SOS ΘΕΜΑΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ 2021

 ΚΕΙΜΕΝΟ I

   Η τεχνική πρόοδος

  Όσοι, κουνώντας μελαγχολικά το κεφάλι ή υψώνοντας τη φωνή με οργή, αρνούνται την ηθική πρόοδο του ανθρώπου κατά τους μακρούς αιώνες της ιστορικής του διαδρομής, μιλούν συνήθως με αδιαφορία, ή και με περιφρόνηση, για την αξία της "υλικής" προόδου, των κατακτήσεων δηλαδή της επιστήμης και της τεχνικής, που άλλαξαν στους χρόνους μας τη μορφή του κόσμου.

 -Καμιά επιρροή, λέγουν, δεν έχουν αυτά τα πολυθρύλητα θαύματα απάνω στον ηθικό βίο του ανθρώπου, στο χαρακτήρα, στην προσωπικότητά του. Άλλη η μια τροχιά, άλλη η άλλη· δεν πηγαίνουν παράλληλα. Ή

-Καμιά ουσιαστική αξία, λέγουν, δεν έχουν οι τεχνικές τελειοποιήσεις των μέσων της ζωής, για τις οποίες υπερηφανεύεται ο πολιτισμός μας. Ευτυχέστερος ήταν ο άνθρωπος που ζούσε χωρίς τις σημερινές ανέσεις, σε κοινωνίες απλούστερες, "πρωτόγονες". Ή

-Όχι μόνο δεν καλυτέρεψε, αλλά χειροτέρεψε τον άνθρωπο η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνικής. Πολλαπλασίασε τη δύναμη της κακουργίας του…

 Θα προσπαθήσω να αποδείξω ότι και οι τρεις αυτές υποθέσεις είναι αστήριχτες· βρίσκονται σε ασυμφωνία με εξώφθαλμα γεγονότα.

 Πρώτον, είναι πλάνη να νομίζουμε ότι η ευημερία δεν επηρεάζει προς το καλύτερο το ήθος των ανθρώπων. Προσοχή: δε λέγω η ευμάρεια, ο πλούτος, η πολυτέλεια· λέγω η ευημερία, δηλαδή η επάρκεια των υλικών μέσων της ζωής, που επιτρέπει τις απαραίτητες για έναν πολιτισμένο άνθρωπο ανέσεις. Τα παραδείγματα αφθονούν, από παρατηρήσεις απάνω και στην ατομική και στη συλλογική ζωή. Η πενία, ως συνώνυμο της πείνας, της αρρώστιας και της αμάθειας, είναι ο χειρότερος σύμβουλος του ανθρώπου και η μεγαλύτερη μάστιγα των κοινωνιών. Άτομα ή λαοί που λιμοκτονούν, δεκατίζονται από αρρώστιες και είναι βυθισμένοι στην αμάθεια, έχουν το βούρκο και τη δυστυχία μέσα στην ψυχή τους. […] Αντίθετα η ευημερία, ως συνώνυμο της ευπορίας στα υλικά μέσα της ζωής, της υγείας και της μόρφωσης, επιδρά ευεργετικά απάνω στο χαρακτήρα των ατόμων και των λαών. Τους κάνει φιλελεύθερους, ευπρεπείς, γενναιόψυχους. Τους δίνει τη χαρά της ζωής που κάνει τον άνθρωπο να χαίρεται την ανθρωπιά του.

            Δεύτερον, είναι πλάνη να υποθέτομε ότι οι εκπληκτικές κατακτήσεις της επιστήμης και της τεχνικής, για τις οποίες δικαιολογημένα υπερηφανεύεται ο πολιτισμός μας, δεν έχουν καμιάν ουσιαστικήν αξία, επειδή τάχα δεν έκαναν "ευτυχέστερο" τον άνθρωπο - άρα δεν αποτελούν "πρόοδο". "Άχ! τι ωραία που ζούσαν άλλοτε οι άνθρωποι στις πρωτόγονες κοινωνίες τους, χωρίς το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο, το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο"…

Τρίτο και τελευταίο, είναι πλάνη να υποστηρίζομε ότι η επιστημονική και τεχνική πρόοδος των τελευταίων τριών αιώνων όχι μόνο δεν καλυτέρεψε, αλλά χειροτέρεψε τον άνθρωπο. Το επιχείρημα, που με τόσην ελαφρότητα επαναλαμβάνεται ακόμη και από σοβαρούς συζητητές, ότι οι πιο προοδευμένοι στην επιστήμη και στα γράμματα λαοί φάνηκαν οικτρότεροι και πιο αδίσταχτοι, απάνω στον πυρετό του τελευταίου πολέμου, δεν έχει αποδειχτικήν αξία αναμφισβήτητη, άμα το αναλύσει κανείς περισσότερο.

            Η σωστή, λοιπόν, τοποθέτηση του ζητήματός μας είναι να πούμε ότι η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνικής μπορεί να καλυτερέψει τον άνθρωπο (όπως ασφαλώς μπορεί και να τον χειροτερέψει, σαν τον διαρρήκτη που έχει αποκτήσει τελειοποιημένα εργαλεία), αφού δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την πνευματική του απογείωση. Αρκεί να συνεχίσει την πτήση του και να πάει πολύ ψηλά… Ας το πάρουμε μια για πάντα απόφαση· αφού μπήκαμε στο δρόμο των επιστημονικών και τεχνικών κατακτήσεων, δε γίνεται πια να γυρίσομε πίσω. Αλλά ούτε ωφελεί. Απάρνηση της προόδου σ΄ αυτό τον τομέα σημαίνει επάνοδο στη βαρβαρότητα. Ευτυχέστερη και ηθικότερη θα γίνει η ανθρωπότητα, όχι δεσμεύοντας, αλλά αφήνοντας πιο ελεύθερο ακόμη το πνεύμα. Η σωτηρία μας είναι όχι λιγότερη, αλλά περισσότερη, πλατύτερη και βαθύτερη μάθηση.

  (Ε. Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία, διασκευασμένο)

 

ΚΕΙΜΕΝΟ II

Σε τι χρησιμεύει ο καθηγητής;

 Μέσα στον κατακλυσμό από άρθρα για το bullying στα σχολείο διάβασα για ένα επεισόδιο που δεν θα το χαρακτήριζα bullying, αλλά το πολύ-πολύ αναίδεια –κι όμως, πρόκειται για μια αναίδεια με ιδιαίτερο νόημα. Λοιπόν, έλεγε ότι ένας μαθητής, για να προκαλέσει τον καθηγητή του, τον ρώτησε, «Συγγνώμη, αλλά στην εποχή του Ίντερνετ, τι κάνετε εσείς εδώ;»

 

Ο μαθητής είπε τη μισή αλήθεια, που μεταξύ άλλων και οι ίδιοι οι καθηγητές λένε εδώ και τουλάχιστον είκοσι χρόνια, δηλαδή ότι κάποτε το σχολείο έδινε βεβαίως εκπαίδευση, αλλά πάνω απ’ όλα έννοιες, από τους πίνακες του πολλαπλασιασμού στο δημοτικό, τις πληροφορίες για την πρωτεύουσα της Μαδαγασκάρης στο γυμνάσιο και τη χρονολογία του Τριακονταετούς Πολέμου στο λύκειο. Με την έλευση, δεν λέω του Ίντερνετ, αλλά της τηλεόρασης, ακόμα και του ραδιοφώνου, μεγάλο μέρος απ’ αυτές τις έννοιες αφομοιώνονταν από τα παιδιά στην εξωσχολική ζωή τους.

 

Είπα πως τα λόγια του μαθητή για τον οποίο μιλούσα, ήταν η μισή αλήθεια, διότι κατ’ αρχάς, ο διδάσκων, πέρα από το να πληροφορεί, πρέπει και να μορφώνει. Αυτό που κάνει ένα μάθημα καλό δεν είναι ότι μαθαίνονται στοιχεία και χρονολογίες, αλλά ότι θεσπίζεται ένας συνεχής διάλογος, μια σύγκρουση απόψεων, μια συζήτηση πάνω στα όσα μαθαίνουν στο σχολείο και συμβαίνουν έξω. 

 

Αλλά ο μαθητής δεν έλεγε στον καθηγητή ότι δεν τον χρειαζόταν επειδή υπήρχαν πια το ραδιόφωνο και η τηλεόραση να του πουν πού βρίσκεται το Τιμπουκτού ή ότι συζήτησαν για την ψυχρή σύντηξη, και επομένως, δεν του έλεγε ότι τον ρόλο του τον είχαν αναλάβει συζητήσεις, ας πούμε χαλαρές, που κυκλοφορούν τυχαία και άταχτα καθημερινά στα διάφορα μέσα. Ο μαθητής έλεγε ότι σήμερα υπάρχει το Ίντερνετ, η Μεγάλη Μητέρα όλων των Εγκυκλοπαιδειών, όπου υπάρχουν η Συρία, η ψυχρή σύντηξη, ο Τριακονταετής Πόλεμος, και η απέραντη συζήτηση για τον υψηλότερο από τους περιττούς αριθμούς. Του έλεγε ότι οι πληροφορίες που έβαζε το Ίντερνετ στη διάθεσή του ήταν απροσμέτρητα πιο ευρείες και συχνά με μεγαλύτερο βάθος απ’ αυτές που διέθετε ο καθηγητής. Και παρέβλεπε ένα σημαντικό σημείο: ότι το Ίντερνετ τού έλεγε σχεδόν τα πάντα, εκτός από το πώς να ψάξει, να φιλτράρει, να επιλέξει, να δεχτεί ή να απορρίψει αυτές τις πληροφορίες.

(Ουμπέρτο Έκο, Χρονικό μιας ρευστής κοινωνίας, εκδ. Ψυχογιός, 2016, σελ.102-105, διασκευασμένο)

(Ο Ουμπέρτο Έκο (1932 - 2016) ήταν Ιταλός σημειολόγος, δοκιμιογράφος, 

φιλόσοφος, κριτικός λογοτεχνίας και μυθιστοριογράφος)

 

 ΚΕΙΜΕΝΟ III

 Στον ∆άσκαλο 

Σµίλεψε πάλι, δάσκαλε, ψυχές! 

Κι ότι σ' απόµεινε ακόµη στη ζωή σου, 
Μην τ' αρνηθείς! Θυσίασέ το ως τη στερνή πνοή σου! 
Χτισ' το παλάτι, δάσκαλε σοφέ! 

Κι αν λίγη δύναµη µεσ' το κορµί σου µένει, 
Μην κουρασθείς. Είν' η ψυχή σου ατσαλωµένη. 
Θέµελα βάλε τώρα πιο βαθειά, 
Ο πόλεµος να µη µπορεί να τα γκρεµίσει. 

Σκάψε βαθειά. Τι κι' αν πολλοί σ’ έχουνε λησµονήσει; 
Θα θυµηθούνε κάποτε κι αυτοί 
Τα βάρη που κρατάς σαν Άτλαντας στην πλάτη, 
Υποµονή! Χτίζε, σοφέ, της κοινωνίας το παλάτι ...

(Κωστής Παλαμάς)

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Ο δοκιμιογράφος στο Κείμενο I προσπαθεί να αντικρούσει μια σειρά από απόψεις που καταδικάζουν την τεχνική και επιστημονική πρόοδο. Να παρουσιάσετε συνοπτικά σε 80-100 λέξεις την αντιεπιχειρηματολογία που αναπτύσσει ο δοκιμιογράφος (Μον. 15)

 

Β1. Για ποιο λόγο, σύμφωνα με τον συγγραφέα του Κειμένου ΙΙ, ο μαθητής έλεγε τη μισή αλήθεια. Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεις. (Μον. 10)

 

Β2. α. Ποιο είναι το κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου I και ποιος ο ρόλος του; (Μον. 7)

 

β. Στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου I ο δοκιμιογράφος καταθέτει την προσωπική του άποψη. Ποια είναι αυτή; Στη συνέχεια, την υποστηρίζει με μερική ή ολική βεβαιότητα; Να αναφέρετε δύο γλωσσικές επιλογές που επιβεβαιώνουν αυτόν τον βαθμό βεβαιότητας. (Μον. 8)

Β3. Στην παράγραφο: «Πρώτον, είναι πλάνη… την ανθρωπιά του» (Κείμενο I), αν υποθέσουμε ότι σκοπός του συγγραφέα είναι να αποδείξει τον ισχυρισμό του και να πείσει για την ορθότητά του, να αναφέρετε τρία μέσα με τα οποία επιτυγχάνει τον σκοπό του αυτόν (Μον. 15)

 

Γ. Ποιο είναι το θέμα του λογοτεχνικού Κειμένου III; Να το παρουσιάσετε, αξιοποιώντας τρεις τουλάχιστον κειμενικούς δείκτες και να καταθέσετε και το προσωπικό σας σχόλιο πάνω σ΄ αυτό το θέμα (κείμενο 150-200 λέξεων). (Μον. 15)

 

Δ. Σε εκδήλωση του Σχολείου σας με θέμα «Οι νέες τεχνολογίες», παίρνεις τον λόγο και σε ένα κείμενο 400 περίπου λέξεων α) εξηγείς τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να αξιοποιηθούν οι νέες τεχνολογίες στη σύγχρονη εκπαίδευση και β) εστιάζεις στους νέους ρόλους που, κατά τη γνώμη σου, οφείλουν να επιτελέσουν οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές μέσα σε αυτό το νέο «τεχνολογικό τοπίο» που διαμορφώνεται εντός και εκτός της εκπαίδευσης. (Μον. 30)