτωση κατά την οποία ο αφηγητής βρίσκεται μέσα στην αφήγηση και αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο μια ιστορία στην οποία δε μετείχε, αλλά την άκουσε ή τη διάβασε κάπου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Σεχραζάτ στο «Χίλιες και μια νύχτες», η οποία αφηγείται διάφορες ιστορίες, δευτερεύουσες, στις οποίες δε μετείχε.

Ø      Ο ενδοδιηγητικός και ομοδιηγητικός τύπος. Πρόκειται για την περίπτωση κατά την οποία ο αφηγητής βρίσκεται μέσα στην αφήγηση και αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο μια ιστορία, στην οποία μετείχε ενεργά ως πρωταγωνιστής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Οδυσσέας, ο οποίος αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο γεγονότα και καταστάσεις που βίωσε (π.χ. ραψωδία ι).